του Παν. Κ. Ιωακειμίδη*
Γράφοντας πριν από λίγες ημέρες στην «Guardian» (25/7) για την προεδρία Ντόναλντ Τραμπ, ο καθηγητής Timothy Garton Ash παρατήρησε ότι το πρόβλημα με τον Αμερικανό πρόεδρο δεν έγκειται ούτε στην πολιτική του ούτε στην ιδεολογία του. Το θεμελιακό πρόβλημα βρίσκεται στον χαρακτήρα του ανθρώπου. Εκεί πάσχει θανάσιμα.
Έχει, λοιπόν, σημασία ο χαρακτήρας στην πολιτική; Το ερώτημα αυτό έχει τεθεί επανειλημμένως στην ιστορική διαδρομή. Τα μεγάλα πολιτικά δράματα γράφτηκαν όχι πρωτίστως γύρω από ιδεολογίες και πολιτικές επιλογές, αλλά κυρίως γύρω από ανθρώπινους χαρακτήρες.
Ο χαρακτήρας και οι αρχές, σε συνδυασμό με τις ιδέες και τις επιλογές, προσδιορίζουν την μεγαλοσύνη ή την μικρότητα ηγετών, το κύρος, την καταξίωση ή την απαξίωση, την θέση και τον ρόλο στην Ιστορία.
Ο χαρακτήρας και οι αρχές κάνουν (ενδεικτικά) τους Μαντέλα, Γκάντι, Ντελόρ, Ομπάμα, Σημίτη, Κύρκο, Καραμανλή κ.ά. σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές, πολιτικές επιλογές τους.
Σήμερα, όμως, που περίπου ομολογείται δημόσια από τα κορυφαία πολιτικά χείλη «είμαστε ψεύτες» σαν να ήταν ύψιστος τίτλος τιμής («αφού δεν είμαστε κλέφτες»), έχει νόημα να μιλάμε για την αξία του χαρακτήρα στην πολιτική; Έχει, και μάλιστα κολοσσιαίο.
Οπωσδήποτε δεν πρόκειται για μια ηθικολογούσα, θεολογικού τύπου αντίληψη για τον χαρακτήρα. Ουδείς δικαιούται να αξιώσει από τους πολιτικούς ηγέτες να είναι «υπεράνθρωπα ηθικά όντα». Κοινοί θνητοί και πολιτικοί είμαστε ατελή πλάσματα. Διαπράττουμε λάθη.
«Οι αδυναμίες μας δεν βρίσκονται στ' αστέρια, βρίσκονται μέσα μας». Οι αρχές και αξίες που συγκροτούν τον χαρακτήρα είναι αυτές της ορθολογικής, δημοκρατικής προσωπικότητας –ευθύτητα, συνέπεια, ακεραιότητα, ταπεινότητα, αισθητική.
Η αρχή της ευθύτητας υπαγορεύει πολιτική συμπεριφορά που οδηγεί σε διαφανή δημόσιο λόγο και δράση. Που αποκλείει αδιαφανείς πράξεις, δολοπλοκίες, συνωμοσίες έξω από την ανοιχτή, δημοκρατική διαδικασία. Ο δημόσιος λόγος και η ατζέντα ορίζουν την πολιτική δραστηριότητα.
Δεν υπάρχει «κρυφή ατζέντα». Δεν υπάρχουν fake news ούτε post truth politics («πολιτική της μετα- αλήθειας»). Καμμία σκοπιμότητα δεν δικαιολογεί την απόκρυψη ή συγκάλυψη της αλήθειας, ούτε «εθνικοί λόγοι και γραμμή» ούτε τίποτα άλλο. «Και γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς».
Η αξία της συνέπειας εμφανίζεται αυτονόητη. Ωστόσο, στο πεδίο της πολιτικής προσλαμβάνει ξεχωριστή σημασία. Η απαξίωση της πολιτικής σε παγκόσμια κλίμακα αποδίδεται βασικά στην ασυνέπεια ανάμεσα στα λόγια, στις υποσχέσεις και στην πολιτική πράξη.
Η ασυνέπεια προκαλεί το κενό εμπιστοσύνης στην πολιτική και προσφέρει το γόνιμο έδαφος για τα ποικίλα «άνθη του κακού» –λαϊκισμός, πολιτικός κυνισμός, πολιτική απάθεια κ.ά. και τελικά πολιτική απόγνωση και πλήρης πολιτική απόσυρση ίσως. Η πολιτική ασυνέπεια έχει αναπόφευκτα τα όριά της, μικρά ή μεγάλα, τα μοιραία ή τα προϊόντα επιλογής.
Μπορεί να φθάνουν τα ύψιστα όρια της «πολιτικής κωλοτούμπας» (από το σχίζω τα Μνημόνια στο υπογράφω άλλα δύο), αλλά και τα λιγότερο υψιπετή, όπως το να δεσμεύομαι πολιτικά στην υποστήριξη των δημόσιων αγαθών (Εκπαίδευση, Υγεία κλπ.) αλλά να χρησιμοποιώ με απόλυτη άνεση τα ιδιωτικά ως προσωπική επιλογή.
Η αξία της ακεραιότητας δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση.
«Η εξουσία φθείρει». Ανοίγει δρόμους σε κάθε είδους διαφθορά, μικρή ή μεγάλη. Η ακεραιότητα κρίνεται όχι μόνον από την αντίσταση στον πειρασμό της διαφθοράς και στο κλείσιμο των ατραπών που οδηγούν εκεί, αλλά κυρίως από την αποδεδειγμένη χρήση της εξουσίας «για το κοινό καλό».
Η ταπεινότητα ως πολιτική αξία συμπυκνώνεται στην θέση του Μπαράκ Ομπάμα όπως εκφράστηκε εδώ στην Αθήνα, ότι «το σημαντικότερο αξίωμα σε μία δημοκρατική πολιτεία δεν είναι ούτε αυτό του προέδρου ούτε του πρωθυπουργού, αλλά αυτό του πολίτη». Η συνειδητοποίηση αυτή αποκλείει κάθε αλαζονεία.
Τέλος, η δημοκρατική πολιτική είναι (και) αισθητική. Αισθητική λόγου, σώματος, εικόνας, κίνησης. Το πολιτικό φαινόμενο Τραμπ είναι πάνω απ' όλα αντιαισθητικό, αλλά δεν είναι και το μόνο όπως το γνωρίζουμε πολύ καλά εδώ. Το ύφος είναι ήθος.
Ε, ένα πράγμα φαίνεται βέβαιο, ότι η κυβέρνηση-μόρφωμα ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ θα ηττηθεί όχι κυρίως λόγω των εσφαλμένων πολιτικών επιλογών. Θα ηττηθεί πρωτίστως λόγω του χαρακτήρα των μελών-πρωταγωνιστών της (όχι βεβαίως όλων...).
*Ομότιμος καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
