του Ηλία Καραβόλια
Χρησιμοποιώ αυτό τον τίτλο προκειμένου να αναφερθώ σε ένα αξιόλογο άρθρο του Μπομπ Τράα (πρώην μέλος της τρόικας) στην Οικονομική Καθημερινή της 30/9 (σελ.8) με τίτλο ‘’ Ο Δαίδαλος αγνόησε τους οιωνούς’’ (σημ: είναι το πέμπτο κατά σειρά άρθρο που γράφει τον τελευταίο καιρό σχετικά με την ελληνική οικονομία και τις τάσεις της προ και μετά των μνημονίων).
Ομολογώ ότι η σαφήνεια των απόψεων του και τα μακροοικονομικά δεδομένα που χρησιμοποιεί μάλλον πείθουν έναν ‘ορθόδοξο’ οικονομολόγο. Στο τελευταίο όμως άρθρο του κάνει χρήση δύο εννοιών που εμένα προσωπικά με ιντριγκάρουν: κενό παραγωγής και δυνητικό ΑΕΠ.
Εύστοχα ο κος Τράα στηρίζει -με βάση αυτούς τους όρους -τα βασικά συμπεράσματα του για τα μελλούμενα στην ελληνική οικονομία, μέσα φυσικά από μια αυστηρά μακροοικονομική οπτική και πάντα λαμβάνοντας υπ όψιν τον βραχνά του χρέους και τις αναχρηματοδοτήσεις του στον καιρό των μνημονίων.
Ας μπώ όμως στην ουσία όσων θέλω να παραθέσω.
Μιλώντας με όρους μακροοικονομικής θεωρίας ορθά ορίζει το κενό παραγωγής ως το χάσμα μεταξύ πραγματικού και δυνητικού ΑΕΠ. Και ορθά το ονομάζει δείκτη εφαρμογής αντικυκλικής πολιτικής (υπερθέρμανση/ ύφεση).
Το ερώτημα που οφείλω να κάνω ως οπαδός των αιρετικών οικονομικών είναι το εξής: κατά πόσο ένα οικονομετρικό μοντέλο προβλέψεων μπορεί να αποτυπώσει α) την έκταση, μακροπρόθεσμα, του κενού παραγωγής και β) την ισχύ της δυναμικής του ΑΕΠ μιας χώρας μακροπρόθεσμα.
Πώς ορίζεται και τι σημαίνει ‘’δυνητικό πραγματικό ΑΕΠ’’, όρος που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του άρθρου για να στηρίξει κάποια βασικά συμπεράσματα του;
Για όσους κατέχουν την Μακροοικονομική θεωρία, ξέρω ότι τα ερωτήματα δεν θεωρούνται σοβαρά! Οι απαντήσεις τους υποτίθεται ότι καλύπτονται από την δομή των μοντέλων πρόβλεψης.
Αλλά ας δούμε την πιο σημαντική πρόβλεψη του εν λόγω μοντέλου: ο μακροπρόθεσμος μ.ο. του ρυθμού ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ για την περίοδο 2018-2080 είναι 0,6% ετησίως. Και επίσης, ότι την δεκαετία του 2020 θα κυμαίνεται γύρω στο 2%.
Ξέρω φίλε αναγνώστη ότι δεν μπορείς να διανοηθείς το που έφθασε η οικονομική επιστήμη: να μπορεί να προβλέπει ρυθμούς ανάπτυξης για 60 (!) χρόνια αλλά να μην μπορεί να προβλέπει κρίσεις και ύφεση 7-8 ετών, όπως αυτή που ζήσαμε.
Ο κος Τράα κάνει σωστά την δουλειά του (εκτός τρόικας πλέον) και παραθέτει προβλέψεις, με βάση προφανώς κάποια παραμετροποιημένα μοντέλα. Αλλά τι μπορεί να είναι τελικά το ‘ σωστό’ όταν μιλάμε για μια περίοδο 60 ετών;
Πόσο αντέχει τελικά στο χρόνο μια αριστοποίηση παραδοχών (optimatization) ώστε να παράγει ακριβή μεγέθη μακροπρόθεσμων τάσεων; Θέλω να πώ, κατά πόσο αυτή η προέκταση της οικονομικής πραγματικότητας στο μέλλον έχει βάση τελικά;
Εννοείται ότι δεν κάνω απόπειρα αποδόμησης της οικονομικής ως επιστήμης προβλέψεων, ούτε υποτιμώ την οικονομετρία και τα μοντέλα παραδοχών που ο καθένας χρησιμοποιεί.
Όμως κρίνω ότι τόσο τα συμφωνηθέντα στοχευμένα ετήσια πλεονάσματα του 3,5% που συμφώνησαν οι θεσμοί ότι μπορούμε να πετύχουμε, όσο και οι ρυθμοί ανάπτυξης (είτε μιλάμε γι αυτούς του κου Τράα είτε τους στοχευμένους του γ’ μνημονίου), πολύ εύκολα μπορεί να αποδομηθούν ως ‘σταθερές’.
Οι παροδικές αναποδιές, όπως γράφει και ο κος Τράα, η αναφορά στον μακροπρόθεσμο μ.ο της παραγωγικότητας της εργασίας (ήταν 1,1% ετησίως από το 1980-2017) καθώς και άλλες αναφορές σε ευμετάβλητα μεγέθη( που μοιάζουν να είναι ‘μακροοικονομικές σταθερές’ μέσα στον χρόνο), συνθέτουν ένα σκηνικό περιορισμένης προβλεπτικότητας, κατά την ταπεινή μου γνώμη.
Μπορεί ουδείς να μην αμφιβάλλει ότι πρέπει να ακολουθούμε τις μακροχρόνιες τάσεις και να αποτυπώνουμε τις μακροχρόνιες προβλέψεις. Όμως αποδεικνύεται στην πραγματικότητα ότι η πλέον ισχυρή των τάσεων είναι αυτή της απότομης καθίζησης μιας οικονομίας που συσσώρευσε μακροχρόνιες παθογένειες (γι αυτό και λέει ο κος Τράα ότι ‘ Ο Δαίδαλος αγνόησε τους οιωνούς’).
Θα το ξαναπώ για άλλη μια φορά: δεν είναι κανονική η ελληνική οικονομία και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως τέτοια στα μοντέλα παραδοχών της. Η αναγκαία και αυτονόητη αύξηση του ρυθμού της παραγωγικότητας της εργασίας φυσικά και δεν αμφισβητείται.
Η επίσης αναγκαία μείωση των φορολογικών συντελεστών και ο εξορθολογισμός του ασφαλιστικού συστήματος, επίσης δεν αμφισβητούνται. Πρέπει όμως κάποτε στην ανάλυση της ελληνικής οικονομίας να τολμήσουμε να προβλέψουμε ‘ μακροπρόθεσμα’ και τον βασικό μοχλό της: τον μισθό.
Γιατί αυτό που δεν βλέπω να ‘τρέχει’ κανένα μοντέλο, καμία ανάλυση της μακροοικονομικής προοπτικής, είναι το προβλεπόμενο ύψος των μισθών και ο συντελεστής συσχέτισης του με τα προβλεπόμενα κέρδη.
Ίσως ένα τέτοιο μοντέλο να χρειάζεται ισχυρή βελτιστοποίηση παραδοχών, από την στιγμή που θα αναφέρεται σε μελλοντικό ατομικό εισόδημα. Γιατί αυτό είναι το ζητούμενο: να ξέρουμε ότι με περισσότερη δουλειά(αύξηση παραγωγικότητας) θα αποκτήσουμε περισσότερο εισόδημα!
Πιθανολογώ ότι αυτή η πρόβλεψη θα κολλήσει σε μια και μόνο παραδοχή: πότε, πόσα και πώς θα επανεπενδυθούν τα κέρδη από τον όποιο προβλεπόμενο ρυθμό ανάπτυξης. Ίσως τότε ο Δαίδαλος να μην αγνοήσει τους οιωνούς και να μπορέσει να ανοίξει τα φτερά του, για να πετάξει με ασφάλεια…
