του
Λεωνίδα-Φοίβου Κόσκου*
Στην σημερινή Ελλάδα έχουμε ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε από μία κοινωνία των πολιτών, ευρύτερη και ισχυρότερη από αυτήν που υπάρχει σήμερα, με μέλη της ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες υπό την εξουσία του νόμου. Έχουμε ανάγκη, δηλαδή, από πολίτες αντίβαρο στο δεσποτικό και υπερσυγκεντρωτικό κράτος, τους οποίους, σύμφωνα με το Άρθρο 16 παρ. 2 του Συντάγματος, διαπλάθει το Σχολείο. Η ελευθερία, η ανάληψη ευθυνών και η δημιουργικότητα αποτελούν στοιχεία της αξίας του ανθρώπου, ο δε σεβασμός και η προστασία της αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας. Πράγματι, αυτό που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ουσία –και επομένως την ανθρώπινη αξία– και διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα έμβια όντα, είναι η δυνατότητα που έχει να θέτει στόχους για το μέλλον. Να προγραμματίζει. Να επιλέγει. Να αναλαμβάνει κινδύνους. Να αποφασίζει. Να αποδέχεται το ενδεχόμενο της αποτυχίας. Η ελευθερία, η ευθύνη, η δημιουργικότητα, δεν διδάσκονται από καθέδρας. Δεν μεταδίδονται με λεπτομερείς νόμους, με εγκυκλίους, υπουργικές αποφάσεις και εντολές. Βιώνονται μέρα με την ημέρα. Ζυμώνονται στην πράξη με την προσωπικότητα του νέου ανθρώπου, γίνονται μέρος της.
Ο νέος ελεύθερος, υπεύθυνος και δημιουργικός πολίτης διαπλάθεται μόνον στους κόλπους μιας κοινότητας που λειτουργεί αυτόνομα, που αυτοδιοικείται υπεύθυνα και δημιουργικά. Αυτή η κοινότητα είναι η αυτόνομη σχολική μονάδα, όπου τα μέλη της παίρνουν αποφάσεις γι’ αυτήν. Την διοικούν. Τα μέλη της, ο διευθυντής, οι διδάσκοντες, οι γονείς και σε έναν βαθμό οι μαθητές –όχι ένας ξένος προς την κοινότητα φαύλος γραφειοκράτης.
Όπως προσβλέπουμε στην κοινωνία υπό την εξουσία του νόμου, προσβλέπουμε και στην αυτόνομη σχολική μονάδα υπό την εξουσία κανόνων ποιότητας, η συμμόρφωση στους οποίους αξιολογείται από σώμα με πλειοψηφία όχι φαύλων γραφειοκρατών αλλά ομότιμων, που εκπροσωπούν άλλες αυτόνομες εκπαιδευτικές μονάδες. Οραματίζομαι το Σχολείο ως επίκεντρο της μείζονος αναπτυξιακής αλλαγής που χρειάζεται εδώ και τώρα η πατρίδα μας. Στην συλλογική μνήμη, το Σχολείο έχει καταγραφεί ως το φυτώριο της εθνικής αυτοσυνείδησης, ως κοινωνικό κύτταρο ισοδύναμο, αν όχι ισχυρότερο, από την οικογένεια. Έχει, όμως, καταγραφεί, δυστυχώς, και ως εργαλείο της άρχουσας αντίληψης για την διαμόρφωση κοινωνίας υποτακτικών πολιτών, κομματικών στρατιωτών και τροφίμων του Δημοσίου Ταμείου.
Το αποτυχημένο παραγωγικό μοντέλο περιγράφεται με το υπερσυγκεντρωτικό, δεσποτικό, διεφθαρμένο και αναποτελεσματικό κράτος, που διαθέτει την ιδιοκτησία και τον μονοπωλιακό έλεγχο των μέσων παραγωγής, περιλαμβανομένης της διαχείρισης του διαθέσιμου χρήματος. Απέναντί του βρίσκεται η κατακερματισμένη και αδύναμη κοινωνία, που συνίσταται από πολίτες εξαρτημένους από τις παροχές και τις πρωτοβουλίες του κράτους και των κομμάτων.
Κράτος και πολίτης αποτελούν μέρος ενός φαύλου κύκλου όπου η κρατική υπερσυγκέντρωση δύναμης και πρωτοβουλιών οδηγεί στην οπισθοχώρηση και συρρίκνωση του ιδιωτικού χώρου και του ατομικού δικαιώματος επιλογής. Έτσι, ο φαύλος κύκλος οδηγεί από τον αποδυναμωμένο πολίτη σε νέα υπερσυγκέντρωση πρωτοβουλίας και εξουσίας στο κράτος και περαιτέρω εξάρτηση του πολίτη από την κρατική μικροδιαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας.
Απέναντι στο αποτυχημένο αυτό παραγωγικό μοντέλο, προτείνουμε την αποσυγκέντρωση. Όχι ως απλή μεταφορά εξουσίας από την κεντρική κυβέρνηση στα εκλεγμένα όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά ως υποχώρηση του υπερσυγκεντρωτικού κράτους από τον κοινωνικό ιστό και τον ιδιωτικό χώρο που αδόκητα κατέχει. Προτείνουμε την χειραφέτηση του πολίτη από την καταδυνάστευση του κράτους και την εκ μέρους του ανάκτηση της ελευθερίας επιλογής και πρωτοβουλίας. Η αποσυγκέντρωση περιλαμβάνει και την μεταφορά πόρων, αποφάσεων και πρωτοβουλιών από την κεντρική κυβέρνηση σε οργανισμούς που ελέγχονται, εποπτεύονται ή χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο.
Η σχολική μονάδα είναι από τους πρώτους οργανισμούς που πρέπει να χειραφετηθούν και να καταστούν αυτοδιοικούμενοι. Το Σχολείο, από φορέας καθυστέρησης, πρέπει να γίνει φορέας κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης. Φυτώριο ελεύθερων πολιτών που εκπαιδεύονται από ελεύθερους δασκάλους. Ως τέτοια φυτώρια οργανώθηκαν πρόσφατα τα πρότυπα πειραματικά Σχολεία, που τα βλέπουμε να διαλύονται κάθε μέρα. Ως τέτοια φυτώρια λειτουργούν τα ιδιωτικά σχολεία που αιμοδότησε η ιδιωτική πρωτοβουλία με την καινοτόμο της ευρηματικότητα.
Αναφέρθηκα στην αρχή στον ελεύθερο δημιουργικό πολίτη και την κοινωνία πολιτών. Την κατονομάζω τώρα ως κοινωνία επιχειρούντων πολιτών. Ο επιχειρών πολίτης δεν είναι κατ’ ανάγκην ο επιχειρηματίας. Είναι αυτός που παίρνει πρωτοβουλίες, αναλαμβάνει κινδύνους και τολμά. Είναι ο ενεργός πολίτης.
Η χώρα μας χρειάζεται σήμερα τους επιχειρούντες πολίτες. Από αυτούς θα προέλθουν οι πρωτοβουλίες για την έξοδο από το τέλμα της απραξίας όπου κάθε μέρα βουλιάζουμε μοιρολατρικά. Τους χρειάζεται και για το μέλλον. Είναι αυτοί που θα προέλθουν από την αυτόνομη σχολική μονάδα. Το Ελεύθερο Σχολείο.
*Πρόεδρος του Hellenic American University
