Πνευματική δραστηριότητα κατά γεροντικής άνοιας

του Ευτύχιου Βορίδη*

Η παράταση της ζωής, που είναι απόκτημα κυρίως του δυτικού κόσμου, δεν προσφέρει μόνον χαρές αλλά πολύ συχνά και αναπηρίες, που γεννούν δυστυχία και ακόμη πιο πολύ επιπλέκεται το γήρας λόγω της συνεχούς ανησυχίας επελεύσεώς τους, μια που είναι γνωστό ότι μόνον τα κρασιά, και πάλι όχι όλα, βελτιώνονται με τα χρόνια. 

Ένας από τους επίμονους εφιάλτες των ανθρώπων που προχωρούν προς τα ανώτερα επίπεδα ηλικίας είναι η άνοια και συχνά βιάζουν τον εαυτό τους για να μειδιάσουν με το ανέκδοτο της γηραιάς κυρίας που ζητεί στο σουπερμάρκετ τυρί Αλτσχάϊμερ, εξηγώντας στον απορούντα πωλητή ότι ο γιατρός τής είπε ότι πάσχει από Εμενταλέρ. 

Η άνοια που παράγει η νόσος του Αλτσχάϊμερ εθεωρείτο κάτι το ειδικό. Η πύλη όμως που άνοιξε η γενετική, απέδειξε ότι τα σύνορα της άνοιας μεταξύ Αλτσχάϊμερ και της κοινής γεροντικής άνοιας είναι ασαφή και την ευθύνη για την καταστροφή την φέρει αλλοιωμένη πρωτεΐνη με το όνομα «τοξικό αμυλοειδές», που διηθεί, απομονώνει και αχρηστεύει τα κύτταρα του εγκεφάλου σε σχεδόν κάθε μορφή άνοιας.

Χαρμόσυνο άγγελμα προσφέρει πρόσφατη μελέτη που αφορούσε άτομα που ήσαν τρόφιμοι γηροκομείου. Παρακολουθήθηκαν εξ αυτών 470, άνω των 75 ετών, επί πέντε έτη κατά μέσον όρο. Από τα εν λόγω άτομα εμφάνισαν το διάστημα αυτό άνοια τα 124 με μεικτές εκδηλώσεις. 

Τα άτομα ταξινομήθηκαν αναλόγως της καθημερινής τους δραστηριότητας και κυρίως αν συμμετείχαν σε χαρτοπαιξία, έπαιζαν σκάκι, έλυναν σταυρόλεξα, διάβαζαν, ή έγραφαν. Επίσης, ομαδοποιήθηκαν αναλόγως του σωματικού βάρους τους και των σωματικών ασχολιών τους, αν δηλαδή έπαιζαν τένις, γκολφ, εκινούντο με ποδήλατο, χόρευαν ή απλώς εβάδιζαν και πόσο.

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων απέδειξε ότι την μικρότερη πιθανότητα να προσβληθούν από άνοια, που ηλέγχετο 

με πολύπλοκα αλλά αξιόπιστα τεστ, την είχαν όσοι ενασχολούνταν με πνευματικές δραστηριότητες και η προστατευτική επίδραση των ασχολιών αυτών ήταν συνάρτηση της συχνότητας και της διάρκειάς τους. Παραδείγματος χάριν, άτομα που έλυναν σταυρόλεξα τέσσερις φορές την εβδομάδα είχαν την μισή πιθανότητα να αναπτύξουν άνοια σε σύγκριση προς άτομα που ασχολούνταν με αυτό άπαξ της εβδομάδος. 

Αντιθέτως, οι σωματικές και αθλητικές δραστηριότητες δεν φάνηκε να ασκούν καμμία προστασία, παρά την σχετική προσδοκία. Πράγματι, παλαιότερες μελέτες είχαν αποδείξει προστατευτική δράση της σωματικής ασκήσεως, αλλά δεν αποκλείεται να εμπλέκονται περιπτώσεις φυσικής βελτιώσεως που να συγχέονται προς την νοητική προφύλαξη. Άλλωστε, συχνά οι δραστηριότητες είναι μεικτές. Οι οικιακές ασχολίες, παραδείγματος χάριν, συνδυάζουν τόσο σωματική προσπάθεια όσο και την ανάγκη προγραμματισμού και συντονισμού που εμπίπτουν στην νοητική σφαίρα.

Οι μηχανισμοί της παραγωγής και της διεισδύσεως των διαφόρων μορφών αμυλοειδούς δεν είναι γνωστοί με βεβαιότητα και δεν γνωρίζουμε καν από ποια στιγμή και πέρα αρχίζει η εγκατάστασή τους να γίνεται βλαπτική. Ερωτηματικά, παραδείγματος χάριν, όσον αφορά την αφετηρία του μηχανισμού γεννά και η διαπίστωση ότι οι υψηλές επιδόσεις κατά την φάση των σπουδών παρέχουν προστασία έναντι της άνοιας.

Αυτό ίσως δηλοί ότι ο αυξημένες νοητικές επιδόσεις σημαίνουν και την ύπαρξη νοητικών εφεδρειών που, παρεμβαίνοντας, απαμβλύνουν την ταχύτητα και την έκταση της φθοράς. Ίσως επ’ αυτού λέει πολλά η ανάλυση αυτοβιογραφικών κειμένων που είχαν συγγράψει νεαρές καλόγριες. Όσες είχαν συντάξει κείμενα με επιτήδευση και καλλιέπεια προσεβλήθησαν κατά το γήρας τους σε πολύ μικρότερο ποσοστό από άνοια, εν σχέσει προς εκείνες που είχαν αφήσει κείμενα με απλοϊκό ύφος.

Όπως τα πλείστα των πραγμάτων στην ζωή, έτσι και η άνοια διαμορφώνεται πιθανότατα από τον ανταγωνισμό και τον συγχρωτισμό γονιδίων και περιβάλλοντος. Ως τελικό παράδειγμα, έστω και ανορθόδοξο, επιδράσεως του περιβάλλοντος έρχεται η διαπίστωση ότι οι καπνιστές είναι σχετικώς προφυλαγμένοι από το Αλτσχάϊμερ. Φροντίζει η νικοτίνη όσο και τα μαθηματικά.

*Κορυφαίος Έλληνας καθηγητής Καρδιολογίας, μέλος της Γαλλικής Ιατρικής Ακαδημίας των Παρισίων. Το άρθρο του δημοσιεύθηκε στον Οικονομικό Ταχυδρόμο της 24ης Ιουλίου 2003