Ανεξαρτησία με αναστολή

του Κώστα Νεοφώτιστου

Γνωστό εργαλείο της κουζίνας το mixer. Βάζεις, ας πούμε, ντομάτες και τις μετατρέπει σε μια άλλη μορφή, ντομάτας πάντα. Μπορείς, επίσης, να βάλεις ένα σύνολο ειδών και να πάρεις ένα μείγμα τους, στο οποίο ο καθένας θα εντοπίσει την ύπαρξη των διαφορετικών συστατικών, ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής ενός εκάστου. Ένα τέτοιου είδους mixer έγινε και η έννοια της επικοινωνίας, κι αρχίσαμε να διαχειριζόμαστε επικοινωνιακά όλα τα ζητήματα, σοβαρά και ασόβαρα. Ρίχνουμε, για παράδειγμα, ένα σημαντικό θέμα στο επικοινωνιακό mixer, προσθέτουμε μια κουταλιά της σούπας σκοπιμότητες, ένα φλυτζάνι προπαγάνδα, μισό κουταλάκι του γλυκού καυτερά τοπικά συμφέροντα και αναδεύουμε για μισό λεπτό.

Τόσο χρειάζεται μέχρι να πάρουμε μια υδαρή μάζα του σημαντικού ζητήματος, στην οποία ο ένας θα γευτεί τη σκοπιμότητα, ο άλλος την προπαγάνδα και αρκετοί θα γοητευθούν από την πικάντικη γεύση των συμφερόντων. Και παίζοντας με τις αναλογίες, θα μπορούμε να παίρνουμε διαφορετικές γεύσεις από το ίδιο κεντρικό συστατικό, από σαγηνευτικά καλές μέχρι αηδιαστικά κακές. Μέχρι και επιβλαβές μπορεί να είναι το προϊόν του επικοινωνιακού mixer.

Για την εγκυρότητα του πρόσφατου δημοψηφίσματος στην Καταλονία, έχω κάποιες απορίες. Συντριπτικά μεγάλο το ποσοστό του ΝΑΙ στην ανεξαρτητοποίηση, αλλά κάνοντας μερικές πράξεις με τα ποσοστά συμμετοχής και τα ΝΑΙ επί του συνόλου, δεν μου βαίνει ένα πλειοψηφικό αποτέλεσμα. Λογικά, για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, θα έπρεπε να εκφράσουν θετική άποψη τουλάχιστον το 50% + 1 των πολιτών της, και τέτοιο νούμερο δεν προκύπτει. Ανεξάρτητα αν η κεντρική κυβέρνηση της Ισπανίας έκρινε το δημοψήφισμα παράνομο, το αριθμητικό του αποτέλεσμα δεν φαίνεται να εκφράζει την πλειοψηφία των Καταλανών. Δεν έχει σημασία αν όσοι απείχαν της ψηφοφορίας το έκαναν γιατί διαφωνούσαν ή φοβήθηκαν ή γιατί είχαν μπουγάδα που έπρεπε ν’ απλώσουν. Σημασία έχει πως αυτοί που επιλέγουν την ανεξαρτητοποίηση φαίνεται να είναι λιγότεροι από τους μισούς.

Έγκυρο ή άκυρο, ισχυρό ή ανίσχυρο, το αποτέλεσμα προέκυψε και η τοπική κυβέρνηση επρόκειτο, κατά δήλωσιν του εκπροσώπου της, να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της επαρχίας. Βγήκε, λοιπόν, ο «πρωθυπουργός» ή κυβερνήτης ή όπως αλλιώς ονομάζεται ο τοπικός άρχων, και δήλωσε ότι «υπογράφει την πρόθεση για ανεξαρτητοποίηση, αλλά αναστέλλει την υλοποίηση της, προκειμένου να προηγηθούν διαπραγματεύσεις». Κι έχω μείνει με αυτή την άμορφη μάζα που προέκυψε από το επικοινωνιακό mixer, και προσπαθώ να καταλάβω τι γεύση έχει, τι πράγμα είναι αυτό, αν τρώγεται και μπορώ να το καταναλώσω άφοβα ή αν πρέπει να πάει στα σκουπίδια. Διότι ανεξαρτησία με αναστολή δεν θυμάμαι να έχω ξανακούσει.

Δηλώνει, ας πούμε, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ότι έκανε δημοψήφισμα για να πάρουν οι Έλληνες τα όπλα και να ξεσηκωθούν εναντίον των Τούρκων, υπογράφει την πρόθεση του να ξεκινήσει ένοπλο αγώνα αλλά αναστέλλει την έναρξη των συγκρούσεων για να προηγηθούν διαπραγματεύσεις με τον Ιμπραήμ (ή όποιον άλλον είχαν εύκαιρο οι Τούρκοι). Με τους σημερινούς κανόνες, αυτό συνήθως ονομάζεται «επικοινωνιακός ελιγμός» αλλά στην εποχή του Κολοκοτρώνη θα το έλεγαν «σαχλαμάρες», «μπούρδες» ή κάτι άλλο που δεν είναι πρέπον να γραφτεί.

Οι διαπραγματεύσεις είναι ολόκληρη τεχνική που καταλήγει να είναι ένα είδος δεξιότητας των ανθρώπων, γι’ αυτό και έχει γίνει γνωστικό αντικείμενο σε ορισμένες πανεπιστημιακές σχολές του εξωτερικού. Δεν αναφέρομαι στην θεωρία των παιγνίων και στην καταστροφική της χρήση κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015 από τον Γιάνη, αλλά στην ουσιαστική διαπραγμάτευση. Βασική της προϋπόθεση είναι ότι υπάρχουν 2 αντισυμβαλλόμενα μέρη που έχουν διαφορές τις οποίες είναι διατεθειμένα να εξομαλύνουν με αμοιβαίες παραχωρήσεις. Αν δεν υπάρχουν αυτές οι δυο πλευρές, τότε δεν πρόκειται περί δια-πραγμάτευσης αλλά περί μονομερών απαιτήσεων.

Η ύπαρξη πρόθεσης για αμοιβαίες παραχωρήσεις σημαίνει ότι και οι 2 πλευρές αντιλαμβάνονται ότι η συνέχιση μιας διαφωνίας και η τελική ρήξη δεν είναι συμφέρουσα, οπότε καθεμιά δέχεται να υποχωρήσει σε κάποια σημεία. Αν η διαφωνία ή και η ρήξη δεν ενδιαφέρει κάποια πλευρά, δεν έχει λόγο να διαπραγματευτεί. Μια χαρά πορεύεται διαφωνώντας μέχρι και τελικής συμπλοκής. Κατά συνέπεια, κάθε πλευρά οφείλει να ξεκαθαρίσει με τον εαυτό της (και τους ακολούθους της) μέχρι που είναι διατεθειμένη να τραβήξει το σκοινί. Με άλλα λόγια, να προσδιορίσει την «τελευταία γραμμή άμυνας» όπως συνήθως ονομάζεται στη γλώσσα των διαπραγματεύσεων. Προφανώς, εννοούμε την πραγματικά τελευταία γραμμή, κι όχι τις «κόκκινες γραμμές» και τις «ροζ κορδέλες» των ελληνικών διαπραγματεύσεων.

Δεν είναι σαφές τι ακριβώς έχει προηγηθεί στην περίπτωση της Καταλονίας. Αν προηγήθηκαν διαπραγματεύσεις που απέτυχαν, αν κάποια πλευρά αποσύρθηκε από τη διαδικασία ή αν τις κατήγγειλε και ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες. Εκείνο που οι περισσότεροι έχουν αντιληφθεί είναι πως η τοπική κυβέρνηση της Βαρκελώνης αποφάσισε να προχωρήσει σε δημοψήφισμα ανεξαρτητοποίησης, πράγμα που σημαίνει ότι είτε απέτυχαν κάποιες διαπραγματεύσεις είτε κάποια πλευρά αποσύρθηκε και δεν είναι διατεθειμένη να συνεχίσει.

Κι εδώ, ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια μια σειρά από ερωτηματα και απορίες:

α) Προηγήθηκαν, πράγματι, διαπραγματεύσεις; Κι αν είναι έτσι, ποια πλευρά τις διάκοψε και γιατί; Κι αν δεν έγινε κάτι τέτοιο, πως προχωράς σε ένα δημοψήφισμα χωρίς πρώτα να διαπραγματευτείς τους λόγους που σε ωθούν σε ανεξαρτητοποίηση;

β) Τι σημαίνει «υπογράφω πρόθεση ανεξαρτησίας αλλά αναστέλλω την υλοποίηση της προκειμένου να γίνουν διαπραγματεύσεις»; Είναι ένα εργαλείο πίεσης προκειμένου να φέρεις πίσω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάποιον που αποχώρησε ή πρόκειται για έναν εκβιασμό προκειμένου μια πλευρά να δεχτεί να διαπραγματευτεί κάτι που, αρχικά, δεν συζητούσε καν; 

γ) Υπάρχει κάποια «τελευταία γραμμή άμυνας»; Αυτός που αποφασίζει να «αναστείλει την ανεξαρτησία» μέχρι να γίνουν διαπραγματεύσεις, έχει ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του σε περίπτωση που η άλλη πλευρά δηλώσει ότι δεν διαπραγματεύεται; Και γιατί να δεχτεί να διαπραγματευτεί μια πλευρά, για κάτι που εσύ έχεις προαποφασίσει και υπογράψει;

δ) Αν υποθέσουμε ότι η άλλη πλευρά δεν δεχτεί να διαπραγματευτεί υπό την απειλή μιας υπογεγραμμένης πρόθεσης για ανεξαρτητοποίηση, έχει εξηγηθεί στο κοινωνικό σύνολο ποιες πρόκειται να είναι οι μετέπειτα ενέργειες; Έχει δηλώσει ρητά η τοπική κυβέρνηση στους πολίτες της Καταλονίας μέχρι που είναι διατεθειμένη να φτάσει και με ποιους τρόπους;

ε) Είναι αντιπροσωπευτικό και έγκυρο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος; Είναι όντως πλειοψηφία οι υποστηρικτές του ΝΑΙ ή πρόκειται για ένα απλό majority όσων προσήλθαν στις κάλπες;

Για την ώρα, αυτή η ανακήρυξη της Δευτέρας που μεταφέρθηκε για την Τρίτη κι από Διακήρυξη Ανεξαρτησίας έγινε Υπογραφή Πρόθεσης και Αναστολή Διακήρυξης, φαντάζει σαν καραμπινάτο επικοινωνιακό παιχνίδι. Δεν είναι σαφές αν ο τοπικός «πρωθυπουργός» έχει γνώση και εμπειρία διαπραγματεύσεων ή αν αρκείται στην πολιτική και επικοινωνιακή φρασεολογία που συνηθίζεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας. Πάντως, οι δηλώσεις που προηγήθηκαν του δημοψηφίσματος και τα πεπραγμένα που ακολούθησαν, θυμίζουν την ελληνική φράση «θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά».