του
Andrian Wooldridge*
Μήπως ο έρπων αντιφιλελευθερισμός είναι μία νέα μορφή μπολσεβικισμού; Αυτό είναι ένα ερώτημα, που αμέσως φέρνει στο προσκήνιο το γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό. Ειδικά στις μέρες μας τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα –ιδιαίτερα δε σήμερα που κλείνει μία περίοδος θλιβερών επετείων. Επέτειοι οι οποίες μάς θυμίζουν ότι κάθε άλλο παρά αυτονόητο είναι ότι η Ιστορία θα έπρεπε να διδάσκει.
Κατ’ αρχάς, το 2014 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος κατέστρεψε την φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων. Το 2016 ήταν η επέτειος των 100 χρόνων από την Μάχη του Somme, μία από τις πλέον αιματηρές συγκρούσεις στην στρατιωτική ιστορία. το 2017 θα συμπληρωθούν 100 χρόνια από την κατάληψη της εξουσίας στην Ρωσία από τον Λένιν. Το πραξικόπημα του Λένιν οδήγησε σε μία σειρά από τραγωδίες: την άνοδο του Στάλιν στην εξουσία, τον θάνατο περισσότερων των 20 εκατομμυρίων ανθρώπων ως αποτέλεσμα της κολεκτιβοποίησης της γεωργίας και της αναγκαστικής εκβιομηχάνισης, καθώς και –εν μέρει από αντίδραση προς τον κομμουνισμό– την άνοδο του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο.
Από τις τελευταίες ημέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, η δυτική πολιτική αφιερώθηκε στο να διασφαλίσει ότι τα προβλήματα που είχαν οδηγήσει τόσο στον αριστερό όσο και στον δεξιό αυταρχισμό δεν θα εμφανίζονταν ξανά. Οι Σύμμαχοι δημιούργησαν την τριάδα των παγκόσμιων θεσμών –την Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τα Ηνωμένα Έθνη– οι οποίοι υποτίθεται ότι θα σταθεροποιούσαν την παγκόσμια οικονομία και θα απέτρεπαν τις συγκρούσεις. Οι περισσότερες χώρες δημιούργησαν (ή ενίσχυσαν) το κράτος πρόνοιας για την παροχή κοινωνικών δικτύων ασφαλείας και ευκαιριών ανέλιξης. Η Αμερική ακολούθησε μία πολιτική ανάσχεσης, η οποία αρχικά περιόρισε την επέκταση και στην συνέχεια οδήγησε στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ωστόσο, η χρυσή αυτή εποχή οδεύει προς το τέλος της. Αυτή την φορά οι πρώτες βολές προέρχονται από την Δεξιά, αντί της Αριστεράς, από τους υπέρμαχους του Brexit στην Βρεταννία και τον Ντόναλντ Τραμπ στην Αμερική. Και οι ομοιότητες ανάμεσα στην κατάρρευση της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων το 1917 και το σήμερα είναι έντονες.
Ξεκινούν με την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα 40 χρόνια πριν την Ρωσική Επανάσταση ήταν τα χρόνια της φιλελεύθερης θριαμβολογίας. Το ελεύθερο εμπόριο (με επικεφαλής τους Βρεταννούς) έφερε τον κόσμο πιο κοντά. Η φιλελεύθερη δημοκρατία θριάμβευσε στην Βρεταννία και στην Αμερική και έμοιαζε να είναι η επερχόμενη τάση και αλλού. Τα χρόνια από το 1980 υπήρξαν μία παρόμοια περίοδος θριαμβολογίας. Η παγκοσμιοποίηση, με επικεφαλής την Αμερική, προήλαυνε ακατάπαυστα. Ο αριθμός των χωρών που χαρακτηρίζονταν ως δημοκρατίες πολλαπλασιάστηκε. Οι πολιτικοί της Δεξιάς και της Αριστεράς συναγωνίζονταν μεταξύ τους για να αποδείξουν την αφοσίωσή τους στην «συναίνεση της Ουάσινγκτον».
Ευτυχώς ο κόσμος έχει γλυτώσει έναν ακόμη ολοκληρωτικό πόλεμο, παρότι τμήματα της Μέσης Ανατολής φλέγονται. Αλλά υπάρχουν άλλοι εντυπωσιακοί παραλληλισμοί. Στην Αμερική, ο Ντ. Τραμπ υπόσχεται να σαρώσει το σύνολο της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων: όχι μόνον το φιλελεύθερο εμπόριο και τις φιλελεύθερες αξίες, αλλά και τις παγκόσμιες συμμαχίες εναντίον των ανεπιθύμητων καθεστώτων. Στην Βρεταννία, πρωθυπουργός Τερέζα Μέϊ προσπαθεί να απαγκιστρώσει την χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η νίκη του κ. Τραμπ θα ενθαρρύνει άλλους Δυτικούς αυταρχικούς ηγέτες, όπως η Μαρίν Λε Πεν, και θα ενισχύσει τους αντίστοιχους αντι-Δυτικούς αυταρχικούς ηγέτες, και κυρίως τον Βλαντιμίρ Πούτιν –ο οποίος ενσαρκώνει πολύ περισσότερο το πνεύμα της εποχής του απ’ ό,τι ο απελθείς Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα.
Ποιος είναι ο ένοχος και τί πρέπει να γίνει;
Μέρος της ευθύνης ανάγεται στην τύχη. Οι Δημοκρατικοί μπορεί να μην είχαν χάσει τις εκλογές αν δεν είχαν δώσει το χρίσμα στην Χίλαρυ Κλίντον, την προσωποποίηση ενός αποσυντιθέμενου καθεστώτος, και η Βρεταννία δεν θα ετοιμαζόταν να αποχωρήσει από την ΕΕ αν ο Ντέηβιντ Κάμερον δεν είχε πάρει την μοιραία απόφαση να πειραματιστεί με την άμεση δημοκρατία. Αλλά φταίει και η ίδια η φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων.
Η παγκόσμια οικονομία έχει εκχωρήσει υπερβολικά πολλά από τα οφέλη της στους πλουσιότερους: στην Αμερική, το ποσοστό των καθαρών εισοδημάτων που αποκομίζει το 1% των πλουσιότερων πολιτών διπλασιάστηκε, από 8% το 1979, σε 17% το 2007. Και, υπό πολλές έννοιες, το μέλλον μοιάζει χειρότερο. Η αύξηση της παραγωγικότητας έχει επιβραδυνθεί. Εάν αυτό δεν αλλάξει, η πολιτική αναπόφευκτα θα μετατραπεί σε έναν αγώνα για την κατανομή της πίτας. Τεχνολογικοί γίγαντες όπως η Google και η Amazon απολαμβάνουν μερίδια αγοράς που είχαμε να δούμε από τα τέλη του 19ου αιώνα και τους «βαρόνους ληστές».
Πώς μπορούν οι φιλελεύθεροι να διασώσουν ό,τι έχει απομείνει από την φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων; Μέρος της λύσης έγκειται στο να δείξουν περισσότερο σθένος στην υπεράσπισή της –επισημαίνοντας, για παράδειγμα, ότι η παγκοσμιοποίηση έχει σώσει εκατομμύρια ανθρώπων από την φτώχεια και ότι η αντιστροφή της θα εντείνει ακόμη περισσότερο τα σημερινά οικονομικά δεινά. Μέρος της λύσης έγκειται στην αποκάλυψη της σαθρότητας των εχθρών του φιλελευθερισμού: ο κ. Πούτιν, ειδικότερα, είναι πρόεδρος, ελέω φόβου και απάτης, μίας χώρας της οποίας η οικονομική δύναμη βρίσκεται σε στασιμότητα, ενώ οι κάτοικοί της μαστίζονται από φτώχεια και ασθένειες. Άλλοι «νταήδες» ανά τον κόσμο είναι πολύ λιγότερο σκληροί από όσο ισχυρίζονται.
Αλλά οι υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού πρέπει να κάνουν πολλά περισσότερα από το να επαναλαμβάνουν απλώς τετριμμένα ευχολόγια. Θα πρέπει να εξετάσουν πιο σοβαρά τις ανησυχίες σχετικά με την μετανάστευση και να χαλιναγωγήσουν το ένστικτό τους να ποδοπατούν μειονότητες, όπως οι Ευαγγελιστές χριστιανοί. Επίσης, πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να διορθώσουν τα πιο προφανή προβλήματα του καπιταλισμού. Τα υψηλά επίπεδα ανισότητας απειλούν την σταθερότητα. Ο οικονομικός συγκεντρωτισμός επιτρέπει στις εταιρείες να αποκομίζουν κέρδη ρεκόρ. Η υπερπληθώρα ρυθμιστικών διατάξεων προκαλεί σύγχυση και αποδιοργάνωση στους επιχειρηματίες. Η αναβίωση του μπολσεβικισμού έχει ήδη προκαλέσει βαρύτατη ζημιά.
Οι φιλελεύθεροι οφείλουν να σκεφτούν πιο καθαρά και να δράσουν πιο δυναμικά προκειμένου να σταματήσει η σήψη.
*Αρθρογράφος στο περιοδικό The Economist, ειδικός σε θέματα επιχειρήσεων
Από: Athanase Papandropoulos
