Μπορεί να αναστηθεί το κέντρο;

του Αντώνη Τριφύλλη*

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κυρίαρχα κόμματα και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κατέρρευσαν στην τότε Δυτική Ηπειρωτική Ευρώπη. Τα ιστορικά κόμματα δεξιού, συντηρητικού και αριστερού εθνικισμού που κυριαρχούσαν έδωσαν την θέση τους στην λεγόμενη «κοινωνική Δημοκρατία», δηλαδή τα χριστιανοδημοκρατικά, φιλελεύθερα και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα.

Ήταν αυτά που δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), εμπέδωσαν την Ειρήνη και τις αρχές του Διαφωτισμού, την ανεξάρτητη Δικαιοσύνη και το ελεύθερο εμπόριο, την ανοιχτή οικονομία και, τελικά, την πρωτοφανή ευημερία των λαών τους. Πότε αυτοδύναμα, πότε σε συνεργασίες μικρών ή μεγάλων συνασπισμών.

Υπήρχαν περίοδοι που τα, ας τα πούμε κεντροδεξιά, κόμματα επικρατούσαν στην Ευρώπη, και άλλοτε τα κεντροαριστερά. Το μεταπολεμικό πολιτικό τοπίο διαμορφώθηκε από εξέχοντες συντηρητικές προσωπικότητες, όπως ο ντε Γκωλ, ο Αντενάουερ, ο ντε Γκάσπαρι. Στο δεύτερο κύμα οι σοσιαλδημοκράτες, με τον Βίλι Μπραντ, τον Χέλμουτ Σμιτ, τον Φρανσουά Μιττεράν κ.ά., έδωσαν το δικό τους στίγμα, ώσπου ένα νέο κύμα συντηρητισμού ήρθε στην εξουσία.

Όπως έλεγε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, η εναλλαγή ισχυρών αστικών κομμάτων παγιώνει την Δημοκρατία και την συνέχεια για την ασφάλεια της χώρας.

Όμως, η Ιστορία είναι απρόβλεπτη, βίαιη και δεν κοιτάει την δική μας μελαγχολία. Έτσι, σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα νέο φαινόμενο. Τα κόμματα της κοινωνικής Δημοκρατίας υποχωρούν και στην θέση τους ξεφυτρώνουν φαντάσματα του παρελθόντος, ανόητοι πολιτικοί αστέρες και επικίνδυνοι, που απειλούν την ΕΕ, την ευημερία και την ίδια την Δημοκρατία.

Είναι παιδιά της τρίτης κρίσης της παγκοσμιοποίησης, της μετακίνησης πλούτου σε άλλες περιοχές της Γης και της ολοένα και μεγαλύτερης συγκέντρωσης πλούτου σε όλο και λιγότερους. Έχει πλέον την δύναμη η κοινωνική δημοκρατία να βάλει φρένο στους εκφραστές του μίσους, των κλειστών κοινωνιών και του νέου εθνικισμού; Τα σημάδια δεν είναι καλά!

Αλλά ας πάμε και λίγο στα δικά μας. Η Ελλάδα, εκτός από τα γενικότερα προβλήματα της Ευρώπης, βρέθηκε ανέτοιμη στα δικά της, που ακούν στο όνομα διπλά ελλείμματα, υπερδανεισμός και κρατισμός. Έτσι, φτάσαμε στην πτώχευση. 

Δεν υπάρχει χώρα που να βίωσε προγράμματα επιβίωσης από το ΔΝΤ χωρίς ανθρωποθυσίες πολιτικές. Από τον Πόλεμο και μετά οι νικητές, επιθυμώντας να διατηρήσουν την παγκόσμια οικονομική ευστάθεια, δημιούργησαν έναν Ιανό. Το ένα πρόσωπο ήταν ο ρόλος του «τελευταίου δανειστή».

Το άλλο ήταν η διασφάλιση των δανείων μέσα από την εφαρμογή προγραμμάτων διάσωσης που περιελάμβαναν την εφαρμογή ριζικών μεταρρυθμίσεων και αυστηρής επιτήρησης. Το όλο σύστημα βασίστηκε, λοιπόν, στην δημιουργία ενός Ταμείου από εισφορές κρατικών κεφαλαίων και στον «επτάλογο» της Συμφωνίας της Ουάσιγκτον (Washington Consensus), που θα διασφάλιζε την ανόρθωση της οικονομίας και την επιστροφή των χρημάτων των φορολογουμένων τους στους δανειστές.

Δεκάδες χώρες έχουν κάνει χρήση της διευκόλυνσης του Ταμείου. Οι περισσότερες τα κατάφεραν. Λίγες απέτυχαν. Αλλά τα κρατικά κεφάλαια, στην αρχή κυρίως αμερικανικά, επεστράφησαν στο ακέραιο.

Η εφαρμογή των προγραμμάτων διάσωσης στις Δημοκρατίες είχε και μία «παράπλευρη απώλεια», που είχε να κάνει με την συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου και την ανασύνθεση του πολιτικού τοπίου. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το κύριο βάρος σήκωσαν οι εκπρόσωποι της κοινωνικής Δημοκρατίας –το ΠΑΣΟΚ και, δευτερευόντως, η Νέα Δημοκρατία.

Στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ η «θυσία» ήταν ολοκληρωτική.

Εμείς οι παλαιότεροι των παλαιών, οι της «Γενιάς 114», ζήσαμε την προηγούμενη συντριβή της μίας από τις δύο ιστορικές παρατάξεις –των Φιλελευθέρων, που είχε μετονομαστεί σε «Κέντρο»– με την δημιουργία πληθώρας κομμάτων. Άλλο κόμμα ο Παπανδρέου, άλλο ο Τσιριμώκος, άλλο ο Μητσοτάκης, άλλο ο Στεφανόπουλος κλπ.

Η ιστορική συγκυρία που τροφοδοτήθηκε από την δολοφονία του Λαμπράκη και τις εκλογές βίας και νοθείας του '61, κυρίως όμως η ανάγκη εναλλακτικής στην κυριαρχούσα παράταξη της δεξιάς ΕΡΕ, υποχρέωσε τους αρχηγούς να κρύψουν τα θηκάρια στην θήκη τους, να στοιχηθούν γύρω από τον Γέρο και να κερδίσουν τις εκλογές δύο φορές. 

Το σίριαλ της Κεντροαριστεράς, που από τον Ανδρέα και μετά λέγεται σοσιαλδημοκρατία, κρατάει πάνω από δύο χρόνια. Και το εγχείρημα έχει περάσει σε απαξίωση με κερασάκι τις τελευταίες εξελίξεις. Όμως, η ανάγκη επανίδρυσης του μεσαίου χώρου, όπως και αν τον λένε, είναι εθνική και δημοκρατική ανάγκη. 

Τί θα συμβεί λοιπόν; Προσωπικά βλέπω τρία πιθανά σενάρια.

1. Να συνεχίσει τη μοναχική του πορεία κάθε κόμμα. Το μεν ΠΑΣΟΚ περιμένοντας «την επιστροφή των ασώτων», που για την ώρα είναι αναποφάσιστοι του ΣΥΡΙΖΑ, το δε ΠΟΤΑΜΙ να συνεχίσει στηριζόμενο στις πολλές φρέσκες ιδέες και στο πρώτης γραμμής πολιτικό προσωπικό.

2. Ο Τσίπρας να προσπαθήσει και να πετύχει να καταλάβει τον χώρο της Κεντροαριστεράς κάνοντας ακόμη μία εντυπωσιακή μετάλλαξη, προς την κοινωνική Δημοκρατία.

3. Να υπάρξει μια έκρηξη (big bang) υπό την πίεση της κοινωνίας και να επαναληφθεί το ’61-63, όπου όλοι οι παράγοντες του χώρου να συμπλεύσουν, υπό την ηγεσία λαοφιλούς και σοβαρού ηγέτη, κάποιου που εκεί έξω ίσως ετοιμάζεται.

Μέχρι τότε, οι ανακοινώσεις, οι αυτοαποκλεισμοί και οι προσωπικές αιτιάσεις ας σταματήσουν. Ας δουλέψουν όλοι σιωπηλά. Όποιο σενάριο και αν επικρατήσει, αυτές οι στάσεις μόνον κακό κάνουν στην υπόθεση της Κεντροαριστεράς, της Σοσιαλδημοκρατίας ή του Κέντρου. Όπως θέλουν ας το πουν. Αλλά σιωπώντας.

*Τέως ανώτατο στέλεχος της ΕΕ