του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Αν θυμάμαι καλά, το θέμα είχε θέσει το 2011 στο περιοδικό Leading της Εταιρείας Ανωτάτων Στελεχών Επιχειρήσεων (ΕΑΣΕ) ο έγκριτος καθηγητής κ. Βασίλης Παπαδάκης, που τότε ήταν πρόεδρος του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Κατά την άποψή του, την οποία και τεκμηρίωνε με συγκεκριμένα παραδείγματα, η αποκαλούμενη «συμπεριφορά αγέλης» που συχνά υιοθετούν οι επιχειρήσεις σε πολλές διαστάσεις της στρατηγικής τους, μπορεί να αποβεί καταστροφική όχι μόνον για τις ίδιες τις επιχειρήσεις-μιμητές αλλά και για τον κλάδο τους. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις ενδέχεται να υπάρχουν και ευρύτερες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, που ξεπερνούν τα όρια ενός κλάδου. Όπως τόνιζε τότε ο καθηγητής και συγγραφέας Βασίλης Παπαδάκης, η «συμπεριφορά αγέλης» δεν ήταν και δεν είναι άλλο από το κύμα εκχώρησης δραστηριοτήτων (outsourcing) που έζησε και συνεχίζει να ζη ο δυτικός κόσμος από τα τέλη της δεκαετίας τού 1980.
Το φαινόμενο αυτό προσέλαβε εκρηκτικές διαστάσεις αμέσως μετά το σπάσιμο της φούσκας του Internet στις αρχές τού 2000. Την εποχή εκείνη, πολλές επιχειρήσεις στις ΗΠΑ και την Δυτική Ευρώπη βρέθηκαν στην δίνη της παγκόσμιας ύφεσης. Στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την κερδοφορία τους, πολλές από αυτές άρχισαν να εκχωρούν ολοένα και περισσότερες δραστηριότητές τους σε χώρες της Ασίας (π.χ. Κίνα, Ινδία, κλπ.) όπου τα κόστη ήταν σαφώς χαμηλότερα.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας τού 1990 στον χώρο της στρατηγικής των επιχειρήσεων υπήρχε ένας «άγραφος νόμος» που έλεγε ότι οι εταιρείες μπορούν να εκχωρούν ο,τιδήποτε εκτός από αυτά που για τις ίδιες αποτελούν θεμελιώδεις ικανότητες-πηγές ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων (core competences). Συχνά, οι θεμελιώδεις ικανότητες περιλαμβάνουν τεχνολογία, ικανότητες έρευνας και ανάπτυξης, σχεδιασμό προϊόντων, κλπ. Όμως, κάτω από την πίεση της διατήρησης και απόδοσης, τα ανώτερα στελέχη των μεγαλυτέρων εταιρειών του κόσμου άρχισαν να εκχωρούν προς επιχειρήσεις-συμμάχους σε Κίνα, Ινδία κλπ. όχι μόνον την παραγωγή των προϊόντων τους, αλλά και τον σχεδιασμό τους, και την έρευνα και ανάπτυξή τους.
Έτσι ξεκίνησε το μεγαλύτερο κύμα outsourcing που έζησε ποτέ ο κόσμος μας. Οι δυτικές επιχειρήσεις ικανοποιημένες, καθώς διατηρούσαν τα επίπεδα κερδοφορίας τους μέσω της μείωσης του κόστους. Ήταν ο εύκολος δρόμος προς την κερδοφορία, καθώς το να αυξήσουν τα έσοδα κατά την διάρκεια της ύφεσης φάνταζε εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο.
Κάποιοι σύμμαχοι από τον αναπτυσσόμενο κόσμο αποδείχτηκαν ιδιαιτέρως ικανοί στο να ανταποκρίνονται με μεγάλη επιτυχία και στην μείωση κόστους και στην δημιουργία καινοτομικών προϊόντων και υπηρεσιών. Πολύ γρήγορα αναπτύχθηκαν εταιρείες κολοσσοί, άγνωστες –τότε– οι περισσότερες στον δυτικό κόσμο. Επιχειρήσεις όπως οι Compal (Ταϊβάν), Flextronics (Σινγκαπούρη), HTC (Ταϊβάν), Wipro (Ινδία), απασχολούν μερικές χιλιάδες ερευνητές σε τεχνολογίες αιχμής και σήμερα παίζουν πρώτους ρόλους στις παγκόσμιες αγορές.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ταϊβανέζικης εταιρείας ηλεκτρονικών Foxconn, η οποία, με αφετηρία την κινεζική θυγατρική της, σήμερα είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση outsourcing στον κόσμο. Με εργοστάσια σε 12 χώρες και 1.300.000 εργαζομένους στη Κίνα, στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Ασία, η εταιρεία θέλει σήμερα να ξαναφέρει την Sharp στην παγκόσμια αγορά και να την καταστήσει παγκόσμιο ηγέτη στις τηλεοπτικές οθόνες και στην τεχνητή νοημοσύνη. Η Foxconn παράγει τα γνωστά iPhone και iPad της Apple, το Playstation της Sony, το Wii της Nintendo, καθώς και προϊόντα για τις μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας του κόσμου (π.χ. Dell, IBM, Cisco, Microsoft, Nokia, Hewlett Packard).
Η συγκεκριμένη εταιρεία, όπως και δεκάδες άλλες εξαιρετικές επιχειρήσεις, είναι δημιούργημα της «συμπεριφοράς αγέλης» των εταιρειών του δυτικού κόσμου, οι οποίες, στην προσπάθειά τους να μειώσουν τα κόστη και να αυξήσουν την κερδοφορία τους, ουσιαστικά έθεσαν τις βάσεις ανάπτυξης των σημερινών συμμάχων τους. Είναι ενδιαφέρον ότι το περιοδικό Fortune, το 2014 συμπεριέλαβε μεταξύ των 500 μεγαλύτερων εταιρειών του κόσμου για πρώτη φορά 101 εταιρείες προερχόμενες από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 20% των μεγαλυτέρων εταιρειών του κόσμου προέρχεται σήμερα από τον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Τελικά, μήπως ο «κοπαδισμός» των εταιρειών του δυτικού κόσμου δημιούργησε τους μελλοντικούς ανταγωνιστές που θα κυριαρχήσουν στη παγκόσμια αγορά; Πιθανότατα ναι. Ήδη η HTC αποτελεί έναν σημαντικό παγκόσμιο ανταγωνιστή, η Haier ξεπέρασε την General Electric ως τον παγκόσμιο ηγέτη στις λευκές οικιακές συσκευές και πολλές άλλες επιχειρήσεις ορέγονται να «αποκαθηλώσουν» τις άλλοτε κραταιές επιχειρήσεις του δυτικού κόσμου. Αυτός είναι προφανώς και ο λόγος που Κίνα και Ινδία κόπτονται σήμερα υπέρ της παγκοσμιοποίησης, την ώρα που οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες κάνουν λόγο για προστατευτισμό.
Στο επίπεδο αυτό, ο καθηγητής κ. Β. Παπαδάκης θέτει ερωτήματα και παρατηρεί:
«Ο δυτικός κόσμος θα πρέπει να αναρωτηθεί σοβαρά μήπως είναι πλέον πολύ αργά. Μήπως η λανθασμένη στρατηγική κοπαδιού πολλών εταιρειών μαζί, η οποία οδήγησε την κάθε μία από αυτές σε μεγαλύτερα βραχυχρόνια κέρδη λόγω μείωσης του κόστους, έχει ήδη οδηγήσει στην δημιουργία σοβαρών ανταγωνιστών στον αναπτυσσόμενο κόσμο, με επακόλουθο την κατάρρευση του δυτικού κόσμου. Για κάποιους αναλυτές το παιχνίδι φαίνεται να έχει χαθεί. Μήπως τελικά το φαινόμενο της συμπεριφοράς αγέλης δεν είναι καταστροφικό μόνον για τις ίδιες τις εταιρείες και τον κλάδο δραστηριότητάς τους, αλλά και για ολόκληρες κοινωνίες και οικονομίες;
Το φαινόμενο της συμπεριφοράς αγέλης δυστυχώς το βλέπουμε και στον τρόπο που πολλές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα η δική μας, αντιδρούν στην κρίση χρέους. Μαζικές περικοπές κόστους, χωρίς να εξετάζεται η επίπτωση των επιλογών αυτών στο σφρίγος της οικονομίας. Το ίδιο συμβαίνει με τις επιχειρήσεις μας σήμερα κάτω από την πίεση της οικονομικής κρίσης. Οι αποφάσεις μείωσης του εύκολου να περικοπεί κόστους (π.χ. κόστος ανθρώπινου δυναμικού, δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης, εκπαίδευσης του προσωπικού) είναι σχεδόν πάντα οι πρώτες επιλογές των διευθυντικών στελεχών.
Η εμπειρική έρευνα, όμως, διαψεύδει τα στελέχη, καταδεικνύοντας ότι οι επιχειρήσεις που πηγαίνουν κόντρα στο ρεύμα και δεν προβαίνουν με ευκολία σε απολύσεις ανθρώπινου δυναμικού και δεν περικόπτουν κόστη εκπαίδευσης, έρευνας και ανάπτυξης στην διάρκεια μίας ύφεσης, είναι αυτές που μετά την ύφεση αναδεικνύονται κερδισμένες.
Ομοίως, οι επιχειρήσεις μας πολύ γρήγορα συναρπάζονται από διάφορες μόδες-τάσεις που αναδύονται στην αγορά (π.χ. Customer Orientation, Green Marketing, Corporate Social Responsibility, και πολλά άλλα). Δεν διατείνομαι ότι οι εταιρείες μας δεν πρέπει να υιοθετούν αυτές τις τάσεις. Όμως, πριν τα στελέχη τρέξουν άκριτα να προσκολληθούν στο άρμα κάθε νέας τάσης-μόδας, θα πρέπει να αναλογιστούν μήπως καθιστούν την επιχείρησή τους θύμα συμπεριφοράς αγέλης.
Στρατηγική σημαίνει να είσαι διαφορετικός, όχι πανομοιότυπος με τους ανταγωνιστές σου. Είναι η ανυπαρξία στρατηγικής δυνατότητας/μοναδικότητας η οποία οδηγεί συνήθως σε αποτυχία».
