του
Γιώργου Πρεβελάκη*
Φέτος, η Διεθνής
Διαφάνεια–Ελλάς, στο ετήσιο συνέδριό της, επικεντρώθηκε στο θέμα «Κράτος και
Διαφθορά».
Παρουσιάστηκε η έρευνα της Public Issue σε δείγμα
ελληνικών οικογενειών με ερώτημα αν συνάντησαν φαινόμενα διαφθοράς στις
συναλλαγές τους με τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας.
Ακολούθησαν
εισηγήσεις σχετικές με την ακεραιότητα στην πολιτική και στις επιχειρήσεις,
καθώς και με τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Η Ελλάδα θεωρείται χώρα με υψηλό ποσοστό
διαφθοράς· επίκαιρη έννοια, για
την οποία, όμως, δεν υπάρχει κοινός ορισμός, οροθέτηση ή κατηγοριοποίηση.
Όταν
ένας επιτηδευματίας αποφεύγει να εκδώσει απόδειξη είναι ένοχος διαφθοράς; Η
μελέτη της Public Issue έδειξε ότι μεγάλο
μέρος των ερωτώμενων αυτό πιστεύει.
Η πελατειακή συμπεριφορά των πολιτικών
πρέπει να θεωρηθεί διαφθορά; Η εκλογική επιβράβευσή τους σημαίνει ότι η
πλειονότητα των πολιτών καθίσταται συνεργός;
Μήπως μια τέτοια θέση οδηγεί σε αντιδημοκρατικά
συμπεράσματα; Είναι, τέλος, θεμιτό να εξισώνεται η συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα,
τα οποία δωροδοκούν ανώτατους κρατικούς λειτουργούς, με ευρύτατα διαδεδομένες
πρακτικές όπως το «γρηγορόσημο» ή το «φακελάκι»;
Συντελούνται σήμερα βαρύτατα εγκλήματα τα
οποία, λόγω της παγκοσμιοποίησης, έχουν διαμορφώσει μία διεθνή της διαφθοράς,
με ισχυρά κυκλώματα επαγγελματιών ενδιάμεσων –δηλαδή, μία παγκόσμια εγκληματική
σφαίρα.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ, τα διεθνή αυτά δίκτυα διακινούν
τεράστια ποσά. Καταλήγουν κατά 80% σε υψηλόβαθμους αξιωματούχους.
Οι υπουργοί
και οι αρχηγοί κρατών απορροφούν το 11%. Η διαφθορά αυτή θίγει εξίσου
αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες, αντίθετα από την κυρίαρχη εντύπωση ότι
αφορά κυρίως τις λιγότερο εξελιγμένες κοινωνίες.
Η διεθνοποιημένη διαφθορά απειλεί την
ευημερία των λαών και την ανάπτυξη της καινοτομίας, όπως επισημαίνει η μελέτη
του ΟΟΣΑ.
Όμως, τί εμποδίζει τα διεθνή εγκληματικά δίκτυα, τα οποία κρατούν και
εκβιάζουν διεφθαρμένους αξιωματούχους με κρίσιμο ρόλο στις εθνικές αποφάσεις,
να επεκτείνουν την δράση τους και στην κατασκοπία;
Η συμμετοχή στην
διεθνοποιημένη διαφθορά συνιστά δυνάμει προδοτική δραστηριότητα, υπό την στενή
έννοια του όρου.
Στην ελληνική οικονομία, η οικογενειακή και
η επιχειρηματική επιβίωση είναι δύσκολη χωρίς κάποιους –μεγαλύτερους ή
μικρότερους– συμβιβασμούς με παράνομες ή παράτυπες πρακτικές.
Η έξοδος από την
θλιβερή αυτή πραγματικότητα δεν επιτυγχάνεται ούτε με την δαιμονοποίηση, ούτε
με την καταστολή.
Πώς να ελέγξουν οι αρμόδιες αρχές καταστάσεις οι οποίες
απλώνονται στο μέγιστο τμήμα του πληθυσμού; Όποτε το Κράτος επεδίωξε να
περιστείλει μαζικές παρανομίες, κατέληξε να εξευτελιστεί –όπως έγινε με την
παράνομη δόμηση. Συχνά, επίσης, στιγμάτισε αδιακρίτως μία επαγγελματική ομάδα,
επί παραδείγματι τους «φοροφυγάδες μεγαλογιατρούς».
Η ορθή προσέγγιση συνεπάγεται αλλαγή στην
λειτουργία της κρατικής μηχανής: περιορισμός της προσωπικής επικοινωνίας
ανάμεσα στον δημόσιο υπάλληλο και τον πολίτη δια της τεχνολογίας· απλούστευση ή κατάργηση διαδικασιών· μείωση του αριθμού και καλύτερη αμοιβή των
δημοσίων υπαλλήλων.
Για την «μαζική διαφθορά», η λύση αναζητείται στην
Διοικητική Μεταρρύθμιση και την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, όπως υπογράμμισε ο
αρμόδιος υπουργός.
Εάν ως διαφθορά οριστούν οι εγκληματικές
συμπεριφορές, με έμφαση στις διεθνοποιημένες, η Κοινή Γνώμη και η Πολιτεία
μπορούν να εστιάσουν στο ουσιώδες.
Οι ολίγοι εμπλεκόμενοι στην ουσιαστική
διαφθορά επιδιώκουν την διεύρυνση του ορισμού, καθώς η αοριστία της «μαζικής
διαφθοράς» εξισώνει τα σοβαρά εγκλήματα με τις μικροπαρανομίες.
Οι πολίτες
αισθάνονται απειλούμενοι από τον γενικόλογο καταγγελτικό λόγο, με συνέπεια να
καθίστανται ψυχολογικά αλληλέγγυοι των μεγαλοδιεφθαρμένων –και
μεγαλοδιαφθορέων.
Έτσι συγκροτείται μία αποτελεσματική κοινωνική ασπίδα για
τους εγκληματίες. Όπως επεσήμαναν πολλοί ομιλητές, η στάση της κοινής γνώμης
αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή καταστολή.
Η εννοιολογική ακρίβεια δεν συνιστά απλή
ακαδημαϊκή απαίτηση. Η ασάφεια, η σύγχυση, η έλλειψη διακρίσεων, οδηγούν τις
καλύτερες προθέσεις στα χειρότερα αποτελέσματα.
Η κοινή αντίληψη για την
διαφθορά πρέπει να διαφοροποιεί τους μεγαλόσχημους διεφθαρμένους από τους
καθημερινούς παραβάτες, θύτες και θύματα ταυτοχρόνως, μιας κοινωνίας η οποία
επί δεκαετίες διανύει ολισθηρούς δρόμους.
Χρειάζεται, δηλαδή, να σταματήσουν να
εξομοιώνονται οι παραβάσεις με τα εγκλήματα. Πρόκειται για αναγκαία, έστω όχι
και ικανή, προϋπόθεση δικαιοσύνης και αποτελεσματικότητας.
* Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη, πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ* Πρόεδρος της «Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάς»
