’Τεχνοκαταναλωτισμός’ και social media

του John Gapper *

Τα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν να κυριαρχούν και να διαμορφώνουν με τους δικούς τους όρους το επικοινωνιακό τοπίο του 21ου αιώνα. Ενισχύονται δε και από μία εντυπωσιακή οικονομική ευρωστία, ο οποία αφ’ εαυτής θέτει νέους προβληματισμούς ως προς τις σημερινές και αυριανές συνθήκες παραγωγής πλούτου. 

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί με έμφαση ότι η οικονομική ισχύς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντισταθμίζεται από ένα κύμα απογοητεύσεων ως προς αυτό που ο συγγραφέας Jonathan Franzen αποκαλεί «φλυαρία, τουϊτάρισμα και περιαυτολογία». Στο τελευταίο του βιβλίο, ο Franzen επιτίθεται στην «σατανική μηχανή του τεχνοκαταναλωτισμού» που εκπροσωπούν η Amazon και το Facebook.

Το νέο βιβλίο του Dave Eggers «Ο Κύκλος» (The Circle) απεικονίζει την Silicon Valley ως έναν δραματικό τόπο όπου οι εργαζόμενοι σε εταιρείες που λατρεύονται περίπου ως θρησκείες –κάτι μεταξύ σαϊεντολογίας, Facebook και Google– και ωθούνται από τους ιδρυτές της να γίνουν απολύτως «διαφανείς», δείχνοντας σε όλους τα πάντα για την ζωή τους. Συνθήματά τους είναι «τα μυστικά είναι ψέματα» και «η ιδιωτική ζωή είναι κλοπή».

Είναι ανόητο να τα αγνοήσει κανείς αυτά, χαρακτηρίζοντάς τα γκρίνια μεσήλικων ανδρών, όπως έκαναν πολλοί στο Twitter. Πολλοί αισθάνονται καταπιεσμένοι, από τον κωμικό Louis CK, ο οποίος χαρακτήρισε τα έξυπνα κινητά «τοξικά, ειδικά για τα παιδιά», μέχρι την Marina Shifrin, την 25χρονη παραγωγό που παραιτήθηκε από μία ταϊβανέζικη εταιρεία παραγωγών λέγοντας πως τα αφεντικά της είχαν επικεντρωθεί αποκλειστικά στο «πόσα views είχε το κάθε video». Παραιτήθηκε, μάλιστα, αναρτώντας το δικό της video, που έχει κάνει περισσότερα από 10 εκατομμύρια views στο YouTube.

Τα αισθήματα που δημιουργούνται είναι φυσικά, καθώς, όπως η Mae Hollande, η ηρωίδα του Κύκλου, εκπαιδευόμαστε να συγκεντρώνουμε φίλους και ακόλουθους και να νοιώθουμε ικανοποιημένοι μόνον όταν το προφίλ μας πάρει φωτιά. Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι μία ατέρμονη και εξαντλητική παρέλαση.

Ενώ, όμως, ο Franzen και ο Eggers θεωρούν ότι αυτή η φρενήρης δραστηριότητα αποδεικνύει την δύναμη του Μεγάλου Αδελφού που έχουν αποκτήσει τα συγκεκριμένα δίκτυα, εγώ πιστεύω ακριβώς το αντίθετο: η εξάρτησή τους από την εκθετική ανάπτυξη και την μαζική ανταλλαγή πληροφοριών είναι αδυναμία και όχι ισχύς. 

Υπάρχει κάποιο ψεγάδι στις επιχειρήσεις που στηρίζονται στην ώθηση των χρηστών τους σε κοινωνική δραστηριότητα –η οποία μπορεί να είναι εθιστική, αλλά είναι επίσης και ανησυχητική. Τελικά, εάν οι χρήστες δεν το απολαμβάνουν μπορεί να φύγουν. Δεν είναι εγκλωβισμένοι στον Κύκλο όπως η Mae. Μπορεί να φύγουν, όπως ακριβώς συνέβη με τους χρήστες του Friendster και του MySpace.

Τα πράγματα είναι διαφορετικά στον Κύκλο, όπου οι τρεις συνδιευθύνοντες σύμβουλοι δημιουργούν έναν κόσμο με μικροσκοπικές κάμερες που παρατηρούν τα πάντα. Σε αυτόν τον κόσμο, το ρητό είναι «ό,τι συμβαίνει πρέπει να είναι γνωστό». Θεωρούν ότι η ιδιωτική ζωή δείχνει μαλθακότητα και αποτελεί προδοσία στον λαό τόσο σοβαρή όσο το παράπτωμα του Winston Smith στο 1984, που κρυβόταν από την οθόνη.

Το επιχείρημα της Silicon Valley, πως το δικό της συμφέρον συμπίπτει με το εθνικό συμφέρον, την εκθέτει σε σατιρικά σχόλια. Οι επιχειρήσεις της δεν ικανοποιούνται φτιάχνοντας απλώς ηλεκτρονικούς υπολογιστές και δημιουργώντας κοινωνικά δίκτυα. Τα παρουσιάζουν ως μέσο για να απελευθερωθούν οι άνθρωποι και να ικανοποιήσουν την φυσική τους επιθυμία να μοιράζονται.

Ο Μ.Zuckerberg, ο οποίος είπε στο Wire πριν από λίγο καιρό ότι ο κόσμος μοιράζεται 8 με 10 φορές περισσότερα πράγματα, ακολουθεί την ρητορική της Silicon Valley. «Ενόσω οι πληροφορίες παράγονται και είναι επεξεργάσιμες αποδοτικά, θεωρείται ότι η κληρονομιά του Διαφωτισμού βρίσκεται σε καλά χέρια» γράφει ο Evgeny Morozov, κριτικός επί θεμάτων τεχνολογίας στο To Save Everything, Click Here. Ο Franzen είναι εξίσου επικριτικός: «Με τον τεχνοκαταναλωτισμό, η ανθρωπιστική ρητορική περί ενδυνάμωσης και δημιουργικότητας και ελευθερίας και διασύνδεσης και δημοκρατίας, υποκινείται το ξεκάθαρο μονοπώλιο των τεχνοτιτάνων. Η νέα σατανική μηχανή φαίνεται πως δεν υπακούει πλέον σε τίποτε άλλο πέρα από την δική της λογική».

Λοιπόν, ναι. Και η λογική των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης είναι αυτή ακριβώς. Εάν είναι πολύ μεγάλες θα είναι κερδοφόρες, ακόμη και αν καίνε τα λεφτά τους. «Υπάρχουν αρκετές κερδοφόρες επιχειρήσεις. Υπάρχουν λίγα, όμως, πολύ μεγάλα δίκτυα» γράφει ο David Kurp, ιδρυτής του Tumblr, του δικτύου blog που αγόρασε η Yahoo τον Μάϊο έναντι 1 δισεκατομμυρίου δολλαρίων. Ωστόσο, τα μεγάλα δίκτυα μπορούν εύκολα να γίνουν πολύ μικρά. Η κυριαρχία του Κύκλου είναι τόσο ευρεία, που κατασκευάζει τα δικά του tablets, έχει λεπτομερή στοιχεία εκατομμυρίων χρηστών και τα αποθηκεύει όλα σε ένα «νέφος». Είναι απόρθητος, κατά τρόπο που δεν ισχύει με τα κοινωνικά δίκτυα στην πραγματικότητα.

Ο εντυπωσιακός αντίκτυπος που καταγράφουν τα κοινωνικά δίκτυα μέσα σε μόλις μία δεκαετία κάνει πολλούς να λησμονούν ότι ο κλάδος είναι ακόμη πολύ νέος. Το Friendster και το LinkedIn ιδρύθηκαν μόλις το 2002, το MySpace το 2004 και το Facebook το 2004. Το Twitter, που σημειώνει την ισχυρότερη ανάπτυξη, ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα. 

Ένα πράγμα γνωρίζουμε από αυτήν την σύντομη πορεία: ότι η κυριαρχία των δικτύων μπορεί να χαθεί απίστευτα εύκολα. Την μία στιγμή δίκτυα, όπως το MySpace, δείχνουν μεγάλα και ισχυρά και την ακριβώς επόμενη η ανάπτυξή τους παγώνει και οι χρήστες τους φεύγουν. Το Facebook έχει δείξει αντοχές, αλλά ούτε εδώ υπάρχουν εγγυήσεις. Είναι πιθανό σε δέκα χρόνια να βρίσκονται άλλοι στην θέση του Twitter και του Facebook. Ο κόσμος μπορεί να τα χρησιμοποιεί διαφορετικά, με περισσότερη ή λιγότερη ένταση. Το όραμα του Μ.Zuckerberg για εκθετική ανάπτυξη στο μοίρασμα πληροφοριών μπορεί να επαληθευτεί. Μπορεί, όμως, και ο κόσμος να κουραστεί από την εξαντλητική φρενίτιδα και να αποτραβηχτεί.

Η αντίδραση της Shifrin, η οποία θεώρησε ότι εργάζεται σε γραμμή παραγωγής Like, είναι διδακτική. «Πιστεύω ότι είναι πιο σημαντικό να επικεντρώνεσαι στην ποιότητα του περιεχομένου, παρά στα views» επιμένει, όπως και ο Franzen. Και κατάφερε να το κάνει viral. Κατά κάποιον τρόπο …τετραγώνισε τον κύκλο.