Edition: International | Greek
MENU

Αρχική » Ανάλυση

Οι μορφωτικές τάξεις

Με αγώνες, κόπους, παλινδρομήσεις, αστοχίες, αλλά και με επιμονή και προσήλωση, ο δυτικός πολιτισμός κατάφερε να εξισώσει και να πολλαπλασιάσει τις ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση της μεγάλης πλειοψηφίας των παιδιών, ακόμα και των ενηλίκων

Από: EBR - Δημοσίευση: Τρίτη, 22 Νοεμβρίου 2016

Η περιφρόνηση απέναντι σε όσους υποστηρίζουν ή ανέχονται τον εθνολαϊκισμό, ή ακόμα και σε όσους δεν τον αποστρέφονται μαχητικά, είναι τόσο ισχυρή, που συχνά οι «συστημικοί», και γενικά όσοι ηγούνται των προοδευτικών ρευμάτων και τάσεων, βρίσκονται σε ένα αντιφατικό, ασυνεπές και εφηβικό στάδιο συμπεριφοράς: έχουν τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου που λειτουργεί εις βάρος της ανεκτικότητας ή, άλλες φορές, παρουσιάζουν μία αυτιστική σχολαστικότητα, που τους εμποδίζει να κάνουν κάποιες βασικές τελολογικές ερμηνείες και ελεύθερες κρίσεις.
Η περιφρόνηση απέναντι σε όσους υποστηρίζουν ή ανέχονται τον εθνολαϊκισμό, ή ακόμα και σε όσους δεν τον αποστρέφονται μαχητικά, είναι τόσο ισχυρή, που συχνά οι «συστημικοί», και γενικά όσοι ηγούνται των προοδευτικών ρευμάτων και τάσεων, βρίσκονται σε ένα αντιφατικό, ασυνεπές και εφηβικό στάδιο συμπεριφοράς: έχουν τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου που λειτουργεί εις βάρος της ανεκτικότητας ή, άλλες φορές, παρουσιάζουν μία αυτιστική σχολαστικότητα, που τους εμποδίζει να κάνουν κάποιες βασικές τελολογικές ερμηνείες και ελεύθερες κρίσεις.

του Δημήτρη Χατζηφωτεινού*

Ήταν, άλλωστε, ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού και της ταυτότητάς του. Στην Ελλάδα οι προσπάθειες αυτές εντάχθηκαν στο γενικότερο ιδεολογικό πλαίσιο του λεγόμενου «εκδημοκρατισμού» της κοινωνίας, κάτι που, παρότι επί της αρχής ήταν σωστό, οδήγησε παράλληλα και σε έναν επιθετικό παραμερισμό των απόψεων που επεσήμαιναν ότι η εξίσωση αυτή δεν αρκεί να πιστοποιηθεί απλά ότι συνέβη, αλλά να οργανωθεί και σωστά.

Άλλες χώρες, όπου ο πολιτικός και κοινωνικός φιλελευθερισμός ήταν ισχυρότερος, τα κατάφεραν καλύτερα. Αλλά σε κάθε περίπτωση, η μαζική εκπαίδευση του πληθυσμού οδήγησε αφενός στη συρρίκνωση του αριθμού των αναλφάβητων ή των ανεκπαίδευτων και αφετέρου στη μεγέθυνση των κατηγοριών του μέσου και του υψηλού επιπέδου σπουδών.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η σχετικότητα του τίτλου του «αμόρφωτου» ή του «μορφωμένου» εξελίχθηκε στην ίδια παράλληλη κλίμακα που εξελίχθηκε και η έννοια του φτωχού και του πλούσιου και με ένα ιστορικά πρωτόγνωρα γρήγορο βήμα. Μέχρι δε τα τέλη του προηγούμενου αιώνα η κοινωνία έδειχνε ότι μπορούσε να απορροφήσει ομαλά αυτές τις μεγάλες αλλαγές.

Στο ίδιο διάστημα, ο ρόλος των ΜΜΕ και της ενημέρωσης γενικά παρέμενε σημαντικός ως προς τον σχηματισμό της προσωπικής μορφωτικής ταυτότητας, αλλά, με τη ροή των πληροφοριών να κινείται ακόμα σε σχετικά ήπιους ρυθμούς, η ανάλυση που μπορούσε ο μέσος ενημερωμένος πολίτης να κάνει στα εγχώρια δημόσια πράγματα ήταν εκ των πραγμάτων περιορισμένη. Στα δε διεθνή, ελάχιστη.

Η πρώτη, όμως, δεκαετία του 2000 προσέθεσε το συστατικό που άλλαξε δραματικά την παγκόσμια έννοια της μόρφωσης, καταλύοντας παράλληλα και την όποια γραμμικότητα της προόδου μέχρι τότε. Η διάδοση του ίντερνετ και των κοινωνικών δικτύων ήταν ο πολλαπλασιαστής που αύξησε εκθετικά την πρόσβαση στην πληροφορία και στην ενημέρωση, κάνοντας τη διάδοση της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, η οποία είχε μεταβάλει και πραγματικά εκδημοκρατίσει τον δυτικό κόσμο μερικές δεκαετίες πριν, να μοιάζει κωμικά αργή.

Και μέσα σε αυτήν την επανάσταση της πληροφορίας, ενώ τα κανάλια της σχολικής και της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης παρέμειναν στις παραδοσιακές τους μορφές και δεν μετασχηματίστηκαν ριζικά από το νέο μέσο, το τοπίο των καναλιών της ειδησεογραφίας και της πληροφορίας έγινε συγκριτικά χαώδες.

Η αύξηση του αριθμού των ΜΜΕ που είχαν ένα σχετικά υψηλό επίπεδο ειδησεογραφικού προϊόντος και πολιτικής ανάλυσης, ήταν ένα ελάχιστο κλάσμα μπροστά στα μεγέθη που απέκτησε η παραπληροφόρηση. Λογικό και επόμενο· τα μεν είχαν πάντοτε μέσα και πόρους, η δε βρέθηκε ξαφνικά με το δώρο της άμεσης, μαζικής και δωρεάν διάδοσης.

Το πώς αυτά τα κανάλια πότισαν τις κοινότητες της Δύσης, το πώς διαμόρφωσαν την ενημερωτική συνιστώσα της μόρφωσης των ανθρώπων της, το πώς εξελίχθηκε η έννοια και το αξιακό πρόσημο των «συστημικών» και των «εναλλακτικών» ΜΜΕ και το πώς αναδείχθηκαν προσωπικότητες και ιδεολογίες θα φαινόταν κυρίως και εμφατικά στις πολιτικές επιλογές των κοινωνιών αυτών και στον τρόπο που επηρέασαν τις εθνικές και τις διεθνείς εξελίξεις.

Η επανάσταση αυτή επηρέασε σημαντικά και το πώς οι άνθρωποι άρχισαν να επιλέγουν της πηγές ενημέρωσής τους. Και παρότι άλλοι προσαρμόστηκαν γρήγορα στην αμεσότητα του διαδικτύου και άλλοι δυσκολεύτηκαν (και δυσκολεύονται ακόμα), η ενημερωτική συνιστώσα της μόρφωσης οδήγησε στο σχηματισμό δύο νέων μεγάλων μορφωτικών κατηγοριών, οι οποίες μάλιστα απέκτησαν τα χαρακτηριστικά πολιτικών και πολιτισμικών τάξεων.

Τα μέλη της μίας εμπιστεύθηκαν την ικανότητά τους να αξιολογούν την ποιότητα και το κύρος των μεγάλων «συστημικών» ΜΜΕ και τα μέλη της άλλης τα απέρριψαν ως αναξιόπιστα και κατευθυνόμενα και προτίμησαν να ενημερώνονται από μικρότερης εμβέλειας δίκτυα και blogs.

Οι δύο αυτές τάξεις ήταν θέμα χρόνου να ομογενοποιηθούν και να συγκρουστούν. Στην Ελλάδα η κρίση ήταν καταλύτης επιτάχυνσης αυτής της σύγκρουσης, αλλά θα συνέβαινε οπωσδήποτε, όπως άλλωστε συνέβη και αλλού.

Η μία τάξη, ας την ονομάσω εδώ «συστημική», ανεξαρτήτως πλέον του επιπέδου των πιστοποιητικών σπουδών της, έχοντας αντιληφθεί την σχετικότητα των συγκρουόμενων συμφερόντων και εξουσιών που αντανακλούν οι επιχειρήσεις ΜΜΕ, κατάφερε να αποκτήσει μια επαληθεύσιμη εικόνα της πραγματικότητας και να τολμά επαρκείς πολιτικές αναλύσεις, διαχειριζόμενη μάλιστα επιτυχώς την  αναγκαστική ποσότητα άγνοιας που εκ των πραγμάτων υπάρχει σε κάθε εγχείρημα.

Η μετριοπάθεια, η κοινωνική υπευθυνότητα, η καλή προαίρεση, η στοιχειώδης γνώση της ιστορίας και ο ορθολογισμός έγιναν συνειδητά εργαλεία ανάγνωσης της πραγματικότητας και οδήγησαν σε συγκεκριμένες και σαφείς πολιτικές επιλογές.

Η άλλη τάξη, αυτή του «εθνολαϊκισμού», εξίσου ανεξαρτήτως του τυπικού επιπέδου των σπουδών της, αποφάσισε ότι είναι θεμιτό να ψηφίζει αποκλειστικά σύμφωνα με τα συμφέροντά της, ιδεολογικοποίησε την οικονομική και κοινωνική της θέση, απέδωσε υστερόβουλες προθέσεις στο σύνολο των εκπροσώπων της πολιτικής ζωής και γενικά ήταν πρόθυμη να στηρίξει και να ακολουθήσει κάθε πρόταση που αποστρεφόταν το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα και τις πρακτικές του.

Συγκρότησε την εκλογική βάση κομμάτων συγκεκριμένης ρητορικής και αισθητικής, στράφηκε κατά της παγκοσμιοποίησης, νομιμοποίησε θεωρίες συνωμοσίας, απενοχοποίησε τον εθνοκεντρισμό και αρνήθηκε τη βάσανο της αυτοκριτικής, της αναθεώρησης και προσαρμογής στις πραγματικές εξελίξεις.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι συγκρούσεις που ακολούθησαν ως προς την επαλήθευση των προβλέψεων και των εκτιμήσεων των δύο αυτών τάξεων, όπου αυτές έχουν μέχρι σήμερα συμβεί, δικαίωσαν και απέδειξαν επωφελέστερη την επίπονη προσκόλληση στην επιμέλεια και στην μετριοπάθεια της «συστημικής» τάξης.

Ακριβώς, όμως, η επιτυχία της αυτή, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ακραίων, έως τερατωδών, απόψεων εκ μέρους της τάξης του εθνολαϊκισμού, την οδήγησαν σε συμπεριφορές απόλυτες και με χαρακτηριστικά διάθεσης αποκλεισμού.

Ο διχασμός ήταν, και παραμένει, πραγματικός και βαθύς. Και επειδή οι πολιτικοί εκφραστές του εθνολαϊκισμού κερδίζουν ανά τον κόσμο τη μία εκλογική μάχη μετά την άλλη, τα συναισθήματα των «συστημικών» απέναντί τους είναι ιδιαίτερα έντονα και επιτεινόμενα από την εξάντληση αντοχών και υπομονής. Νομίζω δε ότι το κυρίαρχο συναίσθημα είναι αυτό της περιφρόνησης.

Η περιφρόνηση απέναντι σε όσους υποστηρίζουν ή ανέχονται τον εθνολαϊκισμό, ή ακόμα και σε όσους δεν τον αποστρέφονται μαχητικά, είναι τόσο ισχυρή, που συχνά οι «συστημικοί», και γενικά όσοι ηγούνται των προοδευτικών ρευμάτων και τάσεων, βρίσκονται σε ένα αντιφατικό, ασυνεπές και εφηβικό στάδιο συμπεριφοράς: έχουν τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου που λειτουργεί εις βάρος της ανεκτικότητας ή, άλλες φορές, παρουσιάζουν μία αυτιστική σχολαστικότητα, που τους εμποδίζει να κάνουν κάποιες βασικές τελολογικές ερμηνείες και ελεύθερες κρίσεις. 

Για παράδειγμα, η κεκτημένη ταχύτητα που μπορεί να έχει κάποιος ακόμα και ως προς την ανάγκη προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλαδή μίας εκ των εμβληματικών αρχών της «συστημικής» τάξης, δεν πρέπει να καθιστά ύποπτη την συνεχή κριτική με την οποία πρέπει κάποιος να μελετά κάθε νομική και πολιτειακή εξέλιξη ως προς αυτά. Δεν μπορεί να ανέχεται τα άβατα, ούτε τις αυθεντίες.

Ακόμα κι αν αυτός ο συνεχής διάλογος, εσωτερικός ή πραγματικός, δεν οδηγήσει στην διαφοροποίηση από την κεντρική τρέχουσα γραμμή της νομικής ή κοινωνιολογικής επιστήμης, θα γεννήσει επιχειρήματα· κι όσο πιο ισχυρά, τόσο πιο εύληπτα και απλά.

Το ίδιο συμβαίνει ως προς την πολιτική επικαιρότητα, τις εκλογές, τα δημοσιονομικά, τον πολιτισμό, την ιστορία, την εθνική άμυνα, κάθε ζήτημα φιλοσοφικό ή πρακτικό. Παρότι ο εκνευρισμός κάποιου που αγωνιά να προχωρήσει γρήγορα και τον τραβάνε πίσω οι άνθρωποι με τους οποίους αναγκαστικά συμβιώνει είναι αναμενόμενος, η μετατροπή αυτής της δυσφορίας σε φανατισμό δεν συνιστά απλά αυτοακύρωση, αλλά αναιρεί και την ικανότητα συνεισφοράς του στα κοινά.

Η περιφρόνηση με την οποία αντιμετωπίζει τον άλλο έχει δύο συνέπειες: υποσκάπτει κάθε δυνατότητα συνεννόησης και τροφοδοτεί ακολούθως τον φανατισμό της απέναντι πλευράς, ο οποίος, λόγω του συνολικότερου μείγματος, είναι κοινωνικά πολύ πιο επικίνδυνος.

Ο διάλογος πρέπει να είναι, δυστυχώς ή ευτυχώς, συνεχής, ειδικά αν η εξουσία περάσει εκ νέου στα χέρια των «συστημικών». Ώστε να γίνει απολύτως κατανοητή η χρονική σχέση οικονομικής κρίσης και μνημονίων, να διαγνωστεί ότι η δημοκρατία είναι αναγκαιότητα και όχι αυτοσκοπός, να εμπεδωθεί ότι η παραβίαση της διάκρισης των εξουσιών είναι ασύμβατη με τη δικαιοσύνη, να γίνει κατανοητό γιατί κάθε κοινωνική ομάδα πρέπει να στέλνει στη Βουλή τους καλύτερους εκπροσώπους της και όχι αυτούς που μοιάζουν στο μέσο όρο της, να γίνει ξεκάθαρο ότι η επίθεση στη διανόηση είναι λαϊκισμός, ότι ο λαϊκισμός είναι υστεροβουλία, ακόμα και να αναλυθεί εκ νέου γιατί ο μαζικός εμβολιασμός είναι απαραίτητος ή γιατί ήταν ρατσιστικό το tweet της Β. Παπαχρήστου για τα κουνούπια του Λονδίνου το 2012.

Διαφορετικά, η περιφρόνηση δεν πρόκειται απλά να παράγει άστοχες δημοσκοπήσεις (αφού πλέον μόνο η μυστικότητα της κάλπης εγγυάται την ελευθερία της έκφρασης), αλλά θα γεννά και συμπεριφορές αντίδρασης και εκδικητικότητας από μεγάλες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες δεν είναι κατ’ ανάγκη κοινωνικά απροσάρμοστες, αλλά περιορισμένης ενημέρωσης, έστω και με δική τους υπαιτιότητα. Και η εκδικητικότητα αυτή θα διατυπώνεται εκλογικά, επομένως και θεσμικά. 

Δεν είναι ευθύνη της «συστημικής» τάξης τα όσα εξαιρετικά επικίνδυνα και διαλυτικά έχουν συμβεί τον τελευταίο καιρό ανά τον δυτικό κόσμο, αλλά η συνέχιση του διαλόγου είναι και δική της υποχρέωση. Κουραστική, έως εξοργιστική, ιδιαίτερα μετά το Brexit και τον Trump, αλλά πάντως συνεπής με τις βασικές της αρχές και όχι ακόμα μάταιη.

*Στρατιωτικός νομικός σύμβουλος στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Γνώμη

Στη μνήμη του Θαλή Κουτούπη

Athanase PapandropoulosΑπό: Athanase Papandropoulos

Ένα από τα βιβλία του Θαλή που είχα προλογίσει, το 1987, ήταν αυτό που είχε τίτλο «Η Διαφήμιση και τα μυστικά της»

Ηλεκτρονική Έκδοση Τρέχοντος Τεύχους: 04/2021 2021

Περιοδικό

Τρέχον Τεύχος

04/2021 2021

Δείτε τα παλαιά τεύχη
Συνδρομή
Διαφημιστείτε
Ηλεκτρονική Έκδοση

Ευρώπη

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Ας ξεκινήσουμε με μια θετική αισιόδοξη θεώρηση για το θεσμικό όργανο της Ένωσης, το μόνο που εκλέγεται από το 1979 με άμεση καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαίους πολίτες

Οικονομία

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Μια ευρύχωρη δεξαμενή εσόδων για τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους παραμένουν οι υπηρεσίες περιαγωγής (roaming)

EURACTIV.com - Feeds

All contents © Copyright EMG Strategic Consulting Ltd. 1997-2024. All Rights Reserved   |   Αρχική Σελίδα  |   Disclaimer  |   Website by Theratron