του Γιώργου Πρεβελάκη*
Η άμυνα των κοινωνιών μας έναντι της νέας τρομοκρατίας οφείλει να
περιορίσει τις μαύρες τρύπες του ιδεατού χώρου.
Η 11η
Σεπτεμβρίου 2001 απετέλεσε καμπή στην αμερικανική πολιτική, με ισχυρές διεθνείς
επιπτώσεις. Οι Αμερικανοί έχασαν την αίσθηση ασφάλειας την οποία τους προσέφερε
η γεωγραφική απομόνωση από τον όγκο της ασταθούς Ευρασίας.
Η πρόσφατη
τρομοκρατική επίθεση στην Γαλλία ενδέχεται να προκαλέσει ανάλογο ψυχολογικό
σοκ, δηλαδή να θέσει σε κίνηση μηχανισμούς οι οποίοι θα αλλάξουν το πολιτικό
και πολιτισμικό περιβάλλον της Ευρώπης.
Τρομοκρατία έχει υποστεί η Γαλλία και στο
παρελθόν, απώτερο και εγγύς, χωρίς να κλονιστούν οι θεμελιώδεις αξίες της.
Για
να πιεστεί η γαλλική κυβέρνηση σε διάφορους τομείς της εξωτερικής της
πολιτικής, οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν βομβιστικές επιθέσεις, με πολλαπλά
θύματα σε σχέση με τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις.
Όμως, τα παλαιότερα
τρομοκρατικά πλήγματα εγγράφονταν σε λογικές οικείες στην αντίληψη της κοινής
γνώμης.
Οι απειλές ήταν εξωγενείς και στρέφονταν εναντίον ολόκληρου του
γαλλικού έθνους.Οι νέες τρομοκρατικές δολοφονικές ενέργειες
εντάσσονται σε μία νέα πραγματικότητα.
Οι επιτιθέμενοι ανήκουν στον γαλλικό
πληθυσμό. Γεννημένοι στην Γαλλία, μεγαλωμένοι στην Γαλλία, Γάλλοι πολίτες,
στρέφονται εναντίον του έθνους τους.
Έχουν αντικαταστήσει την εθνική ταυτότητα,
η οποία εκφράζει την αλληλεγγύη όσων ζουν στην ίδια επικράτεια, με μία
θρησκευτική ταυτότητα με δίκτυα σε ολόκληρη την οικουμένη.
Όπως παλαιότερα οι
εθνικιστές έδιναν την ζωή τους για να επεκτείνουν το εθνικό έδαφος για μερικά
μέτρα, έτσι και οι εκφραστές της νέας τρομοκρατίας θυσιάζονται για την
συμβολική διερεύνηση του «δικτυωτού» χώρου στον οποίο έχουν ενταχθεί.
Η Γαλλία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή μιας
απειλής η οποία έρχεται από το εσωτερικό της κοινωνίας της. Η αντιμετώπιση της
νέας κατάστασης προσκρούει σε σοβαρά εμπόδια.
Εκτός από τα τεχνικά –δηλαδή, την
δυσκολία να αναγνωριστούν οι υποψήφιοι τρομοκράτες, καθώς χάνονται μέσα σε εκτεταμένους
πληθυσμούς– υφίστανται και σοβαρά πολιτικά και ηθικά προβλήματα.
Πώς να
επιβληθούν περιορισμοί στην ελευθερία ορισμένων Γάλλων πολιτών, χωρίς να θιγούν
οι φιλελεύθερες αξίες;
Πώς να προετοιμαστεί η κοινωνία για τους κινδύνους, πώς
να οργανωθεί η επαγρύπνηση των πολιτών, χωρίς να αναρριπιστεί η ξενοφοβία και ο
ρατσισμός;
Η νέα μορφή τρομοκρατίας απειλεί να καταστήσει μία ολόκληρη κοινωνία
όμηρο μερικών αποφασισμένων φανατικών.
Το φαινόμενο της τρομοκρατίας είθισται να
αποδίδεται σε οικονομικά και κοινωνικά αίτια –επί παραδείγματι, την ανεργία ή
την περιθωριοποίηση.
Οι ερμηνείες αυτές, αποσπασματικές, αγνοούν την ψυχολογία
της εξέγερσης. Οι αναρχικοί του 19ου, οι ποικίλοι επαναστάτες του 20ου
αιώνα, στρατεύονταν σε μιαν αποστολή η οποία νοηματοδοτούσε ηρωικά την ζωή
τους, ώστε να καλυφθεί το πνευματικό κενό της εποχής τους.
Αναζητούσαν ιδανικά,
όχι υλικές απολαβές. Η άμυνα των κοινωνιών μας έναντι της νέας
τρομοκρατίας οφείλει να περιορίσει τις μαύρες τρύπες του ιδεατού χώρου, οι
οποίες έχουν αναπτυχθεί υπό την επίδραση στενά υλιστικών ιδεολογιών.
Η Ευρώπη,
καθώς εγκατέλειψε το πνεύμα των ιδρυτών της ολισθαίνοντας ολοένα και
περισσότερο σε έναν οικονομικό λόγο στερημένο από ευρύτερα ιδανικά, έχει
δημιουργήσει εκτεταμένες ζώνες όπου μπορούν να αναπτυχθούν τα άνθη του κακού.
Δεν είναι περίεργο ότι το πρόβλημα εμφανίζεται στην Γαλλία. Η απάλειψη, επί
παραδείγματι, κάθε θρησκευτικής αναφοράς εν ονόματι της “laicite” δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την
θρησκευτική αντίδραση.
Το νεώτερο κράτος θεμελιώθηκε στην εδαφική
αναφορά της ταυτότητας, έναντι της παλαιότερης θρησκευτικής, η οποία είχε
οδηγήσει στους θρησκευτικούς πολέμους.
Οι συνέπειες από την υπερβολή αυτού του
προτύπου κατά τις τελευταίες δεκαετίες, σε συνδυασμό με την αυξημένη κυκλοφορία
προσώπων και ιδεών την οποία συνεπάγεται η παγκοσμιοποίηση, δημιουργεί συνθήκες
για να αναδυθεί ο παλαιός τρόπος για τον ορισμό της ταυτότητας.
Η μαζική δυναμική αντίδραση των Γάλλων
έδειξε ότι η εθνική ταυτότητα αντέχει και αμύνεται. Όμως, όταν το σοκ
απορροφηθεί, οι εκφάνσεις της αμφισβήτησης ασφαλώς θα επανακάμψουν.
Η μόνη
διέξοδος βρίσκεται στην προσαρμογή του εδαφικού προτύπου στις νέες «δικτυωτές»
συνθήκες. Παραδόξως, το φαινομενικά αποτυχημένο Ελληνικό Έθνος μπορεί να
καταστεί υπόδειγμα και πρωτοπορία.
Αρκεί να σκεφθούμε ότι, παράλληλα προς την
εδαφική Αθήνα του Ελληνικού Κράτους, εξακολουθούμε να αναφερόμαστε στην
δικτυωτή Κωνσταντινούπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
* Καθηγητής στην Σορβόνη, Έλληνας πρέσβης στον
ΟΟΣΑ
