του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Το ότι η χώρα έχει άμεση και ζωτική ανάγκη από ένα νέο παραγωγικό μοντέλο ώστε να μπορέσει να ξεφύγει από την καταναλωτική της δομή και να αποκτήσει εξωστρέφεια, είναι ηλίου φαεινότερον.
Υπό αυτή την έννοια, η τελευταία μελέτη-βιβλίο του Οργανισμού διαΝΕΟσις, τον οποίο ίδρυσε και χρηματοδοτεί ο επίτιμος πρόεδρος του ΣΕΒ κ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος, είναι μία απολύτως θετική πρωτοβουλία, η οποία όμως θα πρέπει να ξεφύγει από την ιδιότητα της άσκησης επί χάρτου. Με άλλα λόγια, οι προτάσεις που περιέχονται στην μελέτη θα πρέπει, έστω και μερικώς, να τύχουν εφαρμογής γιατί όντως είναι πρωτοποριακές και ρεαλιστικές ταυτόχρονα. Σαφώς δε, όπως υποστηρίζει και ο πρόεδρος του διαΝΕΟσις κ. Δημ. Δασκαλόπουλος, κατά κύριο λόγο οι προτάσεις αυτές μόνον από την ιδιωτική πρωτοβουλία μπορούν να υλοποιηθούν με επιτυχία.
Πλην όμως, κάτι τέτοιο προϋποθέτει σοβαρές μεταρρυθμίσεις στις θεσμικές και διοικητικές αρθρώσεις της χώρας, που απέχουν πολύ από τού να είναι αυτονόητες και εύκολες. Αυτό συμβαίνει δε διότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα επιχειρηματικής ιδεολογίας, ενώ, αντιθέτως, γίνεται ευνοϊκά αποδεκτή από ευρέα κοινωνικά στρώματα η κατασυκοφάντηση του επιχειρείν.
Η νοοτροπία δε αυτή ίσως έχει και σημαντικό μερίδιο ευθύνης στην κατάσταση οξύτατης κρίσης στην οποία βρίσκεται η χώρα, η οποία δείχνει να μην μπορεί να την ξεπεράσει όχι μόνον γιατί το παραγωγικό μοντέλο της είναι στρεβλό αλλά και διότι δεν υπάρχει η απαραίτητη ιδεολογική υποδομή. Στο πλαίσιο αυτής της διανοητικής συγκυρίας, η χώρα δύσκολα παρακολουθεί τις πολύ σοβαρές παραγωγικές και άλλες ανακατατάξεις που πραγματοποιούνται σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό βεβαίως επίπεδο, με αποτέλεσμα να αυτοαπομονώνεται.
Την ίδια στιγμή –ενώ ο διεθνής καταμερισμός της εργασίας και της παραγωγής γνωρίζει απίστευτες και κοσμογονικού χαρακτήρος αλλαγές– εδώ, όπως αναγνωρίζουν κορυφαίοι κυβερνητικοί και οικονομικοί παράγοντες, κυριαρχεί μία ολέθρια αντιεπιχειρηματική ιδεολογία, η οποία διώχνει πολύτιμους νέους ανθρώπους εκτός Ελλάδος. Έτσι, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί και ο πρόεδρος του Hellenic American University κ. Λεωνίδας-Φοίβος Κόσκος, στην χώρα μας, στο μέτρο που το εκπαιδευτικό σύστημα παράγει δημοσίους υπαλλήλους, η κοινωνία αποβάλλει νέες δημιουργικές δυνάμεις, βυθιζόμενη ταυτόχρονα στο τέλμα της ακινησίας της.
Ενώ σε διεθνές επίπεδο, και κυρίως στην Βόρεια Αμερική, αναδύεται μία νέα νεωτερικότητα, στο πλαίσιο της οποίας το ιδεώδες της υποταγής της ατομικής δημιουργίας στους συλλογικούς κανόνες έχει κονιορτοποιηθεί, στην χώρα μας το γραφειοκρατικό ιδεώδες εξακολουθεί να αποτελεί κεφαλαιώδη αξία και έσχατη εκδήλωση της κρατικιστικής ιδεολογίας. Μία ιδεολογία η οποία, αν θέλουμε να παραφράσουμε τον Νίτσε, θα λέγαμε ότι οδηγεί στην μαζική υποτίμηση των δημιουργικών αξιών, σε ερημιά νοήματος και αποστράτευση από την αναζήτηση προσωπικής ολοκλήρωσης.
Κατ’ επέκταση, μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η απελπισία οδηγεί στην φυγή ή στον παραλογισμό. Προκαλεί, όμως, και μία επικίνδυνη απάθεια, καταστροφική για αναζητήσεις. Πουθενά δε το φαινόμενο αυτό δεν είναι τόσο ορατό όσο στην εκπαίδευση. Μέσα σε μερικά χρόνια, το κύρος και η αυθεντία των διδασκόντων έχει σχεδόν πλήρως ισοπεδωθεί, η διδασκαλία είναι προσαρμοσμένη στην γλώσσα των Μέσων μαζικής επικοινωνίας και η αποξένωση από την γνώση κάνει την εκπαιδευτική διαδικασία ανίκανη να εμπνεύσει ζωή.
Στο πλαίσιο αυτό, ενώ με την διαδικτυακή επανάσταση οι μεταμοντέρνες κοινωνίες γνωρίζουν μία «εσωτερική ανατροπή», ένα πρωτοφανές πάθος για την γνώση και την πραγμάτωση του εαυτού, όπως μαρτυρά ο πολλαπλασιασμός των ψυχολόγων, στον οικονομικό χώρο το επιχειρείν δημιουργεί νέες κοινωνικές πραγματικότητες.
Οι αποκαλούμενες από γνωστούς κοινωνιολόγους «επιχειρούσες κοινωνίες» αποτελούν μία τάση που συνεχώς ενισχύεται και φέρνει στο προσκήνιο νέες αξίες, οι οποίες αναδομούν τους τρόπους ζωής και την σχέση με τους ιδιωτικούς και δημόσιους θεσμούς.
Ο πάλαι ποτε πειθαρχικός ατομικισμός αντικαθίσταται από έναν άλλον, περισσότερο ηδονιστικό και ψυχολογικό, που κάνει την ενδόμυχη επίτευξη κύριο στόχο των όντων. Παρατηρείται έτσι μία ουσιαστική διάβρωση των κοινωνικών ταυτοτήτων και των καταναγκαστικών κανόνων, η οποία συνοδεύεται από την λατρεία της ελεύθερης διαθέσεως του εαυτού στην οικογένεια, την θρησκεία, την σεξουαλικότητα, τον αθλητισμό, την πολιτική και την μόδα. Το φιλελεύθερο ιδεώδες της αυτοδιακυβέρνησης κερδίζει έδαφος εκεί που άλλοτε οι αξίες και οι θεσμοί εργάζονταν για να αποτρέψουν το ξεδίπλωμά του.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η ακινητοποιημένη από την κρίση και την γραφειοκρατική ακαμψία ελληνική κοινωνία, από πού θα αντλήσει δυνάμεις για να γίνει παραγωγική και δημιουργική; Όταν ταλαντούχοι νέοι άνθρωποι εγκαταλείπουν την χώρα γιατί δεν τούς προσφέρει καμμία ουσιαστική δυνατότητα αυτοδημιουργίας, με ποιες επιχειρήσεις θα παραχθεί πλούτος; Μία χώρα στην οποία οι άνθρωποι αρνούνται μία αδρή οικονομική πραγματικότητα, αυτήν της παγκοσμιοποίησης, πώς είναι δυνατόν να αποκτήσει εξωστρέφεια;
Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι υπογραμμίζουμε ότι, με βάση τον ελβετικό δείκτη KOF, που δείχνει πόσο παγκοσμιοποιημένη είναι μία χώρα, η Ελλάδα στην ΕΕ βρίσκεται ελάχιστα πάνω από την Ρουμανία, που είναι τελευταία. Όπως, απελπιστικά τελευταία στην ΕΕ είναι η χώρα μας και στους δείκτες γνώσεως και καινοτομίας που καταρτίζει η Παγκόσμια Τράπεζα.
Οι ανεπάρκειες αυτές, που έχουν ιδεολογική πρωτίστως αφετηρία, δεν θεραπεύονται με το να γίνουν ιδιωτικοποιήσεις με μισή καρδιά και να «εξαρχειοποιείται» η εκπαίδευση –η οποία είναι πλέον και κορυφαία πηγή πρώτων παραγωγικών υλών. Απαιτούν ριζικές και πολυεπίπεδες αλλαγές, ο οποίες ωστόσο προϋποθέτουν την καταπολέμηση του υφιστάμενου ιδεολογικού ελλείμματος. Όπως μάς έλεγε πρόσφατα ο πρώην σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, ο γνωστός οικονομολόγος Ζακ Ατταλί, «για να πετύχουν οι μεταρρυθμίσεις, απαιτούν ιδεολογική προετοιμασία και χωρίς αυτήν δεν πρέπει να περιμένει κανείς πολλά πράγματα». Έχει άδικο;
