Αναζητώντας έναν δημιουργικό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό

του Σταύρου Καλαφάτη*

 

Δεν ξέρω κατά πόσον οι πολίτες γνωρίζουν πως ο προϋπολογισμός της Ε.Ε.  θεωρείται μάλλον μικρός, ανερχόμενος στο 1% του συνδυασμένου Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος των κρατών-μελών. Δηλαδή για κάθε 100 ευρώ που κερδίζει ο Ευρωπαίος πολίτης, καταβάλει 50 ευρώ σε εισφορές και φόρους, εκ των οποίων μόλις το 1 ευρώ καταλήγει στον προϋπολογισμό της Ε.Ε., για να χρηματοδοτήσει ένα ευρύ φάσμα πολιτικών που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα.

Η διαβούλευση για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό διεξάγεται για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, καθώς η κατάρτισή του καλείται να υπηρετήσει τρεις σημαντικούς παράλληλους στόχους:

Την προσαρμογή στις κατευθύνσεις της Λευκής Βίβλου και των προτάσεων Γιούνκερ, για μια Ευρώπη με ενισχυμένο κοινωνικό πρόσημο στις αναπτυξιακές της πολιτικές και με προτεραιότητες την απασχόληση, τη νεολαία, την καινοτομία και την αλληλεγγύη, μαζί με την ανταγωνιστικότητα.

Την ανάγκη ενίσχυσης της πολιτικής ενοποίησης της Ε.Ε. με κύριο πεδίο την ασφάλεια και άμυνα, σε ένα ασταθές διεθνές περιβάλλον που διαμορφώνεται από ευμετάβλητους πολιτικούς συσχετισμούς και απρόβλεπτες συμπεριφορές (ειδικά στο Αιγαίο και την ευρύτερη ανατολική Μεσόγειο), το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα, αλλά και υπό το βάρος των αλλεπάλληλων τρομοκρατικών χτυπημάτων στο ευρωπαϊκό έδαφος.

Τη δημοσιονομική και οικονομική θωράκιση της Ευρώπης απέναντι στις ενδεχόμενες επιπτώσεις του Brexit, με παράλληλη διαμόρφωση όρων για μια εμπροσθοβαρή ανάπτυξη για οριστική υπέρβαση των συνεπειών της πολύχρονης κρίσης της πραγματικής οικονομίας.

Ήδη από την έναρξή της, αυτή η διαβούλευση εκπέμπει θετικά μηνύματα, αλλά ταυτόχρονα κρύβει και παγίδες τις οποίες οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, να επισημαίνουμε και να αποφύγουμε.

Κυρίαρχο θετικό μήνυμα, είναι η δεδηλωμένη πρόθεση προσαρμογής του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού στις κατευθύνσεις της Λευκής Βίβλου, γεγονός που απαντά εμφατικά στις επικρίσεις που δέχεται συχνά η Ε.Ε. για καθυστερήσεις στην μετάβαση από τις θεωρίες στις πράξεις.

Η «μετάφραση» της Λευκής Βίβλου σε εφαρμόσιμες πολιτικές θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότερο όχημα αποκατάστασης της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών στο ευρωπαϊκό όραμα και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής.

Θα σηματοδοτήσει έτσι και το τέλος της επιρροής του ευρωλαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού, που ονειρεύονται την οπισθοδρόμηση σε ένα παρελθόν εθνικών περιχαρακώσεων.

Άλλα θετικά σημεία του «εγγράφου προβληματισμού», για το νέο ευρωπαϊκό  προϋπολογισμό, είναι τα εξής:

Προάγει την ανάγκη για διατήρηση ή και αύξηση του, μέσω της αξιοποίησης κάθε διαθέσιμου πρόσφορου χρηματοδοτικού πόρου, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην πιο ομαλή ένταξη νέων πολιτικών, στις υπό χρηματοδότηση δράσεις.

Αναγνωρίζει την υστέρηση χωρών σε σχέση με άλλες και έχει σαφή αναφορά στην ανάγκη εξάλειψης των ανισορροπιών, στους κόλπους της Ε.Ε. γεγονός που συνάδει με τους στόχους ενίσχυσης της συνοχής που θέτει και η Λευκή Βίβλος.

Αποδέχεται τον ετεροβαρή χαρακτήρα της διαχείρισης σημαντικών κοινών ζητημάτων, όπως η προσφυγική κρίση, που θέτουν συγκεκριμένες χώρες –όπως η Ελλάδα- στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης και αναδεικνύει την ανάγκη ενισχυμένης στήριξης αυτών των χωρών.

Και πάμε στις παγίδες:

Η πρώτη και κυριότερη, αφορά τον κίνδυνο σημαντικών «εκπτώσεων» στη  φιλοσοφία της Λευκής Βίβλου, υπό το βάρος μιας αμιγώς τεχνοκρατικής και αυστηρά δημοσιονομικής προσέγγισης των μελλοντικών δράσεων.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι το «έγγραφο προβληματισμού» που αποτελεί το σημείο αναφοράς για την εξελισσόμενη διαβούλευση, βασίζεται στην έκθεση με θέμα «Μελλοντική Χρηματοδότηση της Ε.Ε.» που συντάχθηκε και υποβλήθηκε από μια εξαιρετική ομάδα εργασίας, υπό την προεδρία του Μάριο Μόντι και τη συμμετοχή προσωπικοτήτων όπως ο Πιέρ Μοσκοβισί, ο Φρανς Τίμερμαν και ο Γκυ Βέρχοφσταντ, τον Ιανουάριο του 2017. Δηλαδή τρεις μήνες πριν την παρουσίαση της Λευκής Βίβλου.

Η προηγηθείσα της Λευκής Βίβλου έκθεση Μόντι, λοιπόν, ως προς τα ζητούμενά της διαπνέεται από τον όρο «ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία», έναν πολιτικό όρο που συνάδει με τους άξονες της Λευκής Βίβλου και με τους δύο από τους τρεις στόχους του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού που ανέφερα στην αρχή του άρθρου.

Ωστόσο, παρατηρώ ότι το μεταγενέστερο της Λευκής Βίβλου «έγγραφο προβληματισμού για το μέλλον των οικονομικών της Ε.Ε.», διαπνέεται από τον πιο αυστηρό δημοσιονομικό όρο «προστιθέμενη αξία», κατά τρόπο που ρισκάρει να αποσυνδέσει τα οικονομικά ζητούμενα του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού από σημαντικά πολιτικά ζητούμενα της Λευκής Βίβλου.

Ακολουθεί, η διαχείριση του ευαίσθητου προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος, αλλά και ο ιδιαίτερα σημαντικός για την Ελλάδα στόχος της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας (με δεδομένη τη συχνά αψυχολόγητη συμπεριφορά της γειτονικής Τουρκίας) που υπηρετείται με το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας. Οι συγκεκριμένοι στόχοι, μοιάζουν –τουλάχιστον μέχρι την κάλυψη της εκφρασμένης ανάγκης εξεύρεσης νέων πόρων- να επιχειρούνται περισσότερο με την περικοπή και αναδιάταξη υφιστάμενων πόρων στο αυστηρό πλαίσιο μιας δημοσιονομικής ισορροπίας, που και πάλι απέχει στην πράξη από τη φιλοσοφία της Λευκής Βίβλου.

Επιπλέον, σε επιμέρους προσεγγίσεις του «εγγράφου προβληματισμού», βλέπουμε το ζητούμενο της «αλληλεγγύης» να εμφανίζεται άρρηκτα συνδεδεμένο με την προϋπόθεση της «βιωσιμότητας»,  τη «γεωργική πολιτική» να διαχωρίζεται από τη γενικότερη «αγροτική» με νέες αναπροσαρμογές κυρίως για τον ευρωπαϊκό νότο, ή την «πολιτική συνοχής» να συνδέεται με διαθέσεις επιβολής αυξήσεων στην εθνική συγχρηματοδότηση.

Όλα αυτά αποτελούν κατά την άποψή μου, απόρροια του γεγονότος ότι το τεχνοκρατικό δυναμικό της Ε.Ε.  σπεύδει με καλή πρόθεση μεν, αλλά χωρίς το αναγκαίο πολιτικό υπόβαθρο, να καταρτίσει έναν δημοσιονομικό χάρτη προσέγγισης πολιτικών στόχων, χωρίς να έχει προηγηθεί η αποσαφήνιση των επιμέρους εφαρμοσμένων πολιτικών για την επίτευξη των στόχων.

Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός, ξεκινώντας από το στοίχημα της απασχόλησης, είναι ανάγκη να καταστεί πιο «παραγωγικός». Να συμβάλει δηλαδή στην αναχρηματοδότησή του δια της παραγωγής πλούτου και στην δημιουργική αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων και μηχανισμών, ώστε να μην αυτοπαγιδευτεί σε μια απλή ανακατανομή πόρων.

Με λίγα λόγια, ο προϋπολογισμός πρέπει να αποτελέσει εργαλείο και όχι αυτοσκοπό.

Αντί να προηγηθεί το δημοσιονομικό πλαίσιο, ενδεχομένως ασφυκτικό, στο οποίο θα κληθεί η πολιτική να προσαρμόσει τις αποφάσεις της, πρέπει να είναι οι πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης εκείνες που θα αναλάβουν τα ηνία της διαβούλευσης και την ευθύνη επιτάχυνσης των  επιμέρους πολιτικών αποφάσεων, στις οποίες θα κληθούν με τη σειρά τους οι τεχνοκράτες να προσαρμόσουν τα δημοσιονομικά εργαλεία για την υλοποίησή τους.