Carl Bildt: Υπερασπιζόμενος την παγκοσμιοποίηση

του Carl Bildt*

Μετάφραση της Αλεξάνδρας Κτίστη 

Ωστόσο ένας λαϊκιστής έχει αναλάβει πια την προεδρία των ΗΠΑ βασίζοντας την καμπάνια του σε έναν σκληρό οικονομικό εθνικισμό και προστατευτισμό. Σε πολλές ακόμη χώρες, ο δημόσιος διάλογος κυριαρχείται από το θέμα των δήθεν «ηττημένων» της παγκοσμιοποίησης και την αισθητή ανάγκη για νέες πολιτικές ώστε να ανακοπεί η άνοδος της λαϊκίστικής δυσαρέσκειας.

Όταν γεννήθηκα, ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν 2.5 δισεκατομμύρια. Θυμάμαι έντονα κάποια περίοδο στη ζωή μου, όταν πολλοί άνθρωποι φοβούνταν ότι η πείνα σύντομα θα χτυπούσε, το κενό μεταξύ πλουσίων και φτωχών θα μεγάλωνε ακόμα περισσότερο και όλα θα οδηγούνταν στην καταστροφή. 

Τώρα πια ζούμε σε έναν κόσμο 7.5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, και ήδη το μερίδιο των ανθρώπων που ζουν σε κατάσταση απόλυτης φτώχειας έχει μειωθεί ραγδαία, την ίδια στιγμή μάλιστα που η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών κλείνει σταθερά. Κατά μήκος του πλανήτη, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί από 48 σε 71 έτη –παρά κάποιες σημαντικές αποκλίσεις που παρατηρούνται μεταξύ των χωρών - και το συνολικό κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε έως και 500%.

Κάνοντας απλώς μια αναδρομή στα τελευταία 25 χρόνια, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η ανθρωπότητα βίωσε το καλύτερο τέταρτο του αιώνα. Από το 1990, το μερίδιο των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας στον ανεπτυγμένο κόσμο από 47% έχει πέσει στο 14% και η παιδική θνησιμότητα – ένας κρίσιμος δείκτης- υποδιπλασιάστηκε. Ο κόσμος δεν έζησε ποτέ ξανά κάτι ανάλογο.

Μια εξίσου αισιόδοξη εικόνα προκύπτει και από άλλους δείκτες. Λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν σε πεδία μαχών συγκριτικά με προηγούμενες περιόδους για τις οποίες έχουμε στοιχεία. Επίσης, τουλάχιστον μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το μερίδιο των ανθρώπων που ζούσαν σε σχετικά αντιπροσωπευτικά καθεστώτα βρίσκονταν σε σταδιακή αύξηση.

Αυτή η θεαματική πρόοδος οφείλεται εν μέρει στην εξέλιξη στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας. Εξίσου οφείλεται στην αύξηση της οικονομικής αλληλεπίδρασης που επετεύχθη μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων, καθώς και στην κυρίαρχη φιλελεύθερη τάξη που επέτρεψε αυτές τις θετικές εξελίξεις. Εν ολίγοις, η παγκοσμιοποίηση υπήρξε η μοναδική υπέρτατη δύναμη πίσω από την πρόοδο δεκαετιών.

Στις μέρες μας, το εμπόριο κατηγορείται συχνά λανθασμένα για το κλείσιμο εργοστασίων και την αντικατάσταση των εργαζομένων στις αναπτυγμένες χώρες. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η εξαφάνιση των παλιών βιομηχανιών απορρέει πρωτίστως από την εμφάνιση νέων τεχνολογιών, οι οποίες βελτίωσαν την παραγωγικότητα και επέκτειναν τον πλούτο των κοινωνιών μας. Παρομοίως, η αύξηση της ανισότητας, πραγματική ή φανταστική, σχετίζεται πολύ περισσότερο με την τεχνολογία παρά με το εμπόριο.

Να είστε σίγουροι ότι δεν υπάρχουν πια τόσοι πολλοί αγρότες όσοι στο παρελθόν. Οι μύλοι βαμβακιού στο Λάνκασιρ, τα εργοστάσια χάλυβα του Πίτσμπεργκ όπως και τα ανθρακωρυχεία του Ντούισμπουργκ έχουν κλείσει, ενώ υπάρχουν πολύ λιγότεροι εργαζόμενοι στα δάση της Βόρειας Σουηδίας. Τα παιδιά αυτών που απασχολούνται σε αυτές τις βιομηχανίες κατευθύνονται τώρα πια προς ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις, καλύπτοντας θέσεις εργασίας που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πριν από μερικές δεκαετίες.

Για τους περισσότερους ανθρώπους ανά τον κόσμο, η ζωή πριν την παγκοσμιοποίηση ήταν φτωχή, σκληρή και σύντομη. Παρόλα αυτά, οι σημερινοί πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης έχουν μετατρέψει την νοσταλγία για εκείνη τη θλιβερή εποχή σε σύνθημα της εκστρατείας τους. Θέλουν να κάνουν την Αμερική –ή  τη Ρωσία, ή το Ισλάμ- «μεγάλα ξανά». Καθένας από αυτούς μπορεί να αντιμάχεται τον άλλον, ωστόσο όλοι τους αντιμάχονται την παγκοσμιοποίηση.

Οι οικονομικές συνθήκες ήταν σίγουρα λιγότερο ευνοϊκές τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την οικονομική κρίση του 2008, όμως τώρα πια η απασχόληση και η οικονομική ανάπτυξη έχουν ανακάμψει αρκετά σε όλο τον κόσμο. Το πραγματικό (προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό) ΑΕΠ αυξάνεται για 15 συνεχόμενα τρίμηνα στην ευρωζώνη και όλες οι οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να παρουσιάσουν ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται ήδη σε άνθιση –η ανεργία είναι κάτω από 5% και τα πραγματικά εισοδήματα αυξάνονται. 

Σαφώς, πολλές κοινωνίες αδιαμφισβήτητα βιώνουν ένα αυξανόμενο αίσθημα πολιτιστικής ανασφάλειας, επειδή ως ένα βαθμό πολλοί άνθρωποι επέτρεψαν να οδηγηθούν σε πεποιθήσεις που υπαγορεύουν ότι εξωτερικές δυνάμεις όπως η μετανάστευση διαβρώνουν τις παραδοσιακές πηγές ειρήνης και σταθερότητας. Πείστηκαν ότι η επιστροφή στον φυλετισμό, σε κάποια μορφή του, αποτελεί έναν άμεσα διαθέσιμο μηχανισμό αντιμετώπισης, στηριζόμενοι στην λογική ότι η μυθική τους φυλή διέπρεψε κάποια στιγμή στο παρελθόν. Γιατί λοιπόν να μην προσπαθήσουν να τη δημιουργήσουν ξανά;

Τέτοιου είδους ιδεολογικές θέσεις και αντιλήψεις θέτουν ένα σοβαρό κίνδυνο για τους πιο ευάλωτους λαούς του κόσμου. Ο Αναπτυξιακός Στόχος των Ηνωμένων Εθνών για την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας παγκοσμίως έως το 2030, εξαρτάται αποκλειστικά από την συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω του εμπορίου, της τεχνολογικής καινοτομίας και της διεθνούς συνεργασίας. Η θέσπιση εμπορικών εμποδίων, η καθήλωση στον ψηφιακό μερκαντιλισμό και γενικότερα η υποτίμηση της τάξης του φιλελευθέρου κόσμου, θα βλάψει σταδιακά τόσο τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας στην Αφρική, όσο και άλλες λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές του πλανήτη.

Η ισχυρή θέληση πάντα αποδίδει αποτελέσματα, όμως η ισχνή θέληση θα φέρει το βάρος ενός νοσταλγικού προστατευτισμού που διαβρώνει τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης. Κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός φέτος, ο Κινέζος Πρόεδρος Xi Jinping ήταν ο μόνος που επικροτούσε τα θετικά της παγκοσμιοποίησης, την ίδια στιγμή που αρκετοί δυτικοί ηγέτες φαίνονταν ανήσυχοι για τους υποτιθέμενους ηττημένους της διαδικασίας.

Οι κομμουνιστές διατηρούν την πίστη τους στην παγκοσμιοποίηση, σε αντίθεση με τους καπιταλιστές που φαίνεται να την έχουν χάσει. Αυτό αποτελεί παράδοξο καθώς είναι εντελώς άκαιρο συγκριτικά με την προηγούμενη πορεία και τα γεγονότα του παρόντος. Έχουμε κάθε λόγο να δείχνουμε εμπιστοσύνη σε μια διαδικασία που έφερε περισσότερο πλούτο σε περισσότερους ανθρώπους που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί μερικές δεκαετίες πριν. Δεν θα πρέπει να διστάζουμε να υπερασπιζόμαστε την παγκοσμιοποίηση και να αντιμαχόμαστε την αντιδραστική νοσταλγία. 

Μπορούμε να έχουμε ένα λαμπρότερο μέλλον, αλλά μόνο αν απαγκιστρωθούμε από το παρελθόν.

*Πρωθυπουργός της Σουηδίας (1991 – 1994) και Υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας (2006 -2014), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων

**Πρώτη δημοσίευση στο www.weforum.org