Edition: International | Greek
MENU

Αρχική » Ανάλυση

Όταν οι θεσμικές ισορροπίες απειλούν την πρόοδο

Στο μέτρο που οι προκλήσεις των καιρών συναντούν στασιμότητα θεσμών και παιδείας, η πρόοδος παραμερίζεται και η κοινωνία αφοπλίζεται πνευματικά

Από: EBR - Δημοσίευση: Τρίτη, 17 Ιανουαρίου 2017

Αποτέλεσμα της ανισορροπίας ανάμεσα στην εξέλιξη των προκλήσεων και την στασιμότητα των θεσμών και της παιδείας είναι ότι τα εκλογικά σώματα στερούνται τις γνώσεις για να κατανοούν τα σύγχρονα προβλήματα και τις πιθανές λύσεις τους, στερούνται τα μέσα για να συνδιαμορφώσουν πολιτικές και να συνεργαστούν για την υλοποίησή τους και στερούνται το απαιτούμενο πνεύμα αλληλοκατανόησης, αλληλοβοήθειας και αλτρουϊσμού. Έτσι, ελκύονται από τις εύκολες ανεδαφικές λύσεις που κραυγάζουν οι Σειρήνες του λαϊκισμού. Το φαινόμενο αυτό το βλέπουμε να πολλαπλασιάζεται σε όλο τον κόσμο, με πρόσφατα παραδείγματα τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την χώρα μας, αλλά και άλλες χώρες της Ευρώπης.
Αποτέλεσμα της ανισορροπίας ανάμεσα στην εξέλιξη των προκλήσεων και την στασιμότητα των θεσμών και της παιδείας είναι ότι τα εκλογικά σώματα στερούνται τις γνώσεις για να κατανοούν τα σύγχρονα προβλήματα και τις πιθανές λύσεις τους, στερούνται τα μέσα για να συνδιαμορφώσουν πολιτικές και να συνεργαστούν για την υλοποίησή τους και στερούνται το απαιτούμενο πνεύμα αλληλοκατανόησης, αλληλοβοήθειας και αλτρουϊσμού. Έτσι, ελκύονται από τις εύκολες ανεδαφικές λύσεις που κραυγάζουν οι Σειρήνες του λαϊκισμού. Το φαινόμενο αυτό το βλέπουμε να πολλαπλασιάζεται σε όλο τον κόσμο, με πρόσφατα παραδείγματα τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την χώρα μας, αλλά και άλλες χώρες της Ευρώπης.

του Διομήδη Σπινέλλη*

Οι εξελίξεις τα τελευταία πενήντα χρόνια οδήγησαν σε έναν δραματικά πιο σύνθετο και περίπλοκο κόσμο. Δυστυχώς, η άνοδος των προκλήσεων που καλούμαστε όλοι να αντιμετωπίσουμε ως πολίτες δεν συνοδεύτηκε από τις απαιτούμενες μεταβολές στους θεσμούς και επενδύσεις στην παιδεία και στον πολιτισμό. Εξάλλου, και οι αλληλεπιδράσεις των πέντε βασικών θεσμών (οικονομία, κράτος, εκπαίδευση, οικογένεια, θρησκεία) μεταλλάχθηκαν, καθώς κάποιοι από τους θεσμούς αποδυναμώθηκαν. Το αποτέλεσμα αυτής της ασύμμετρης εξέλιξης είναι η άνοδος του λαϊκισμού και της υποστήριξης κοντόφθαλμων πολιτικών που βλάπτουν την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη.

Ιστορικά, η κοινωνική, επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος συμβάδιζε με εξέλιξη των θεσμών και αυξημένες επενδύσεις και επιδόσεις στα γράμματα και στις τέχνες. Η πορεία του ανθρώπου από κυνηγό και τροφοσυλλέκτη σε καλλιεργητή και από εκεί σε έμπορο, τεχνίτη και εργάτη ή βιομήχανο, συνοδεύτηκε από αντίστοιχη πρόοδο στους άλλους τομείς.

Σε θεσμικό επίπεδο θεσπίστηκαν νόμοι, ψηφίστηκαν συντάγματα, καθιερώθηκαν δημοκρατικά εκλεγμένα κοινοβούλια, ιδρύθηκαν παγκόσμιοι οργανισμοί. Η εκπαίδευση, από προνόμιο των λίγων, έγινε μαζική, υποχρεωτική, πολλαπλών βαθμίδων και προσιτή στους πολλούς. Η έρευνα και οι τέχνες, από αντικείμενο μοναχικής ενασχόλησης, υποστηρίχθηκαν αρχικά μέσω της πατρωνίας και αργότερα οργανωμένα από το κράτος. Στις τέχνες, τα πρώτα σκαλίσματα σε σπήλαια έδωσαν την θέση τους σε όλο και πιο θαυμαστά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, σε μεγαλειώδεις ναούς, σε συνταρακτικά μουσικά έργα, σε μαζικά προσβάσιμα μουσεία.

Η εξέλιξη των θεσμών και η ενασχόληση με τα γράμματα και τις τέχνες στήριζαν και καθοδηγούσαν την σκέψη, τις αξίες και την οργάνωση της κοινωνίας σε έναν ενάρετο κύκλο. Για παράδειγμα, οι μεγαλοπρεπείς ναοί συμβόλιζαν την ισχύ της πόλης και ήταν κέντρο των κοινωνικών εκδηλώσεων. Οι απαιτήσεις της βιομηχανικής επανάστασης για πειθαρχημένους και καταρτισμένους εργάτες οδήγησαν στην θεσμοθέτηση της βασικής εκπαίδευσης, ενώ τα πανεπιστήμια βοήθησαν στην εκπαίδευση των απαιτούμενων επιστημόνων και μηχανικών. Οι διεθνείς οργανισμοί ενίσχυσαν την οικονομική ανάπτυξη και βοήθησαν στο να αποφευχθεί ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος.

Χάρη, κυρίως, σε τεχνολογίες που εξελίσσονται με ολοένα αυξανόμενο –εκθετικό– ρυθμό, όπως η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες, ο κόσμος σήμερα διαφέρει σημαντικά από αυτόν που υπήρχε πριν από μισό μόλις αιώνα. Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη μπορούν να επικοινωνήσουν με οποιονδήποτε άλλο και έχουν μέσω του Διαδικτύου πρόσβαση σε μεγάλο τμήμα της ανθρώπινης γνώσης και την δυνατότητα να μοιραστούν τις σκέψεις τους με φίλους και ομοϊδεάτες τους σε όλο τον πλανήτη.

Σύνθετα φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση, η κλιματική αλλαγή, η τρομοκρατία, οι προσφυγικές και οι μεταναστευτικές ροές, καθώς και σαρωτικές μεταβολές στον τρόπο εργασίας και την οικονομική δύναμη των κρατών, επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στην καθημερινότητα όλων μας, που είναι δύσκολο να κατανοηθούν με απλό τρόπο.

Όμως, χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι ότι η εξέλιξη των θεσμών και οι επενδύσεις στα γράμματα και στις τέχνες δεν φαίνεται να ακολουθούν τις απαιτήσεις της. Σε εθνικό επίπεδο, στην εποχή που οι πολίτες μπορούν να σχολιάζουν σε πραγματικό χρόνο μία πολιτική ομιλία, τα εθνικά κοινοβούλια ελάχιστα διαφέρουν από αυτά του περασμένου αιώνα.

Σε διεθνές επίπεδο, κυρίαρχο ρόλο έχουν θεσμοί που λίγο έχουν αλλάξει τα τελευταία πενήντα χρόνια: ΟΗΕ, ΕΕ, ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα. Στις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης συνεχίζουν να διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο γνώσεις και δεξιότητες τις οποίες η τεχνολογική πρόοδος καθιστά καθημερινά λιγότερο χρήσιμες. Αντίστοιχα, η παραδοσιακή πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν εκμεταλλεύεται όσο θα μπορούσε τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Η δε τέχνη και ο πολιτισμός μοιάζει να έχουν αφεθεί στις περισσότερες χώρες στον αυτόματο πιλότο των νόμων της αγοράς.

Αποτέλεσμα της ανισορροπίας ανάμεσα στην εξέλιξη των προκλήσεων και την στασιμότητα των θεσμών και της παιδείας είναι ότι τα εκλογικά σώματα στερούνται τις γνώσεις για να κατανοούν τα σύγχρονα προβλήματα και τις πιθανές λύσεις τους, στερούνται τα μέσα για να συνδιαμορφώσουν πολιτικές και να συνεργαστούν για την υλοποίησή τους και στερούνται το απαιτούμενο πνεύμα αλληλοκατανόησης, αλληλοβοήθειας και αλτρουϊσμού. Έτσι, ελκύονται από τις εύκολες ανεδαφικές λύσεις που κραυγάζουν οι Σειρήνες του λαϊκισμού. Το φαινόμενο αυτό το βλέπουμε να πολλαπλασιάζεται σε όλο τον κόσμο, με πρόσφατα παραδείγματα τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την χώρα μας, αλλά και άλλες χώρες της Ευρώπης.

Η λύση στο πολυδιάστατο αυτό πρόβλημα δεν θα είναι εύκολη. Θεσμικές αλλαγές και επενδύσεις που δεν έγιναν επί δεκαετίες δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σε ένα έτος. Αλλά και αν γίνουν, τα αποτελέσματά τους θα χρειαστούν πάνω από μία γενιά για να γίνουν αισθητά, ενώ ταυτόχρονα θα τις μάχονται λυσσαλέα τα συμφέροντα που θα χάσουν από τις αλλαγές αυτές.

Σαν να μην έφτανε αυτό, φοβάμαι ότι απουσιάζει από τις πολιτικές ηγεσίες η κατανόηση αυτών των προβλημάτων και το όραμα για την επίλυσή τους.
Δυστυχώς, σε άλλες περιόδους της Ιστορίας, η διάσταση ανάμεσα στις θεσμικές δομές και στην πραγματικότητα, όπως και μεταξύ στόχων και περιορισμένων μέσων προς την επίτευξή τους, λύθηκε με βίαιο τρόπο που σκόρπισε την δυστυχία. Εύχομαι αυτό να μην το δούμε να συμβαίνει ξανά.

*Καθιηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Γνώμη

25η Μαρτίου: Το στοίχημα της Βιωσιμότητας του Ελληνισμού είναι Πολιτισμικό

Από: EBR

Τί αντανακλά η “ΧΑΡΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ” του Ρήγα, σε κάθε εποχή;

Ηλεκτρονική Έκδοση Τρέχοντος Τεύχους: 04/2021 2021

Περιοδικό

Τρέχον Τεύχος

04/2021 2021

Δείτε τα παλαιά τεύχη
Συνδρομή
Διαφημιστείτε
Ηλεκτρονική Έκδοση

Ευρώπη

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Ας ξεκινήσουμε με μια θετική αισιόδοξη θεώρηση για το θεσμικό όργανο της Ένωσης, το μόνο που εκλέγεται από το 1979 με άμεση καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαίους πολίτες

Οικονομία

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Μια ευρύχωρη δεξαμενή εσόδων για τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους παραμένουν οι υπηρεσίες περιαγωγής (roaming)

EURACTIV.com - Feeds

All contents © Copyright EMG Strategic Consulting Ltd. 1997-2024. All Rights Reserved   |   Αρχική Σελίδα  |   Disclaimer  |   Website by Theratron