του
Κώστα Χριστίδη*
Ο φιλελευθερισμός θεωρεί επιθυμητό να γίνεται νόμος ό,τι αποδέχεται η πλειοψηφία αλλά δεν πιστεύει ότι ένας νόμος που γίνεται με δημοκρατική διαδικασία είναι οπωσδήποτε ένας καλός νόμος. Δέχεται ασφαλώς την πλειοψηφία ως μέσο λήψης αποφάσεων (δημοκρατική αρχή) αλλά όχι ως αυθεντία που προσδιορίζει κατά τρόπο άριστο το περιεχόμενο των αποφάσεων αυτών.
Σε μία φιλελεύθερη δημοκρατία, η δημοκρατική αρχή συμβαδίζει με την φιλελεύθερη αρχή, δηλ. την απαρέγκλιτη εφαρμογή του κράτους δικαίου και την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, όπως αυτά απαριθμούνται στο Σύνταγμα (και τα οποία προϋπάρχουν του Συντάγματος). Το κράτος δικαίου και η προστασία των δικαιωμάτων υπερισχύουν παντός άλλου, ακόμη και της λαϊκής κυριαρχίας, όπως αυτή εκφράζεται διά της δημοκρατικής αρχής, σε περίπτωση ενδεχόμενης σύγκρουσης μεταξύ τους.
Με την φιλελεύθερη αρχή οι εξουσίες οποιασδήποτε πλειοψηφίας περιορίζονται από σαφή όρια τόσον ως προς τον αριθμό των θεμάτων για τα οποία πρέπει να ληφθεί απόφαση βάσει της δημοκρατικής αρχής όσον και ως προς τον τρόπο άσκησης των εξουσιών αυτών. Άλλως, το δημοκρατικό ιδεώδες, που σκοπεύει να περιορίσει κάθε αυθαίρετη εξουσία, καταλήγει να αποτελεί δικαιολόγηση κάποιας νέας, καταπιεστικής εξουσίας. Η δημοκρατία, επομένως, πρέπει να συνοδεύεται από κανόνες και μηχανισμούς που θα εξασφαλίζουν τα δικαιώματα των μειονοτήτων (μέχρι και την πιο μικρή αριθμητικώς μειονότητα, που είναι το άτομο) για να μην περιπέσει σε καθεστώς "ανελεύθερης δημοκρατίας’’.
Η κατοχύρωση της ατομικής ελευθερίας δεν πρέπει να επιτρέπεται μόνο στις περιπτώσεις εκείνες όπου γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι θα χρησιμοποιηθεί προς το καλό. Δεν θα αποκτήσουμε ποτέ τα οφέλη, δεν θα έχουμε τις εξελίξεις που επιτρέπει το ύψιστο αγαθό της ελευθερίας εάν δεν αποδεχθούμε ότι η χρήση που θα γίνει από κάποιους μπορεί προσωπικά σε εμάς να μην είναι αρεστή. Η πίστη στην ελευθερία στηρίζεται όχι σε προβλέψιμα αποτελέσματα με δεδομένες συνθήκες αλλά στην αντίληψη ότι η ύπαρξή της κινητοποιεί συνολικά πολύ περισσότερες δυνάμεις για το καλό παρά για το κακό.
Προς τις αντιλήψεις αυτές διαφωνούν πολλοί, κάθε πολιτικής απόχρωσης – οι γαλάζιοι που αντιπαθούν την πολιτισμική αλλαγή, οι κόκκινοι που αντιπαθούν την οικονομική αλλαγή, οι πράσινοι που αντιπαθούν την τεχνολογική αλλαγή. Όταν οι απόψεις τους καθίστανται πλειοψηφία, έχουμε έναν λαό ελεύθερο με την πολιτική έννοια αλλά όχι ένα σύνολο ελεύθερων ανθρώπων.
Προκύπτει τότε κίνδυνος δημιουργίας αυταρχικών ή ανελεύθερων δημοκρατιών, όπως ατυχώς συμβαίνει εσχάτως και σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη. Στην χώρα μας ο κίνδυνος προέρχεται (κυρίως αλλά όχι αποκλειστικώς) από κάποιες κυβερνητικές πρακτικές αλλά και την αντίληψη που εκφράζουν τα λόγια του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα: "Η Δημοκρατία δεν πρέπει να είναι θεσμός που εξισορροπεί συμφέροντα και αποκοιμίζει συνειδήσεις, αλλά εργαλείο επιβολής της θέλησης των πολλών"… Εξ ου και η ανάγκη διαρκούς επαγρύπνησης.
*Νομικός – Οικονομολόγος
