του
Χρίστου Χ. Λιάπη*
Τα κρούσματα αυτοκτονιών και σχετικών αποπειρών που σημάδεψαν τις τελευταίες ημέρες -αλλά και, με αυξημένη συχνότητα, ολόκληρη την τρέχουσα χρονιά- την κοινωνία της πόλεως και του νομού των Τρικάλων, με ένα εξ αυτών να αφορά νεαρό άνδρα, ορμώμενον εκ της ιδιαιτέρας μου πατρίδος, Καλαμπάκας και με τον κύριο όγκο τους να περιλαμβάνει νεαρούς άνδρες, φέρνουν ξανά -και αναπόφευκτα- στο αρνητικό επίκεντρο της επικαιρότητας τη συσχέτιση της οικονομικής κρίσης και της εξ αυτής διογκούμενης ανεργίας και ευρύτερης οικονομικής δυσχέρειας, με την αυτοκτονικότητα, καθώς μεγάλο ποσοστό των αυτοκτονιών που διαπράττονται στη διάρκεια οικονομικών κρίσεων, γίνονται από άτομα που πάσχουν από καταθλιπτική διαταραχή και από τις λεγόμενες άτυπες μορφές της κατάθλιψης, με τους άνεργους άνδρες, άνω των 40 ετών να καταλαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος στα σχετικά ποσοστά.
Στις ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις της ανεργίας συμπεριλαμβάνονται η αύξηση της κατάθλιψης, των αυτοκτονιών και του αλκοολισμού. Η στενή και διαχρονική σχέση της ανεργίας με την αυτοκτονικότητα αποκαλύπτεται από τα σχετικά στατιστικά στοιχεία που καταδεικνύουν –ήδη από περιόδους προ της ενάρξεως της τρέχουσας, παγκόσμιας οικονομικής κρίσης- αύξηση των αυτοκτονιών κατά 0,8% για κάθε αύξηση του δείκτη της ανεργίας κατά 1%, σε ηλικίες μικρότερες των 65 ετών. (Stuckler et al, 2009).
Πέρα από τη σύνδεση των δεικτών της ανεργίας με την αύξηση της εγκληματικότητας και της αυτοκτονικότητας, θα πρέπει να εστιάσουμε και σε άλλους ψυχολογικούς δείκτες οι οποίοι σχετίζονται με την εργασία και επηρεάζονται από την οικονομική κρίση και τις συμπιέσεις και μεταλλαγές που αυτή δημιουργεί στις εργασιακές σχέσεις. Τέτοιοι δείκτες είναι το εργασιακό stress και η επαγγελματική εξουθένωση.
Την ίδια στιγμή, οι περικοπές δαπανών Υγείας και κυρίως των κονδυλίων που κατευθύνονται στην Ψυχική Υγεία, σε συνδυασμό με την μεγαλύτερη ζήτηση υπηρεσιών ψυχιατρικής περίθαλψης, αμφότερες αποτέλεσμα της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, οδηγούν σε αδυναμία του Δημόσιου Τομέα Υγείας να ανταποκριθεί, με αποτέλεσμα να έχουμε μια παράδοξη κατάσταση κατά την οποία οι συμπολίτες μας οι οποίοι κινδυνεύουν περισσότερο από εκδήλωση ψυχοπαθολογίας ή (και) αυτοκτονικής συμπεριφοράς, να προστατεύονται λιγότερο.
Τα χρέη παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως προκύπτει από σχετικές επιστημονικές μελέτες. (Jenkins et al 2008). Το λογοτεχνικό ισοδύναμο αυτής της διαπίστωσης το συναντούμε στο αριστοτεχνικό διήγημα του Bernard Mallamud, με τίτλο «Το δάνειο», όπου o ντετερμινισμός της κρίσης, η ευρύτερη οικονομική κατάσταση, η φτώχεια και οι δύσκολες συνθήκες αποτρέπουν έναν άνθρωπο από το να πράξει το καλό, έστω και αν το επιθυμεί ο ίδιος.
Η Φτώχεια φαίνεται να συνδέεται με την ανάπτυξη ψυχοπαθολογίας διαπολιτισμικά και διαχρονικά, ενώ το υψηλότερο εισόδημα πιθανώς λειτουργεί προστατευτικά έναντι της αυτοκτονίας.
Στους άνδρες, είναι αρκετά συχνή η πυροδότηση καταθλιπτικών συμπεριφορικών εκφάνσεων, εξαιτίας της κρίσης, οι οποίες, λαμβάνουν τα υπολανθάνοντα χαρακτηριστικά της ευερεθιστότητας, του αλκοολισμού και της κατάχρησης ουσιών. Ας μας επιτραπεί, λοιπόν, να σημειώσουμε εκ νέου, όπως το έπραξα και σε πρόσφατη ομιλία μου στα ορεινά του νομού των Τρικάλων, με θέμα "Κρίση και Ψυχική Υγεία", αλλά και πολλαπλώς στα κεντρικά τηλεοπτικά μέσα, πως θα πρέπει ο κάθε κλινικός ιατρός να είναι ευαισθητοποιημένος και να επαγρυπνεί προς την κατεύθυνση της διάγνωσης των υπολανθανουσών αυτών μορφών της κατάθλιψης.
Την ίδια στιγμή, οι προληπτικές μας παρεμβάσεις οφείλουν να δίνουν έμφαση και στην ενδυνάμωση των πολιτισμικών παραγόντων οι οποίοι μπορούν να αυξήσουν την κοινωνική ανθεκτικότητα στην κρίση. Σημαντικό παράγοντα αυτού του είδους αποτελεί ο οικογενειακός ιστός που στις Ευρωπαϊκές χώρες του Νότου συγκροτεί έναν από τους κυρίαρχους υποστηρικτικούς μηχανισμούς.
*MD, MSc, PhD Ψυχίατρος - Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
