Του
Παναγή Βουρλούμη*
Η μονοπώληση της συζήτησης για την αναθεώρηση του Συντάγματος από καθηγητές και πολιτικούς την βάζει σε λάθος δρόμο. Την μεταφέρει σε πεδία που έχουν κυρίως θεωρητικό ενδιαφέρον, ή είναι διχαστικά. Συνήθως και τα δύο. Για παράδειγμα, το άρθρο 3 για τις σχέσεις κράτους και εκκλησίας.
Λίγο επηρεάζει την ουσιαστική και πρακτική πλευρά της διακυβέρνησης της χώρας, όμως η συμβολική του σημασία φανατίζει και μπορεί να τινάξει στον αέρα κάθε σοβαρή προσπάθεια αναθεώρησης.
Σκόπιμα ή όχι, η συζήτηση μετατοπίζεται μακριά από εκείνες τις περιοχές του Συντάγματος η αναθεώρηση των οποίων, αν γίνει σωστά, θα βελτιώσει αφάνταστα το επίπεδο της διοίκησης και πολιτικής ζωής της χώρα. Περιοχές όμως που συχνά το πείραγμα τους θα έθετε σε κίνδυνο ισχυρά συμφέροντα.
Γι’ αυτόν τον λόγο χαίρομαι ιδιαίτερα σήμερα που βλέπω ότι το θέμα συγκινεί πολίτες που προέρχονται από επαγγέλματα και χώρους, από εκεί που υπάρχει πραγματική επαφή με τη ζωή και τον καθημερινό αγώνα. Που τα λάθη έχουν συνέπειες. Ανθρώπους που έχουν διοικήσει και πάρει επάνω τους ευθύνες. Αν παρομοιάσουμε το Σύνταγμα με μια υπηρεσία, - υψίστης σημασίας, - εμείς είμαστε οι πελάτες της και οι απόψεις μας έχουν βάρος, και γράμματα γνωρίζουμε.
Για εμάς είναι αυτονόητη η σημασία που έχει για την οικονομία η καλή λειτουργία των θεσμών. Αν δεν παγιωθεί εμπιστοσύνη στον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας να μην ελπίζουμε σε επενδύσεις και έξοδο από την μιζέρια. Αυτά περνούν μέσα από αλλαγές στο Σύνταγμα.
Στο πλαίσιο αυτό, θέλω να αναφερθώ σε δύο πρόσφατα βιβλία που θα μνημονεύσω παρακάτω.
Το ένα έχει τίτλο «Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα» και το έγραψαν οι Νίκος Αλιβιζάτος, Γιώργος Γεραπετρίτης, Γιάννης Κτιστάκις, Στέφανος Μάνος, Φίλιππος Σπυρόπουλος κι εγώ. Το εξέδωσαν οι εκδόσεις Μεταίχμιο και μέσα θα βρείτε μια πλήρη πρόταση αναθεώρησης, καλά δουλεμένη και εύχρηστη.
Έχει σημασία ότι οι συγγραφείς μπόρεσαν να συμφωνήσουν παρ’ όλο που προέρχονται από διαφορετικούς
πολιτικούς χώρους. Το άλλο το έγραψα εγώ. Εκδόσεις Ποταμός. Ονομάζεται «Η σημασία της σωστής διακυβέρνησης» και στο τελευταίο μέρος εισηγείται επίσης την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων, παραπέμποντας στο πρώτο βιβλίο που ανέφερα.
Το επιχείρημα μου είναι ότι μια προσπάθεια ολικής αναθεώρησης θα ναυαγούσε γιατί θα συναντούσε ανυπέρβλητες αντιδράσεις. Αντίθετα μια αναθεώρηση άρθρων που έχουν περισσότερη σχέση με την διοίκηση και λιγότερο με την πολιτική θα είχε πιθανότητες να πετύχει την πλειοψηφία που σήμερα χρειάζεται.
Και έρχομαι στο θέμα.
Για να ασκηθεί διοίκηση, είτε σε επιχείρηση, σωματείο ή κράτος, σε οτιδήποτε, εννοώ καλή και αποτελεσματική διοίκηση, χρειάζονται ορισμένα συστατικά. Ένα είναι η ικανότητα της προσαρμογής στις εξωτερικές συνθήκες που συνεχώς αλλάζουν. Όσοι αγνόησαν την αρχή αυτή απέτυχαν ή και καταστράφηκαν. Τις μέρες μας που οι αλλαγές είναι ραγδαίες, ένας καταστατικός χάρτης που αφενός προσπαθεί να ρυθμίσει τα πάντα αφετέρου είναι αυτοκαταδικασμένος σε ακινησία δεν εξυπηρετεί καθόλου την καλή διακυβέρνηση.
Το άρθρο 110 του Συντάγματος που αφορά την αναθεώρηση, εμποδίζει αναγκαίες προσαρμογές και διόρθωση κακοτεχνιών που ανέδειξε ο χρόνος, όπως π.χ. του άρθρου 32 που οδηγεί σε πρόωρες εκλογές όταν η Βουλή δεν μπορεί να βγάλει εύκολα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, δημιουργώντας έτσι συνεχή πολιτική αβεβαιότητα. Οι διατάξεις που προσβάλλουν το δημόσιο αίσθημα και που η κατάργηση τους βρίσκει σύμφωνη την κοινή γνώμη, όπως του του άρθρου 86 και άλλων περί ευνοϊκής μεταχείρισης των βουλευτών και πολιτικών εν γένει.
Κι βέβαια άλλες ουσιαστικές βελτιώσεις όπως αυτές που θα αναφέρω στη συνέχεια. Το άρθρο 110 πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε οι μη θεμελιώδεις διατάξεις, αυτές δηλαδή που δεν αφορούν το πολίτευμα, να μπορούν να αλλάζουν με απλούστερες και ιδίως ταχύτερες διαδικασίες.
Βασική αρχή της σωστής διακυβέρνησης είναι η εμπιστοσύνη στην ακεραιότητα του συστήματος. Σε μια δημοκρατία που ανταγωνίζονται κόμματα και παρατάξεις για την εξουσία είναι απαραίτητο να υπάρχουν πάγιοι κανόνες αναμέτρησης. Σήμερα το όποιο κόμμα ελέγχει πλειοψηφία στη Βουλή, μπορεί να παίζει με το εκλογικό σύστημα. Έτσι καθιερώνεται η νοοτροπία του δικαίου του ισχυρότερου που αλλάζει τους κανόνες όπως τον βολεύει.
Δίνεται άθλιο παράδειγμα δημόσιας συμπεριφοράς. Χρειάζεται να καθιερωθεί στο Σύνταγμα ένα μόνιμο εκλογικό σύστημα. Εγώ θα προτιμούσα ένα που μεταξύ άλλων να μειώνει όσο γίνεται το πελατειακό κράτος καταργώντας τον σταυρό προτίμησης, αλλά το κυριότερο είναι να παγιωθούν οι κανόνες αναμέτρησης. Νέο άρθρο που να καλύψει το κενό. Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ να συμπεριλάβει στο Σύνταγμα πάγιο εκλογικό σύστημα είναι σωστή ως προς το σκέλος αυτό αν και καταστροφική ως προς την απλή αναλογική που προτείνει.
Πολλοί από εσάς είναι επιχειρηματίες, ή μετέχουν σε διοικήσεις, ή διαχείριση κάποιας οργάνωσης. Πώς θα σας φαινόταν αν κάθε τόσο έπρεπε να αλλάζετε τα στελέχη σας, ή να σας αλλάζουν εσάς τους ίδιους; Αυτό δε να γίνεται με κριτήρια άσχετα από τις ικανότητες σας. Το αποτέλεσμα στην επιχείρηση και οργάνωση σας θα ήταν καταστροφικά.
Διοίκηση χωρίς συνέχεια και αξιοκρατία δεν νοείται. Το Σύνταγμα οφείλει να τα εξασφαλίζει. Αγνοεί τώρα τη σημασία τους. Η νομοθεσία που τα προέβλεπε αυτά κάποτε καταργήθηκε τη δεκαετία του 1980, απόδειξη ότι δεν αρκεί νομοθεσία. Χρειάζεται να κατοχυρωθούν στο Σύνταγμα. Προστασία της Διοίκησης και αξιοκρατία, εξασφάλιση της συνέχειας του κράτους.
Αφήνω τελευταίο το θέμα της παιδείας, που δυστυχώς έχει πολιτικοποιηθεί. Η υποστήριξη της μονοπώλησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από το δημόσιο τραυματίζει σοβαρά τη χώρα μα και την ανταγωνιστικότητα της. Θα τολμούσα να την χαρακτηρίσω δολιοφθορά εναντίον του συμφέροντος της Ελλάδος.
Με λύπη, αλλά χωρίς έκπληξη, βλέπω ότι το κόμμα που κυβερνά βάζει εκεί κόκκινες γραμμές. Δεν χρειάζονται άλλα σχόλια επάνω σ’ αυτό το ζήτημα που έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Και που σύμφωνα με δημοσιοποιήσεις έχει την στήριξη της κοινής γνώμης. Το άρθρο 16 πρέπει οπωσδήποτε να αναθεωρηθεί ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν μη κρατικά πανεπιστήμια.
Το κρατικό μονοπώλιο σε Πανεπιστήμια αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία και δεν μπορεί να συνεχίζεται στον αιώνα της γνώσης.
Το φλύαρο Σύνταγμα μας θα γίνεται με τον χρόνο όλο και πιο αναχρονιστικό και εμπόδιο στην ομαλή διακυβέρνηση. Στην ιστορία μας, μεγάλες συνταγματικές αλλαγές έγιναν πάντα μετά από ανώμαλες καταστάσεις.
Η πρόκληση τώρα είναι να πετύχουμε τον ριζικό εκσυγχρονισμό δίχως η χώρα να έχει φτάσει στα άκρα.
*Πρώην πρόεδρος του ΟΤΕ
