Δεν υποφέρει από λιτότητα η Ελλάδα

…μεγάλο μέρος τους ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος θέλει να ανακατανέμει πόρους για αυξήσεις σε μισθούς και επιδοτήσεις, αλλά δεν αναφέρει καν τις εξαγωγές στην στρατηγική ανάπτυξης.
             

Όταν κάποιος κοιτάζει έξω από ένα παράθυρο είναι εύκολο να ξεγελαστεί από την αντανάκλασή του και να βλέπει περισσότερο τον εαυτό του παρά τον έξω κόσμο. 

Αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει και στους Αμερικανούς σχολιαστές, επηρεαζόμενοι από την δημοσιονομική συζήτηση της χώρας τους, όταν στρέφονται στην Ελλάδα.

Για παράδειγμα, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς θεωρεί την λιτότητα στην Ελλάδα ως θέμα ιδεολογικής επιλογής ή κακά οικονομικά, όπως ακριβώς και στις ΗΠΑ. 

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, εκείνοι που υποστηρίζουν την λιτότητα πρέπει να έχουν εμμονή με την θεωρία, καθώς υπάρχει ηπιότερη εναλλακτική λύση. 

Γιατί να ψηφίσει κάποιος υπέρ της λιτότητας, όταν κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ή οι Podemos στην Ισπανία προσφέρουν μία ανώδυνη πορεία;Το ερώτημα αντικατοπτρίζει μία λυπηρή τάση που συγχέει δύο πολύ διαφορετικές καταστάσεις. 

Στις ΗΠΑ, το ζήτημα ήταν εάν μία κυβέρνηση που μπορούσε να δανειστεί με πρωτοφανή χαμηλά επιτόκια, εν μέσω ύφεσης, έπρεπε να το πράξει. 

Αντίθετα, η Ελλάδα είχε συσσωρεύσει ένα τεράστιο δημοσιονομικό και εξωτερικό χρέος σε περίοδο μπουμ, μέχρι που οι αγορές είπαν «αρκετά», το 2009. 

Μετά, δόθηκαν στην Ελλάδα πρωτοφανή ποσά επιδοτούμενης χρηματοδότησης για να μπορέσει να μειώσει σταδιακά τις υπερβολικές δαπάνες της. 

Και τώρα, μετά από τόση ευρωπαϊκή και παγκόσμια γενναιοδωρία, ο Στίγκλιτς και άλλοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι ένα μέρος του ελληνικού χρέους θα πρέπει να συγχωρεθεί για να δημιουργηθεί χώρος για περισσότερες δαπάνες.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η ύφεση στην Ελλάδα λίγη σχέση έχει με το υπερβολικό χρέος. Μέχρι το 2014, η χώρα δεν είχε πληρώσει –σε καθαρούς όρους– ούτε ένα ευρώ σε τόκους: είχε δανειστεί αρκετά από επίσημες πηγές, σε επιδοτούμενες τιμές, ώστε να καταβάλει το 100% των δαπανών για τόκους. 

Η κατάσταση αυτή άλλαξε, δήθεν, για λίγο το 2014, την πρώτη χρονιά που η χώρα είχε μία μικρή συνεισφορά στον λογαριασμό των επιτοκίων, έχοντας τρέξει ένα πρωτογενές πλεόνασμα μόλις στο 0,8% του ΑΕΠ (ή 0,5% του χρέους που φτάνει το 170% του ΑΕΠ).

Η εμπειρία στην Ελλάδα αναδεικνύει μιαν αλήθεια για την μακροοικονομική πολιτική που πολύ συχνά παραβλέπεται: Ο κόσμος δεν κυριαρχείται από οπαδούς της λιτότητας. 

Αντιθέτως, οι περισσότερες χώρες έχουν πρόβλημα ισολογισμού των βιβλίων τους. Οι πρόσφατες εξελίξεις στα συμπεριφορικά οικονομικά δείχνουν ότι όλοι έχουμε τεράστια προβλήματα αυτοελέγχου. 

Και η θεωρία των παιγνίων εξηγεί γιατί ενεργούμε ακόμα πιο ανεύθυνα κατά την λήψη αποφάσεων ως ομάδα (λόγω του λεγόμενου προβλήματος της κοινής δεξαμενής). 

Τα δημοσιονομικά ελλείμματα, όπως και οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, είναι η ακούσια συνέπεια των δράσεων που αναλαμβάνονται από περισσότερα άτομα από ένα που είχε άλλους στόχους στο μυαλό. 

Και η έλλειψη δημοσιονομικού ελέγχου είναι αυτό που, αρχικά, έβαλε την Ελλάδα σε μπελάδες. Συνεπώς, το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι ότι η λιτότητα δοκιμάστηκε και απέτυχε. 

Είναι ότι, παρά την πρωτοφανή διεθνή γενναιοδωρία, η δημοσιονομική πολιτική ήταν εντελώς εκτός ελέγχου και απαιτούνταν σημαντικές προσαρμογές. 

Οι ανεπαρκείς δαπάνες δεν ήταν ποτέ το ζήτημα. Από το 1998 έως το 2007, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ανά κάτοικο στην Ελλάδα ήταν κατά μέσον όρο 3,8% –ο δεύτερος ταχύτερος στην Δυτική Ευρώπη, πίσω μόνον από την Ιρλανδία.

Αλλά από το 2007 η Ελλάδα δαπανούσε περισσότερο από το 14% του ΑΕΠ καθ’ υπέρβαση της παραγωγής της –το μεγαλύτερο τέτοιο κενό στην Ευρώπη, περισσότερο από το διπλάσιο από αυτό της Ισπανίας και 55% υψηλότερο απ’ ό,τι στην Ιρλανδία. 

Στην Ισπανία και στην Ιρλανδία, όμως, το κενό αντικατόπτριζε μία κατασκευαστική έκρηξη, καθώς η ένταξη στο ευρώ ξαφνικά έδωσε στους ανθρώπους πρόσβαση σε πολύ φθηνότερα ενυπόθηκα δάνεια. 

Στην Ελλάδα, αντίθετα, το κενό ήταν ως επί το πλείστον δημοσιονομικό και χρησιμοποιήθηκε για κατανάλωση, όχι για επένδυση. 

Οι δρόμοι της μη βιώσιμης ανάπτυξης συχνά καταλήγουν σε ξαφνική διακοπή των εισροών κεφαλαίων, υποχρεώνοντας τις χώρες να ευθυγραμμίσουν τις δαπάνες τους με την παραγωγή. 

Στην Ελλάδα, ωστόσο, η πρωτοφανής γενναιοδωρία των επίσημων δανειστών έκανε την προσαρμογή πιο βαθμιαία απ’ ό,τι ας πούμε στην Λετονία και στην Ιρλανδία. 

Στην πραγματικότητα, ακόμη και μετά το λεγόμενο Greek Depression, η οικονομία αναπτύχθηκε περισσότερο κατά κεφαλήν από το 1998 απ’ ό,τι η Κύπρος, η Δανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία.

Οι ξαφνικές διακοπές είναι πάντα οδυνηρές: η οικονομία δεν έχει ανακαλύψει μία θεραπεία για το hangover. 

Αλλά ο τρόπος για να ελαχιστοποιηθεί ο πόνος είναι να μειωθούν οι δαπάνες, χωρίς μείωση της παραγωγής, η οποία απαιτεί να πωλείται σε άλλους ό,τι οι κάτοικοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά. 

Με άλλα λόγια, εάν η Ελλάδα δεν ενισχύει τις εξαγωγές, οι περικοπές των δαπανών θα ενισχύουν την απώλεια της παραγωγής, με τον ίδιο τρόπο που οι κεϋνσιανοί πολλαπλασιαστές ενισχύουν το κέρδος της παράγωγης από τον δανεισμό.

Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα παράγει πολύ λίγο από αυτό που ο κόσμος θέλει να καταναλώσει. Οι εξαγωγές προϊόντων της αποτελούνται κυρίως από φρούτα, ελαιόλαδο, ακατέργαστο βαμβάκι, καπνό και ορισμένα προϊόντα διύλισης πετρελαίου. 

Η Γερμανία –η οποία, πολλοί υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να δαπανήσει περισσότερα– εισάγει μόλις το 0,2% των προϊόντων της από την Ελλάδα. 

Ο τουρισμός είναι μία ώριμη βιομηχανία, με αρκετούς ανταγωνιστές στην περιοχή. Η χώρα δεν παράγει μηχανές, ηλεκτρονικά ή χημικές ουσίες. 

Για κάθε 10 δολάρια του παγκόσμιου εμπορίου στον τομέα της τεχνολογίας των πληροφοριών, η Ελλάδα αντιπροσωπεύει 0,01 δολάρια.

Η Ελλάδα δεν είχε ποτέ την παραγωγική δομή να είναι τόσο πλούσια όσο ήταν. Το εισόδημά της ήταν φουσκωμένο με τεράστια ποσά δανεικών, που δεν χρησιμοποιήθηκαν για την αναβάθμιση της παραγωγικής ικανότητάς της. 

Σύμφωνα με τον Άτλαντα Οικονομικής Πολυπλοκότητας, στην συγγραφή του οποίου μετείχα το 2008, το χάσμα μεταξύ του εισοδήματος στην Ελλάδα και του «γνωστικού παραγωγικού περιεχομένου» των εξαγωγών της ήταν το μεγαλύτερο σε δείγμα 128 χωρών. 

Μεγάλο μέρος της συζήτησης έχει επικεντρωθεί σε αυτά που πρέπει να κάνουν η Γερμανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. 

Αλλά η ουσία είναι ότι η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει τις παραγωγικές της ικανότητες, αν θέλει να αναπτυχθεί. Το αόριστο σύνολο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται από την ισχύουσα συμφωνία χρηματοδότησής της δεν θα το κάνουν αυτό. 

Αντ’ αυτού, η Ελλάδα πρέπει να επικεντρωθεί σε πολιτικές που προσελκύουν παγκοσμίως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, έναν τομέα όπου η Ιρλανδία έχει πολλά να επιδείξει –και για τον οποίον ο Στίγκλιτς έχει λογικά πράγματα να πει.

Δυστυχώς, αυτό δεν το πιστεύουν πολλοί Έλληνες (ή Ισπανοί). Ένα μεγάλο μέρος τους ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος θέλει να ανακατανέμει πόρους για αυξήσεις σε μισθούς και επιδοτήσεις και δεν αναφέρει καν τις εξαγωγές στην στρατηγική ανάπτυξης. 

Θα ήταν καλό να θυμόμαστε ότι το να έχει κάποιος τον Στίγκλιτς ως υποστηρικτή και τους Podemos ως συμβούλους δεν έσωσε την Βενεζουέλα από την τρέχουσα υπερπληθωριστική καταστροφή της.

* πρ. Υπουργός Ανάπτυξης στην Βενεζουέλα, καθηγητής στο Χάρβαρντ και Διευθυντής του Κέντρου Διεθνούς Ανάπτυξης