Τομά Πικεττί: Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα

Με 1,65 εκατομμύρια πωλήσεις σε 50 χώρες, το ογκώδες βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικεττί αποτελεί μία εντυπωσιακή εκδοτική επιτυχία, με αφετηρία τις ΗΠΑ, όπου έγινε διθυραμβικά δεκτό. 

Πολύ φοβούμαι, όμως, ότι οι περισσότεροι από τους σχολιαστές του βιβλίου είτε διάβασαν κάποιες αράδες από τις 600 σελίδες του, είτε δεν κατάλαβαν τί διάβασαν, είτε διαστρέβλωσαν το πνεύμα του συγγραφέα για πολιτικούς και ιδεολογικούς λόγους.

Έτσι, ο καθηγητής Πικεττί ούτε ένας νέος Καρλ Μαρξ είναι, ούτε τέτοιον τίτλο διεκδικεί, αλλά ούτε η ανάλυσή του περιέχει στοιχεία μαρξιστικής ανάλυσης. 

Αν και μέλος του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο συγγραφέας, σε δημόσια συζήτηση θα συμφωνούσε με αρκετούς φιλελεύθερους οικονομολόγους και ίσως να πήγαινε και μακρύτερα από αυτό –τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο επιχειρείν και στην παραγωγική αξιοποίηση του κεφαλαίου. 

Βασικό εύρημα των μελετών του Γάλλου οικονομολόγου είναι η άνοδος των ανισοτήτων από το 1800 έως τις μέρες μας, με αποτέλεσμα το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών να είναι απειλή για την δημοκρατία.

Οι ανισότητες αυτές οφείλονται, κατά κύριο λόγο, στον «καπιταλισμό των κληρονομημένων περιουσιών», που είναι αντιπαραγωγικός και κυριαρχείται από μία προσοδοθηρική «αριστοκρατία του πλούτου», η οποία εμποδίζει την αυτοδημιουργία και υπονομεύει την νέα επιχειρηματικότητα. 

Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο να αυξάνεται ο «στάσιμος πλούτος» πιο γρήγορα από τις οικονομίες, ειδικότερα στην Δύση, με άμεση συνέπεια την άνοδο της ανεργίας και την αποθάρρυνση της νέας επιχειρηματικότητας. 

Η δυναμική της κατανομής του πλούτου θέτει σε κίνηση ισχυρούς μηχανισμούς οι οποίοι ωθούν εναλλακτικά προς την σύγκλιση ή την απόκλιση και δεν υπάρχει καμία φυσική και αυτόματη διαδικασία που θα απέτρεπε τις τάσεις της αποσταθεροποίησης και της διεύρυνσης των ανισοτήτων από το να επικρατήσουν για μεγάλη χρονική διάρκεια.

Ας αρχίσουμε με τους μηχανισμούς που ωθούν προς την σύγκλιση, που τείνουν δηλαδή να μειώνουν και να συμπιέζουν τις ανισότητες. 

Η κύρια δύναμη σύγκλισης είναι η διαδικασία διάχυσης της γνώσης και επένδυσης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. 

Το παιχνίδι της προσφοράς και της ζήτησης, καθώς και η κινητικότητα του κεφαλαίου και της εργασίας, η οποία συνιστά μιαν εκδοχή του, μπορούν επίσης να λειτουργήσουν στην κατεύθυνση αυτή, αλλά λιγότερα ισχυρά –και συχνά με τρόπο διφορούμενο και αντιφατικό. 

Η διαδικασία διάχυσης των γνώσεων και των δεξιοτήτων είναι ο κεντρικός μηχανισμός που επιτρέπει ταυτόχρονα την γενική αύξηση της παραγωγικότητας και τον περιορισμό των ανισοτήτων στο εσωτερικό των χωρών, καθώς και σε διεθνές επίπεδο, όπως δείχνει η σύγκλιση προς τις πλούσιες χώρες μεγάλου μέρους των φτωχών και αναδυόμενων χωρών, με πρώτη την Κίνα. 

Υιοθετώντας τους τρόπους παραγωγής των πλουσίων χωρών και φτάνοντας στα επίπεδα εκπαίδευσής τους, οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες μπορούν να καλύψουν την υστέρησή τους στην παραγωγικότητα και να κάνουν τα εισοδήματά τους να αυξηθούν. 

Μπορεί η διαδικασία αυτή της τεχνολογικής σύγκλισης να ευνοείται από το άνοιγμα του εμπορίου, αλλά βασικά πρόκειται για μια διαδικασία διάχυσης των γνώσεων, συμμετοχής στην γνώση –κατ’ εξοχήν δημόσιο αγαθό– και όχι για μηχανισμό της αγοράς. 

Από αυστηρά θεωρητική άποψη υπάρχουν δυνητικά και άλλες δυνάμεις που ωθούν σε μεγαλύτερη ισότητα. 

Μπορεί κανείς, για παράδειγμα, να σκεφτεί ότι οι τεχνολογίες της παραγωγής προσδίδουν αυξανόμενη σημασία στην ανθρώπινη εργασία και στις ικανότητες στην πορεία της ιστορίας, τόσο ώστε το μερίδιο των εισοδημάτων που πηγαίνει στην εργασία να τείνει να ανεβαίνει, με ταυτόχρονη μείωση του μεριδίου του κεφαλαίου, τονίζει ο Τ. Πικεττί.

Φέρνει συνεπώς στο προσκήνιο το πολύ σοβαρό θέμα του παρασιτικού πλούτου, που θέλει να επενδύεται αντιπαραγωγικά αλλά με τις καλύτερες δυνατές αποδόσεις. 

Ο Πικεττί προτείνει την φορολόγηση αυτού του πλούτου σε διεθνές επίπεδο και πιστεύει ότι η απορρύθμιση της δημιουργίας του θα στηρίξει την πιο βιώσιμη ανάπτυξη με λιγότερη ανεργία και μείωση των ανισοτήτων. 

Πρόκειται για μία υπόθεση εργασίας που σηκώνει πολλή κουβέντα, πλην όμως απαιτεί γνώση και σοβαρότητα –κάτι που δεν χαρακτήρισε πάντα την κύρια παρουσίαση του βιβλίου. 

Σ.Σ. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά από τον οίκο Πόλις και μεταφράστηκε εξαιρετικά από την δημοσιογράφο Ελίζα Παπαδάκη.

* Οικονομική αναλύτρια και συνεργάτις της Deutsche Welle