τoυ
Ηλία Καραβόλια
Νόμιζα ότι είχα συγκεντρώσει με το τελευταίο άρθρο μου τις περισσότερο σημαντικές από τις παραδοχές της μελέτης για την επιστροφή στη δραχμή, που έχει συντάξει το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ερευνών Κοινωνικής και Οικονομικής Πολιτικής (ΕΔΕΚΟΠ-EReNSEP), μελέτη 105 σελίδων που μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Έκανα λάθος. Η μελέτη, που δημοσιεύεται αποσπασματικά στο διαδίκτυο και από κάποιου οπαδούς της δραχμής (σημ. μη ειδικούς κυρίως) για τους οποίους όσοι ασκούμε συγκεκριμένη κριτική σε συγκεκριμένα σημεία, είμαστε κάτι σαν... νοσταλγοί των Βαυαρών.
Πριν πάμε στα της μελέτης, δυο λόγια μόνο. Σε όλους τους Έλληνες που δεν κατέχουν Μακροοικονομικά, η πατριωτική έξαψη υπερβαίνει την γνωστική ασυμφωνία με το αντικείμενο της Μακροοικονομίας. Φυσικά, είναι σεβαστές οι απόψεις όλων, ειδικά καθηγητών πανεπιστημίων, σχετικά με το ζήτημα δραχμή ή ευρώ. Όπως έχω ξαναγράψει και πρόσφατα ανέλυσα σε φίλο που θεωρεί λύση την δραχμή, η διάσωση της χώρας αυτής έπρεπε να στηριχθεί πάνω σε δικά μας, εσωτερικά 'μνημόνια', που θα ρύθμιζαν παθογένειες ετών και θα μείωναν ελλείμματα, σπατάλες, στρεβλώσεις, ώστε να κοπεί ο ομφάλιος λώρος του άκρατου δανεισμού και να ελέγξουμε επιτέλους το αδηφάγο χρέος.
Η Ελλάδα μπορούσε να γλυτώσει την οργή του Σόιμπλε και των δανειστών, την βίαιη επιδρομή λιτότητας με την οποία κανείς δεν συμφωνεί. Και φυσικά, μπορούσε να μην ξαναδανειστεί με τίμημα την εξαθλίωση μας, και μάλιστα να βρίσκεται σήμερα σε χειρότερη θέση, 7 χρόνια μετά την αρχή της κατάρρευσης. Όμως, η χώρα δεν μπορούσε και δεν μπορεί να αλλάξει οικονομικό μοντέλο, έτσι απλά, είτε με την δραχμή είτε με την καραμέλα των μεταρρυθμίσεων που ερμηνεύονται από τον καθένα κατά το δοκούν. Δεν είναι εύκολο, δυστυχώς, ούτε ήταν ποτέ καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσης, να αυξηθούν εισοδήματα και περιουσίες χωρίς να εκκαθαριστεί η αγορά. Χωρίς να πάει ο κάθε κατεργάρης στον πάγκο του, με πρώτο το φαύλο, σαθρό και σπάταλο Δημόσιο.
Μια οικονομία της δραχμής, σήμερα, τώρα, δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο σε τέτοιου είδους μελέτες, σαν αυτή που εξετάζουμε. Μια προσωρινή ίσως επιστροφή στη δραχμή, στην αρχή της ύφεσης, στο 2010 έστω, στηριγμένη όμως σε μελέτες άκρως επιστημονικές, με δικλείδες ασφαλείας όπως την πρόσδεση της ισοτιμίας με το ευρώ, ίσως να ήταν, ίσως λέω, μια κάποια λύση. Αυτοί που σήμερα μιλάνε έτσι εύκολα υπέρ της δραχμής όπως και τότε, οπότε λόγω της 7ετούς κρίσης νιώθουν ότι δικαιώθηκαν, καλά θα κάνουν να καταλάβουν ότι δεν είχαν απόλυτο δίκιο τότε, δεν έχουν μάλλον δίκιο σήμερα. Δεν προσφέρουν υπηρεσία για το κοινό συμφέρον αν επικαλούνται διαρκώς τα αποτελέσματα της κρίσης ώστε να δικαιωθούν για αυτό που τότε πρότειναν, και σήμερα, χωρίς να το αλλάξουν, ενώ άλλαξε η ελληνική οικονομία, το ξανασερβίρουν με την λογική ότι δεν σωθήκαμε, οπότε αυτό που προτείνουν ισχύει.
Η χώρα δυστυχώς, δεν θα ανακάμψει εύκολα. Αλλά άλλο είναι που δεν ξέρει ο κόσμος: πιο δύσκολη ακόμη και από αυτή την κατάσταση που ζούμε, θα είναι η οικονομία μας με την δραχμή. Αν υπήρχε εύκολη λύση, εναλλακτική, εντός ή εκτός ευρωζώνης, ίσως κάποιες δεκάδες ή εκατοντάδες φωνές επιστημονικές, όχι εγώ, να την είχαν προτείνει. Ο καθένας από εμάς που επιθυμεί να δει την μεγάλη αλλαγή, ας αναρωτηθεί για την σιωπή των πολλών και ας μην γαντζώνετε, ας μην αγκυροβολεί, στην περίπτωση των λίγων που μοιάζουν να είναι πολλοί, αλλά δεν είναι, πιστέψτε με.
Προχωρώντας λοιπόν στα ενδότερα της μελέτης αυτής, δεν μπορώ παρά να σχολιάσω την «ακρίβεια» των εκτιμήσεων:
«Μια ονομαστική υποτίμηση στο εύρος του 30% με 50%, θα προκαλούσε εισαγόμενο μέσο πληθωρισμό της τάξης του 6% με 10% για το πρώτο έτος, με τάση μείωσης στο 4% με 6% για το δεύτερο έτος».
Από το 30 - 50 % η απόκλιση είναι 66%. Πληθωρισμός τον πρώτο χρόνο 6-10% σημαίνει επίσης το ίδιο, απόκλιση 66% . Για τον δεύτερο χρόνο η απόσταση 4-6% αντιλαμβάνεστε ότι σημαίνει 50% διαφορά. Και φυσικά, άλλο είναι για μια κοινωνία ο ένας χρόνος, άλλο και ένας δεύτερος. Είναι δυνατόν να μην αντιλαμβανόμαστε ότι ένας ολόκληρος χρόνος παραμονής σε στάσιμο ή πτωτικό κανάλι οικονομίας, θα είναι πάλι- όπως και με τα μνημόνια, ουδείς αμφιβάλλει- επώδυνη περίοδος και μη υποφερτή για τον ρημαγμένο πλέον Έλληνα; Αλλά τι να πεις, μόλις μιλήσεις, σου λένε εδώ 7 χρόνια περιμένεις. Δεκτόν. Οπότε, ας πούμε ότι αυτά τα προσπερνάμε, προσωρινά. Αν και δεν θα έβλαπτε να είναι ακριβή τα νούμερα.
Πάμε τώρα σε πιο συγκεκριμένες επιδράσεις της υποτίμησης για την νέα δραχμή (σημ. ευτυχώς που παραδέχονται κιόλας ότι θα υποτιμηθεί, βάζοντας φυσικά όριο στο 50%! Έτσι, αυθαίρετα, μην ρωτάτε γιατί, δεν υπάρχει τεκμηρίωση, δυστυχώς):
«Πληθωριστικές πιέσεις, μεταξύ άλλων θα είναι α)Πρωτογενής τομέας: 25% με 40% β) Βιομηχανία: 20% με 31% γ) Υπηρεσίες: 25% με 40%».
Δηλαδή, για ζημιά στην κουζίνα (υπηρεσίες γαρ) που σήμερα πληρώνεις 1000 ευρώ, θα δίνεις 1250 δρχ. αλλά μπορεί να δίνεις μέχρι και 1400 δρχ. (σημ. ισοτιμία 1:1 υιοθετούν οι μελετητές, πάλι έτσι αυθαίρετα, χωρίς να τεκμηριώνουν με βάση κάποια νομισματική θεωρία την παραδοχή τους) Και φυσικά, ακούω ήδη την απάντηση τους: «Μα θα έχει ανέβει και ο μισθός σου στις 1400 δρχ. από 1000 ευρώ σήμερα». Απίστευτο νοητικό άλμα, ένα κλασικό σφάλμα της ανθρώπινης αντίληψης όταν δεν μπορεί να συλλάβει τον πληθωριστικό ρόλο των σχετικών τιμών σε εισοδήματα και δαπάνες. Ειδικά δε όταν υιοθετούνται όρια πληθωριστικών πιέσεων, με απόκλιση 50 % (στη βιομηχανία, λένε, θα είναι από 20-31%).
Κάπου εδώ παραθέτουν κάτι εντελώς καταπληκτικό και «καινοτόμο» για τα Οικονομικά. Ελπίζω να καταλάβετε το γιατί:
«η υποτίμηση μπορεί να αναμένεται ότι θα οδηγήσει σε άνοδο του επιπέδου των τιμών ίση με το μέγεθος της υποτίμησης. Θα οδηγήσει, όμως, σε άμεση εκτόξευση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, η οποία σταδιακά θα επανέλθει σε χαμηλότερα επίπεδα καθώς θα ανεβαίνουν οι τιμές. Και τα δύο αυτά αποτελέσματα είναι συναφή με τα γενικότερα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας για το ζήτημα της υποτίμησης».
Ένα ένα. «Μπορεί να αναμένεται». Μάλιστα. Άρα μπορεί και να ΜΗΝ αναμένεται! Μα τι ωραία πράγματα είναι αυτά. Μετά έχουμε το εκπληκτικό: άνοδος του επιπέδου τιμών «ίση» με το μέγεθος της υποτίμησης. Και πώς προκύπτει αυτή η απλή αριθμητική σύμπτωση; Ούτε αισχροκέρδεια θα υπάρξει, ούτε μαύρη αγορά, ούτε στρογγυλοποιήσεις; Τίποτα; Η ελληνική αγορά θα συμπεριφερθεί ορθολογικά και με γνώμονα το κοινό μακροπρόθεσμο συμφέρον; Δηλαδή, όχι όπως την εποχή που αντικαταστάθηκε η δραχμή με το ευρώ, και ενώ πλήρωνες τον καφέ 250 δρχ. ο πιο φθηνός που έβρισκες μετά ήταν 1,5 ευρώ, δηλαδή 510 δρχ. και που μονιμοποίησε άνοδο > 100 %! Σε πολλά αγαθά δε, ξεφύγαμε εντελώς. Οι μελετητές ,για την ανάποδη πράξη, από ευρώ σε δραχμές, υιοθετούν το μοντέλο της τέλειας ελληνικής ορθολογικότητας του δημοσίου συμφέροντος. Τα συμπεράσματα δικά σας. Όλοι θυμόμαστε τι συνέβη και όλοι ξέρουμε τι θα συμβεί, εννοείται.
Παρακάτω παραθέτουν και το εξής εύρημα: «άμεση εκτόξευση» της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας (σημ. κάπου αλλού στην μελέτη μιλάνε για αύξηση κατά 23% με 37% σε όρους «πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας», δηλαδή κάνουν απλή αριθμητική αναγωγή με βάση την δική τους εκτίμηση για υποτίμηση) Και συνεχίζουν λέγοντας ότι η οικονομία «…σταδιακά θα επανέλθει σε χαμηλότερα επίπεδα, καθώς θα ανεβαίνουν οι τιμές». Τι είναι αυτό πάλι; Πώς θα ανεβαίνουν δηλαδή οι τιμές; Μην βιάζεστε, με ζήτηση εννοείται, αλλά τι είδους ζήτηση! Έχω την απάντηση παρακάτω. Και φυσικά, επικαλούνται για τα παραπάνω, διεθνή βιβλιογραφία. Ποια είναι αυτή άραγε; Κρατάω μια επιφύλαξη, να μην τους αδικήσω, καθ’ ότι πρέπει να ανατρέξω σε κάποια κείμενα για θεωρίες υποτίμησης, ανταγωνιστικότητας και ζήτησης, καθ’ όλα επιστημονικά, δεν αντιλέγω, για να δω τι εννοούν τελικά. Ίσως δε, να πρέπει να ξανακοιτάξει κανείς καλύτερα και τις πηγές τους στο τέλος της μελέτης. Σαφέστατα όμως, θα προτιμούσα να αναφέρονταν σε παραδείγματα χωρών, και όχι σε αρθρογραφία ή πηγές βιβλιογραφικές. Δεκτόν όμως προς διερεύνηση.
Πάμε τώρα στα «Νέα Οικονομικά της Ζήτησης». Αναφέρουν κάπου τα εξής:
«Η μεταβολή της ζήτησης θα πρέπει να γίνει με συγκεκριμένο τρόπο ,σε εκείνα δηλαδή, τα εμπορεύματα και κλάδους, τα οποία προσφέρουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες ώστε να αυξηθεί στο μέγιστο βαθμό το συνολικά παραγόμενο προϊόν και η συνολική απασχόληση (…) Τα εμπορεύματα που παράγονται στην Ελλάδα μπορούν να διαιρεθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: στα «εμπορεύματα-κλειδιά» και στα «εμπορεύματα-αντί-κλειδιά».
Εδώ είναι που εισάγεται στην μελέτη μια θεωρία «εύκολης» αλλαγής του μίγματος της οικονομικής πολιτικής, στηριγμένη στο προφανές- που παρουσιάζεται ως καινοφανές- ότι πρέπει να στρέψουμε αλλού τις καταναλωτικές μας δαπάνες, και το Δημόσιο και οι πολίτες, διαχωρίζοντας τα εμπορεύματα. Προφανώς η κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας, με δραχμή, θα αναρτήσει διαδικτυακά (ή σε δημόσιους χώρους πχ.) εκείνα τα εμπορεύματα τα οποία πρέπει να προτιμάμε, σε μια υποθετική κατάσταση όπου η οικονομία δεν χρησιμοποιεί εισαγόμενες εισροές! Και μάλιστα, διαφωτίζεται ο αναγνώστης, λένε πώς βγαίνει «...αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Βιομηχανικός τομέας αποτελεί τον «αδύναμο κρίκο» και για τους πολλαπλασιαστές αυτόνομης ζήτησης». Ουπς, να η μαγική φράση!
Πολλαπλασιαστές αυτόνομης ζήτησης. Και φυσικά αναρωτιέται όποιος σπούδασε την Δημοσιονομική Πολιτική: πόση ισχύ έχουν και πόση ακρίβεια αυτές οι εκτιμήσεις για τους πολλαπλασιαστές, σε μια οικονομία που θα μπει σε δικό της νόμισμα με αναμενόμενη υποτίμηση -όπως λέει η μελέτη 50% - για μια οικονομία που ήδη έχει ένα ΑΕΠ με πτώση άνω του 25 %, που έχει και θα έχει capital controls και φυσικά μειωμένο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα για ζήτηση και δαπάνες κατανάλωσης; Καλή η θεωρία, αλλά για οικονομίες σαν την σημερινή Ελλάδα, ας αποφεύγουμε τις απλές μεταφορές των αξιωμάτων, ειδικά όταν πρόκειται για άγνωστα νερά, βαθιά και επικίνδυνα, όπως αυτά της εξόδου από ένα σκληρό νόμισμα, όσο επώδυνο και αν είναι (σημ. δεν φταίει φυσικά το νόμισμα, αλλά η αρχιτεκτονική του, οι πολιτικές, η ανεπιτυχής λιτότητα, τα χρόνια ελλείμματα, το αυξανόμενο χρέος, κ.α.).
Και η μελέτη συνεχίζει να υιοθετεί παραδείγματα «εναλλακτικής» θεώρησης των πραγμάτων:
«Δεδομένης της βαθιάς ύφεσης της ελληνικής οικονομίας, η υποαπασχόληση του επενδεδυμένου κεφαλαίου είναι υψηλή: ειδικότερα, βρίσκεται σε επίπεδα άνω του 30%, ενώ κατά τις εκτιμήσεις του Olenev, αυξάνεται συνεχώς από το έτος 2007 και προσεγγίζει το 50% κατά το έτος 2014. Επομένως, και μόνο στην βάση αυτή, η υποτίμηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε τόνωση της ζήτησης για τα εγχωρίως παραγόμενα εμπορεύματα».
Επικαλούνται μια μελέτη ενός μαθηματικού οικονομέτρη, που φτιάχνει μοντέλα οικονομικής προσομοίωσης, ένας σεβαστός μάλλον στο έργο του άνθρωπος, ο κος Olenev, η οποία μελέτη παραμένει αδημοσίευτη (εξ’ όσων γνωρίζω, αλλά ίσως και να κάνω λάθος) και της οποίας επομένως δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις παραμέτρους. Μέχρι τότε, είναι πολύ δύσκολο να δεχτούμε αυτό που ισχυρίζεται, δηλαδή ότι περίπου το 50% του παραγωγικού συστήματος παρέμενε αχρησιμοποίητο κατά το 2014. Ούτε είναι εύκολο να δεχθούμε την παραδοχή ότι σήμερα το αντίστοιχο αργούν παραγωγικό δυναμικό ανέρχεται σε περίπου 30%, για τον πολύ απλό λόγο ότι το ΑΕΠ μειώθηκε στη διάρκεια της κρίσης περίπου κατά το 1/4 και το παραγωγικό σύστημα, όπως όλοι γνωρίζουν, δεν επεκτείνεται πλέον, αλλά συρρικνώνεται .
Και το ερώτημα παραμένει, όσον αφορά το πώς θα αντικαταστήσουμε τα εισαγόμενα εμπορεύματα, ώστε να τονώσουμε την ζήτηση των εγχωρίως παραγόμενων προϊόντων, (που κάποτε, κάπως, θα καταφέρουμε να παράγουμε, υποτίθεται). Και επειδή θα γυρίσουμε στην μάνα γη, ρωτάω ο φουκαράς: αν χαλάσει από το τρακτέρ, το ιταλικό, ένα ανταλλακτικό, πχ. μια αντλία νερού, η οποία φυσικά είναι ιταλική, τι θα κάνει ο αγρότης; Θα περιμένει, αφού θα έχουμε εισέλθει στον αστερισμό της Νέας Δραχμής, να φτιαχτεί εργοστάσιο παραγωγής ανταλλακτικών τέτοιου τύπου στον νομό του μήπως; Ή μήπως να περιμένει να φτιαχτεί εργοστάσιο παραγωγής τρακτέρ; Που θα βρεθούν κεφάλαια; Σωπάτε καλέ, το Δημόσιο θα κόβει χρήμα, δραχμούλες δηλαδή, θα βρίσκει κομισάριους και θα τους κάνει managers σε εργοστάσια- σοβιέτ. Τόσο απλά και τόσο γρήγορα!
Παραθέτω παραδείγματα χρονικής ασυνέπειας των βασικών παραδοχών της μελέτης, καθ’ ότι με ελαφρότητα υιοθετούνται κάποιες αποστάσεις και κάποιοι βουβοί αυτοματισμοί σύγκλισης μεγεθών, θαρρείς και είμαστε καμιά οικονομία εκτός δυτικού πολιτισμού, που θα προσαρμοστεί γρήγορα, θα ψωνίζουμε όλοι «πατριωτικά» και θα αλλάξει δηλαδή το μοντέλο έτσι απλά.
Όταν παραθέτεις σε μια τέτοια μελέτη εθνικής οικονομικής ανατροπής, τα τεχνικά σημεία δημοσιονομικής και νομισματικής φύσεως, θα υποστείς την βάσανο της κριτικής, την οποία απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα για την χώρα. Επίσης, μια μακροοικονομική μελέτη που περιλαμβάνει όρους παραγωγικής ανασυγκρότησης, και δυστυχώς συμπεριλαμβάνει σαν a priori παραδοχές κάποιους εύκολους αυτοματισμούς αλλαγής του οικονομικού μοντέλου της χώρας, οφείλει στις κρίσιμες επιστημονικές υποθέσεις της μεταβατικής περιόδου, να διέπεται από υψηλού βαθμού ακρίβειας παραμέτρους, χωρίς μεγάλες αποκλίσεις (όπως αυτές που παρουσίασα στην αρχή), ώστε να ελαχιστοποιεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό τα οφέλη της αλλαγής παραδείγματος.
Δεν είναι δυνατόν να επικαλούμαστε ένα υποθετικό «μπορεί» σε κρίσιμα σημεία της μελέτης, ποσοστά που αποκλίνουν μέχρι και 70%, παραδοχές αξιωμάτων για κλειστά μοντέλα οικονομίας (θαρρείς και θα πάμε να βάλουμε την Ελλάδα στην Σελήνη). Κάτι δε πορίσματα για «καμπύλη J με υποτίμηση 50%», «απλή παραγωγή», «αποδόσεις κλίμακας», «κλάδοι συμπαραγωγής» που θα είναι η «πρώτη ύλη» για να εκτοξευθεί η ανταγωνιστικότητα, είναι έννοιες που απλά και μόνο τονώνουν την επιθυμία των συγγραφέων, δηλαδή τον αρχικό προαποφασισμένο στόχο της μελέτης…
