ΤΟΥΣ ΜΑΡΑΝΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΝΟΜΠΕΛ…

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Μην έχοντας λοιπόν προτάσεις «σωτηριολογικές» απέναντι στην κρίση –που είναι αυτή του νεοκρατισμού και της απίστευτης διαφθοράς του–, πρέπει να ανακαλύψουν νέους εχθρούς. Ένας από αυτούς είναι και ο «νεοφιλελευθερισμός», ο οποίος, εντελώς αυθαίρετα και ανιστόρητα, συνταυτίζεται με τον πολιτικό φιλελευθερισμό –την μοναδική δημοκρατική πολιτική θεωρία και ιδεολογία και βεβαίως την συνακόλουθη με αυτήν οικονομική ελευθερία.

Έτσι, προσφάτως τούς μάρανε το γεγονός της απονομής του Βραβείου Νόμπελ της Οικονομίας σε τρεις Αμερικανούς επιστήμονες «για τις εργασίες τους και την εμπειρία τους στην ανάλυση των τιμών των επενδυτικών ενεργητικών». Το Βραβείο και τα 1,25 εκατ. δολλάρια δόθηκαν στους Eugene Fama, Lars-Peter Hansen και Robert Shiller. Η σουηδική επιτροπή απονομής δήλωσε ότι οι ξεχωριστές εργασίες των τριών επιστημόνων δημιούργησαν τις βάσεις για την σημερινή αντίληψη των τιμών ενεργητικών. Ο Eugene Fama και ο Lars-Peter Hansen διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ενώ ο Robert Shiller στο πανεπιστήμιο Yale. Βραβεύτηκαν γιατί από το έργο τους προκύπτει το συμπέρασμα ότι είναι πρακτικώς αδύνατον να γίνει πρόβλεψη για τις τιμές των μετοχών και των ομολόγων βραχυπρόθεσμα, αλλά είναι δυνατόν να γίνει πρόβλεψη για την ευρεία πορεία των τιμών σε μακροπρόθεσμη περίοδο, όπως τριών με πέντε ετών.

Ο E.Fama είναι ο πατέρας της θεωρίας των αποτελεσματικών αγορών, θεωρία για την οποία η σημερινή πραγματικότητα όντως δείχνει ότι έχει κάποια σοβαρά προβλήματα –τα οποία ο Fama αναγνωρίζει μεν, αλλά δεν τα αποδίδει στις ίδιες αιτίες που τα αποδίδουν οι κεϋνσιανοί και γενικά αριστεροί αντίπαλοί του. Οι τελευταίοι υποστηρίζουν ότι ο «άκρατος φιλελευθερισμός», η απληστία και η απελευθέρωση των αγορών, δημιούργησαν την φούσκα ακινήτων στις ΗΠΑ και αλλού και στην ουσία ανέτρεψαν την θεωρία του Fama ότι «μία ελεύθερη ρευστή αγορά θα αντικατοπτρίζει πάντα κάθε διαθέσιμη πληροφορία και θα κάνει αδύνατη την αφυσική κερδοσκοπία πάνω σε έναν τίτλο…».

Όμως, ο νομπελίστας οικονομολόγος τονίζει στους αντιπάλους του ότι «ο κόσμος από κάπου δέχεται πιστώσεις…». Και αυτές οι τελευταίες, στην αμερικανική περίπτωση, ήσαν κομμάτι της ακολουθούμενης κυβερνητικής πολιτικής, που αποσκοπούσε να καταστήσει ιδιοκτήτες τους περισσότερους Αμερικανούς πολίτες χορηγώντας τους χαμηλότοκα δάνεια μέσω δύο κρατικά ελεγχόμενων τραπεζών, των Fannie Mae και Freddie Mac. Αυτές οι πιστώσεις, και όχι μόνον, αναφέρει ο τιμηθείς από την Βασιλική Τράπεζα της Σουηδίας επιστήμων, οδήγησαν επίσης σε πολύ υψηλές επιχειρηματικές επενδύσεις. Δημιουργήθηκε έτσι μία «τεχνητή κατάσταση», η οποία όμως σε καμμία περίπτωση δεν ήταν δυνατόν να προκαλέσει μία γενική φούσκα στην αγορά.

Άρα πρέπει να υπάρχει και μία άλλη αιτία που τροφοδότησε την κρίση, προκαλώντας αναποτελεσματικότητα στην ισορροπία της αγοράς. Σίγουρα δε η αιτία αυτή δεν είναι ο «νεοφιλελευθερισμός». Όταν ο Eugene Fama κάνει λόγο για «κάτι τεχνητό», κατά την ταπεινή μας γνώμη σίγουρα υπονοεί την δημιουργία νομίσματος.

Συνεπώς, όσο κι αν αυτό δεν αρέσει καθόλου τους «απογοητευμένους του σοσιαλισμού», το πρόβλημα δεν είναι η πλεονάζουσα αποταμίευση που επενδύθηκε στην αγορά, αλλά ένα πλεόνασμα ρευστότητας στην αγορά των πιστώσεων, το οποίο δημιουργήθηκε από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα και το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα. Από την στιγμή που αυτή η δημιουργία πιστώσεων περιορίστηκε για λόγους αποφυγής πληθωρισμού, οδήγησε στην ύφεση, με αποτέλεσμα οι Αμερικανοί δανειολήπτες που συνέχισαν τις χορηγήσεις πιστώσεων με την απόκτηση εισοδήματος να βρεθούν σε αδυναμία να αποπληρώσουν τα ενυπόθηκα δάνειά τους. Συνέπεια της αδυναμίας τους αυτής υπήρξε η πτώχευση της τράπεζας Λήμαν Μπράδερς και η αστραπιαία επέκτασης της κρίσεως σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Στην ουσία, λοιπόν, η Βασιλική Σουηδική Τράπεζα πολύ καλά έκανε και τίμησε με το Νόμπελ Οικονομίας την τριάδα των διακεκριμένων επιστημόνων-καθηγητών.
Σαφώς δε, με τις εργασίες τους, οι τρεις βραβευθέντες επισημαίνουν ότι οι πολλές διαφορές που προκύπτουν μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων προβλέψεων στις τιμές αξιών και περιουσιακών στοιχείων οφείλονται στις κρατικές παρεμβάσεις, αλλά και στα κατά Robert Shiller «ζωικά πνεύματα».

Είναι έτσι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι η τελική απόφαση της Βασιλικής Τράπεζας της Σουηδίας μάλλον επιβεβαιώνει έναν άγνωστο στην Ελλάδα, αλλά σημαντικό κατά την γνώμη μας, Γάλλο φιλελεύθερο οικονομολόγο, τον Φρειδερίκο Μπαστιά (1801-1850), ο οποίος, σε δοκίμιό του που κυκλοφόρησε στα ελληνικά με τίτλο «Η σπασμένη τζαμαρία» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), έγραφε τα εξής:

«Στην οικονομική σφαίρα, μία πράξη, μία συνήθεια, ένας θεσμός, ένας νόμος, δεν προκαλούν ένα μονάχα αποτέλεσμα, αλλά μια αλληλουχία διαφορετικών αποτελεσμάτων. Απ’ αυτά τα αποτελέσματα, άμεσα ορατό είναι μόνο το πρώτο, το αρχικό. Τούτο εμφανίζεται ταυτόχρονα με την αιτία που το προκάλεσε: το βλέπουμε. Τα υπόλοιπα αποτελέσματα συμβαίνουν αργότερα: δεν τα βλέπουμε. Κι είναι μεγάλη τύχη όταν καταφέρνουμε να τα προβλέψουμε.
»Η διαφορά ανάμεσα σ’ έναν κακό και σ’ έναν καλό οικονομολόγο είναι μονάχα τούτη: ο πρώτος αρκείται στο ορατό αποτέλεσμα, ο δεύτερος λαμβάνει υπ’ όψη του τόσο το αποτέλεσμα που βλέπουμε όσο και τ’ αποτελέσματα που πρέπει να τα προβλέψουμε. Αλλά η διαφορά είναι τεράστια. Γιατί σχεδόν πάντοτε συμβαίνει το εξής: όταν η άμεση συνέπεια είναι επωφελής, οι απώτερες συνέπειες θα είναι ολέθριες κι αντιστρόφως. Επομένως, ο κακός οικονομολόγος προσβλέπει σ’ ένα μικρό καλό σήμερα, που θα το ακολουθήσει ένα μεγάλο δεινό αύριο. Ο καλός οικονομολόγος προσβλέπει σ’ ένα μεγάλο καλό αύριο, με τίμημα μια μικρή ταλαιπωρία σήμερα. Στον χώρο της ηθικής συμβαίνει ό,τι και στο πεδίο της υγείας.

Συχνά, όσο πιο γλυκός είναι ο πρώτος καρπός μιας συνήθειας, τόσο πικρότεροι θα είναι οι επόμενοι.
Μάρτυρες: η ακολασία, η τεμπελιά, η σπατάλη. Έτσι κι ο άνθρωπος, που τυφλωμένος απ’ το αποτέλεσμα που βλέπουμε δεν έχει ακόμα μάθει να διακρίνει τ’ αποτελέσματα που δεν βλέπουμε, καταλήγει έρμαιο ολέθριων συνηθειών. Και στις συνήθειες αυτές τον σπρώχνουν όχι μονάχα τα πάθη του, αλλά κι οι υπολογισμοί του».

Το πόσο διαφέρουν αυτά τα λόγια από κάποιες «βαθυστόχαστες ανοησίες» μόνον κάποιοι κερδοσκόποι της πολιτικής προσποιούνται πως δεν καταλαβαίνουν.