Ο ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΣ ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΑΝΤΕΛ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Βραβείο Νομπέλ της οικονομίας το 1999, ο Καναδός οικονομολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια –και όχι στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπως κάποιοι γράφουν παραπλανητικά– Ρόμπερτ Μαντέλ θεωρείται ο «πατέρας του ευρώ», ενώ κανονικά θα έπρεπε να εθεωρείτο ο εμπνευστής του. Και τούτο διότι, πιθανότατα, η έμπνευση του ευρώ να προήλθε από ένα άρθρο του το 1961, στο οποίο έκανε λόγο για την σκοπιμότητα να υπάρξουν στην διεθνή οικονομία «μέγιστες συναλλαγματικές περιοχές» (optimal currency region –OCR), στις οποίες η οικονομική αποτελεσματικότητα θα ενισχύετο από την ύπαρξη ενιαίου νομίσματος.

Στο πλαίσιο αυτό, λίγα χρόνια αργότερα, ο διάσημος καθηγητής πρότεινε την ύπαρξη τριών νομισματικών ζωνών, ήτοι του δολλαρίου, του ευρώ και του ιαπωνικού γεν. Στην ίδια θεωρητική προσέγγιση, ο καθηγητής Ρ.Μαντέλ προτείνει και τέσσερα κριτήρια για την δημιουργία αυτή των «μέγιστων νομισματικών ζωνών», τα οποία είναι: 1) η ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων, 2) η ελευθερία της κινήσεως των κεφαλαίων, σε συνδυασμό με την ελαστικότητα των μισθών και των τιμών, 3) σύστημα κατανομής κινδύνων, μέσω του οποίου θα μεταφέρονται αυτομάτως κεφαλαιακές ενισχύσεις προς τις περιοχές που θα έχουν υποστεί τις αρνητικές επιπτώσεις των δύο πρώτων κριτηρίων –με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα σύστημα ανακατανομής των φορολογικών εσόδων και μεταφοράς μέρους τους προς τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της ευρύτερης ενιαίας περιφέρειας, 4) ο ενιαίος ρυθμός αναπτύξεως ή υφέσεως –αυτό θα επέτρεπε στην Κεντρική Τράπεζα να προωθεί την ανάπτυξη στις περιπτώσεις υφέσεων κα να συγκρατεί τον πληθωρισμό όταν η οικονομία αρχίζει να θερμαίνεται λόγω της ανόδου της.

Από τα κριτήρια αυτά του νομπελίστα καθηγητή είναι σαφές ότι οι πρωτεργάτες της οικονομικής και νομισματικής ενώσεως (ΟΝΕ) της Ευρώπης εμπνεύσθηκαν αρκετά σημεία, πλην όμως παρέκαμψαν για πολιτικούς λόγους τα σοβαρότερα. Εν προκειμένω, αυτά που αφορούσαν την ομοσπονδιακού τύπου δημοσιονομική διαχείριση και θεμελίωση της ΟΝΕ, με σοβαρή μεταφορά εθνικής κυριαρχίας προς ένα κεντρικό θεσμικό όργανο.

Με άλλα λόγια, οι εμπνευστές του ευρώ παρέκαμψαν πλήρως την πολιτική διάσταση της τότε προτάσεως του Ρ.Μαντέλ –και αυτό είναι σήμερα το υψηλό κόστος που πληρώνει η ευρωζώνη και οι χώρες μέλη της. Αυτό είναι το οδυνηρό κόστος που πληρώνουν οι κοινωνίες των αδύναμων χωρών της ευρωζώνης, στις οποίες οι πολιτικές εξουσίες επωφελήθηκαν με πρωτοφανή ακρισία των πλεονεκτημάτων ενός ενιαίου νομίσματος σε μία πολιτικώς ατελή νομισματική ένωση. Επιδείξεις πολιτικής ακρισίας έγιναν και από τις ελληνικές μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, με αποτέλεσμα από το 1982 και μετά να χαθούν για την Ελλάδα αναπτυξιακοί πόροι τους οποίους δεν θα ξαναδεί ποτέ και οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν κάνει την χώρα αναπτυξιακό πρότυπο της ΝΑ Ευρώπης.

Αυτή, εντελώς συνοπτικά, ήταν και η τοποθέτηση του 80χρονου καθηγητή Ρόμπερτ Μαντέλ, ο οποίος, ύστερα από πρόσκληση της μη κερδοσκοπικής Εταιρείας Μελέτης Προβλημάτων Συλλογκών (ΕΜΠΡΟΣ) και της ΕΕΔΕ μίλησε την Πέμπτη 26 Ιουλίου σε ένα ευρύ κοινό. Στην ομιλία του αυτή, ο νομπελίστας καθηγητής –ο οποίος αποτελεί κόκκινο πανί για τους κάθε κατηγορίας κρατιστές και δημοσιολάγνους– επεσήμανε τα ακόλουθα σημεία τα οποία, κατά την γνώμη μας, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και αφορούν το μέλλον της ευρωζώνης και της χώρας μας εντός αυτής. Ενώ σήμερα επαληθεύονται εν μέρει και από πολιτικές πρωτοβουλίες, σε συνδυασμό με ενέργειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Ο Ρ.Μαντέλ τόνισε ότι:

-«Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ευρώ θα εξακολουθήσει να υπάρχει, αλλά υπό νέες θεσμικές συνθήκες, προς την κατεύθυνση της δημοσιονομικής ενώσεως. Το ευρώ υπάρχει διότι το διευκολύνουν επίσης η μακρόχρονη ειρήνη και το αίσθημα ασφάλειας που εξασφάλισε το ΝΑΤΟ. Μόνον συνθήκες γεωπολιτικών αναταράξεων μπορεί να το θέσουν σε κίνδυνο
-»Δεν ευθύνεται το ευρώ επειδή διάφορες κυβερνήσεις ακολούθησαν αλόγιστες δημοσιονομικές πολιτικές, δανείστηκαν πέρα από κάθε όριο σύνδεσης, καταχρέωσαν τα έθνη τους και δημιούργησαν ένα τεράστιο κράτος αλόγιστων παροχών το οποίο ήταν αδύνατον να συντηρήσουν τα φορολογικά έσοδα
-»Τα κράτη πρέπει να δανείζονται όταν υπάρχουν έκτακτες ανάγκες (πόλεμοι) και όχι για να γίνονται οι κυβερνήσεις αρεστές και να συντηρούν κομματικές και εκλογικού τύπου παροχές
-»Κράτη όπως η Ελλάδα, η Ιταλία κ.α. εξήντλησαν αλόγιστα τις δανειακές τους δυνατότητες και, τώρα που χρειάζονται χρήματα, κανείς δεν τα δανείζει
-»Δεν έχει νόημα να αποχωρήσει η Ελλάδα από το ευρώ. Το χρέος της θα παραμείνει σε ευρώ. Το συνολικό κόστος θα είναι πολύ μεγαλύτερο από τα όποια οφέλη
-»Δεν υπάρχει μηχανισμός εκδίωξης της Ελλάδας από το ευρώ. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα δεν μπορεί να εξυπηρετήσει και να αποπληρώσει το χρέος της, που παραμένει τεράστιο και μετά το κούρεμα. Θα χρειαστεί κάποια νέα ρύθμιση, αλλά μέσα στο ευρώ. Όμως, και η Ελλάδα πρέπει να συμμαζέψει κι άλλο τα δημόσια οικονομικά της και να μειώσει κι άλλο τον τεράστιο όγκο του δημόσιου τομέα της
-»Ακόμα και αν πολλές ευρωπαϊκές οικονομίες παραμένουν ανομοιογενείς, αυτό που προέχει είναι η κοινή προσπάθεια για δημοσιονομικό εξορθολογισμό. Δεν μπορεί τα φορολογικά έσοδα να είναι συνεχώς χαμηλότερα από τις δαπάνες
-»Τα μικρά κόμματα συχνά εξυπηρετούν τα συμφέροντα του ηγέτη τους και όχι του έθνους. Τα μεγαλύτερα κόμματα, επειδή έρχονται αντιμέτωπα με την σκληρή πραγματικότητα της διακυβέρνησης, αναγκάζονται να συμπεριφέρονται πιο ορθολογικά. Οι συμμαχικές κυβερνήσεις δύσκολα μπορεί να πάρουν τις δύσκολες απαραίτητες αποφάσεις. Ο Μπερλουσκόνι μού είπε πως θα κατέβει στις επόμενες εκλογές, αλλά δεν επιθυμεί να κυβερνήσει αν δεν πάρει το 51%!
-»Οι Έλληνες πρέπει να εξετάσουν την δυνατότητα να μεταβάλουν το πολίτευμά τους, από πρωθυπουργοκεντρική δημοκρατία σε προεδρική, όπως η Γαλλία ή οι ΗΠΑ. Έτσι, η χώρα θα αποκτήσει μεγαλύτερη πολιτική σταθερότητα
-»Η ΕΚΤ θα πρέπει να μπορεί να παρεμβαίνει στις αγορές και να αγοράζει ομόλογα των προβληματικών χωρών, ίσως εκδίδοντας ευρωομόλογα και ακόμη περισσότερο ευρωπαϊκά έντοκα γραμμάτια, όπως έκανε η Federal Reserve με τα τοξικά ομόλογα των ΗΠΑ ύψους 2 τρισεκατ. δολλαρίων».

Ως φαίνεται, κάτι παρόμοιο έχει δρομολογηθεί σε επίπεδο ΕΚΤ, η οποία, μετά τις τελευταίες δηλώσεις του επικεφαλής της Ιταλού κ. Μάριο Ντράγκι, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιον ότι θα αναλάβει πρωτοβουλίες που θα αποτελέσουν «απεριόριστη δύναμη πυρός». Όπως μεταδίδει η Deutsche Welle, σύμφωνα με πληροφορίες της γερμανικής εφημερίδας Suddeutsche Zeitung, σε μεγάλο βαθμό θα εφαρμοστεί η πρόταση χωρών όπως η Γαλλία και η Ιταλία ώστε ο Μόνιμος Μηχανισμός Στήριξης (ESM), όταν τεθεί σε λειτουργία, να μπορεί να λαμβάνει χωρίς όριο πιστώσεις από την ΕΚΤ.

Το μοντέλο που εξετάζεται προβλέπει για τον Μηχανισμό Στήριξης την μαζική αγορά ομολόγων χωρών όπως της Ισπανίας ή της Ιταλίας. Με την τεχνητή ζήτηση θα μειωθούν, τουλάχιστον θεωρητικά, τα επιτόκια που οι κυβερνήσεις προσφέρουν στους επενδυτές. Και τούτο διότι, παρά τα 700 δισεκατ. ευρώ που θα έχει στην διάθεσή του ο ESM, δεν αποκλείεται σε κάποια χρονική στιγμή, λόγω διαφόρων αναγκών, το ποσό αυτό να εξαντληθεί. Για να αποφευχθεί αυτό, ο ESM θα καταθέτει τα ομόλογα ως εγγύηση στην ΕΚΤ και θα λαμβάνει πιστώσεις για την ενίσχυση χωρών σε κρίση.

Με τον τρόπο αυτόν αναμένεται ότι θα τερματιστεί επιτέλους η συνεχιζόμενη συζήτηση για την αύξηση των πόρων του Μόνιμου Μηχανισμού Στήριξης. Ο υποστηρικτές της πρότασης αυτής ελπίζουν ότι και μόνον η είδηση πως ο ESM θα μπορεί να λειτουργεί ως «τράπεζα», θα είναι αρκετή για να καθησυχαστούν οι αγορές –πράγμα που είναι και το μέγα ζητούμενο στην παρούσα φάση της πορείας της ευρωζώνης.