ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ΠΟΡΕΙΑΣ

του Κώστα Χριστίδη*

Στον βαθμό που οι θεσμοί αυτοί είναι εμπεδωμένοι στον καταστατικό χάρτη μίας πολιτείας, είναι αναγκαία μία άμεση συνταγματική αναθεώρηση; Μήπως αυτό που έχουμε κυρίως ανάγκη είναι η πιστή εφαρμογή των υπαρχόντων θεσμών και η αλλαγή της νοοτροπίας μας προς αυτή την κατεύθυνση και όχι τόσον η τροποποίησή τους;

        

Τί είναι, όμως, θεσμός; Είναι κανόνας ή πρότυπο ατομικής ή συλλογικής συμπεριφοράς και δράσης που έχει καθιερωθεί είτε με την ψήφιση νόμων είτε με την συνεχή και ομοιόμορφη επανάληψη. Όπως γράφει ο νομπελίστας οικονομολόγος και ιστορικός Douglas C. North στο κλασικό βιβλίο του "Θεσμοί, Θεσμική Αλλαγή και Οικονομική Επίδοση", "οι θεσμοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού σε μία κοινωνία ή, πιο επίσημα, είναι οι ανθρωπίνως επινοημένοι περιορισμοί που διαμορφώνουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Κατά συνέπεια, διαμορφώνουν κίνητρα για την ανθρώπινη συμπεριφορά, πολιτική, κοινωνική, οικονομική".

        

Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα δίνεται στο πρώτο κεφάλαιο του παγκόσμιου μπεστ-σέλλερ των καθηγητών Daron Acemoglu και James A.Robinson "Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη". Η πόλη Νογκάλες (στα σύνορα ΗΠΑ και Μεξικού) χωρίζεται στα δύο από έναν φράχτη. Αν κάποιος κοιτάξει προς βορρά, θα δει το Νογκάλες της Αριζόνα. Το εισόδημα του μέσου νοικοκυριού είναι περίπου 30.000 δολάρια ετησίως. Οι περισσότεροι έφηβοι πηγαίνουν στο σχολείο, ο πληθυσμός είναι σχετικά υγιής και το προσδόκιμο ζωής υψηλό. Οι κάτοικοι μπορούν να επιδίδονται στις καθημερινές τους δραστηριότητες χωρίς να φοβούνται για την ζωή ή την ασφάλειά τους. Η δημοκρατία είναι δεύτερη φύση γι’ αυτούς. Αντίθετα, η ζωή στην νότια πλευρά του φράχτη, μερικά μόνο μέτρα πιο πέρα, είναι διαφορετική. Οι κάτοικοι του Νογκάλες της Σονόρα ζουν σε μία σχετικά πλούσια περιοχή του Μεξικού, το εισόδημα, όμως, του μέσου νοικοκυριού δεν υπερβαίνει το ένα τρίτο αυτού στο Νογκάλες της Αριζόνα. Όσο για την τήρηση του νόμου και της τάξης, ούτε λόγος. Η εγκληματικότητα είναι μεγάλη, η απόκτηση όλων των απαραίτητων αδειών για την έναρξη μίας επιχειρηματικής δραστηριότητας και το ‘’λάδωμα’’ όλων των ανθρώπων σε θέσεις-κλειδιά δεν είναι εύκολη υπόθεση.

        

Μολονότι οι κάτοικοι των δύο Νογκάλες έχουν κοινούς προγόνους, κοινό κλίμα, απολαμβάνουν το ίδιο φαγητό και την ίδια μουσική, οι οικονομικοί θεσμοί των ΗΠΑ αφενός επιτρέπουν στους κατοίκους να επιλέγουν ελεύθερα το επάγγελμά τους, να σπουδάζουν και να αποκτούν δεξιότητες και αφετέρου ενθαρρύνουν τους εργοδότες να επενδύουν στις καλύτερες τεχνολογίες, που οδηγούν στην αύξηση των μισθών. Παράλληλα, οι πολιτικοί θεσμοί των ΗΠΑ τους επιτρέπουν να συμμετέχουν στις πολιτικές διαδικασίες, να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους και να τους αντικαθιστούν εφόσον παρεκτρέπονται. Διαφορετικοί πολιτικοοικονομικοί θεσμοί ισχύουν στο Μεξικό και δημιουργούν ανόμοια κίνητρα. Το γεγονός αυτό αποτελεί τον βασικό λόγο για τις διαφορές στην οικονομική και γενικότερη ευημερία εκατέρωθεν των συνόρων.

        

Η επίδραση των θεσμών είναι αναμφισβήτητη. Το γεγονός ότι νόμοι και θεσμοί συχνά παραβιάζονται δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να γίνονται προσπάθειες για την βελτίωσή τους, αντιθέτως δείχνει τις υπάρχουσες ατέλειες και την ανάγκη εξάλειψής τους με κατάλληλες τροποποιήσεις. Το θεσμικό πλαίσιο είναι από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την συμπεριφορά και σταδιακά αλλάζουν την νοοτροπία τόσο των απλών ατόμων όσο και του πολιτικού προσωπικού.

        

Ας επανέλθουμε, όμως, στην σύγχρονη ελληνική πολιτική ζωή. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι επιβλαβές να έχουμε συχνά πρόωρες εκλογές (κάτι που επιβεβαιώνεται και δημοσκοπικά). Συμπέρασμα: να αλλάξει η διάταξη που ορίζει διάλυση της Βουλής εάν αυτή δεν μπορεί να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας με 180 ψήφους στην τρίτη ψηφοφορία. Να καθιερωθεί κατά το δυνατόν σταθερή κυβερνητική/κοινοβουλευτική θητεία. Έτσι θα υποχωρήσει η διαρκής εκλογολογία και η πολιτική αβεβαιότητα.

        

Οι συντριπτικά περισσότεροι συμφωνούν  για την αλλαγή των διατάξεων περί ποινικής ευθύνης υπουργών και ασυλίας των βουλευτών. Συμπέρασμα: να αλλάξουν άμεσα. Οι περισσότεροι δέχονται την ανάγκη μείωσης του αριθμού των βουλευτών, καθιέρωσης ασυμβίβαστου μεταξύ υπουργικής και βουλευτικής ιδιότητας, διαφάνειας στην χρηματοδότηση των κομμάτων, πάγου εκλογικού νόμου, κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κλπ. Ας ξεκινήσει επιτέλους η διαδικασία αναθεώρησης των σχετικών διατάξεων.

        

Ο Πρωθυπουργός εξήγγειλε πολλές, λίαν αξιόλογες συνταγματικές τομές εν μέσω προεκλογικής περιόδου (07.05.14). Τα διάφορα οργανωμένα συμφέροντα, πολιτικά, επιχειρηματικά, συντεχνιακά, είναι βέβαιο ότι θα αντιδράσουν. Οι αναθεωρητέες διατάξεις πρέπει να υπερψηφισθούν και από την παρούσα Βουλή και από την επόμενη, με πλειοψηφίες 180 ψήφων στην μία από τις δύο ψηφοφορίες και 151 στην άλλη. Η μακρόσυρτη αυτή διαδικασία παρέχει το ευλογοφανές επιχείρημα ότι η επόμενη Βουλή μπορεί να διαμορφώσει χειρότερο συνταγματικό πλαίσιο. Όσοι, όμως, πιστεύουν στην αναγκαιότητα των θεσμικών τομών δεν πρέπει να κλονισθούν από τις αντιδράσεις και τα επιχειρήματα των οπαδών της απραξίας. Μόνον έτσι θα αλλάξουν την πορεία της Ελλάδας και θα γράψουν, πράγματι, ιστορία.

*Email: [email protected]