Πώς θα διασφαλίσουμε ότι οι μελλοντικές τεχνολογικές ανακαλύψεις για τον εγκέφαλο δεν θα βλάψουν την κοινωνία

των Murali Doraiswamy, Hermann Garden, David Winickoff
Μετάφραση της Αλεξάνδρας Κτίστη

Η κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου –πώς λειτουργεί, πώς πλήττεται από ασθένειες και διαταραχές- αποτελεί ένα σημαντικό επίτευγμα για την επιστήμη και την κοινωνία σήμερα. 

Η πρόοδος στην νευροεπιστήμη και την τεχνολογία επηρεάζουν όλο και περισσότερο την ευεξία, την εκπαίδευση, την επιχειρηματικότητα και τις κοινωνικές νόρμες. Πρόσφατα ευρήματα επιβεβαιώνουν την προσαρμοστικότητα του εγκεφάλου στις συνήθειες της ζωής του ατόμου. Οι τεχνολογίες απεικόνισης και οι τεχνολογίες διέγερσης του εγκεφάλου χαράσσουν εντελώς νέες προσεγγίσεις στην θεραπεία ασθενειών και ενδεχομένως στην αύξηση της γνωστικής ικανότητας. Η αποκρυπτογράφηση των πολλών μυστικών του εγκεφάλου, θα έχει βαθιές κοινωνικές επιπτώσεις που απαιτούν μια στενότερη συνεργασία μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας.

Η συνεργασία μεταξύ φυσικών, τεχνικών, βιολογικών, κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών ενίσχυσε την καινοτομία στην εγκεφαλική επιστήμη και την εγκεφαλική τεχνολογία. Προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για μια προσέγγιση μέσω της συστημικής βιολογίας ώστε να ενοποιήσουν ετερογενή δεδομένα των τεχνολογιών των αναδυόμενων ερευνητικών πεδίων του τομέα της βιοτεχνολογίας (omics), των τεχνολογιών απεικόνισης, όπως η Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού, και της επιστήμης της συμπεριφοράς.

Η επιστήμη των πολιτών –η εναρμόνιση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας- αποδείχτηκε ήδη επιτυχής. Παράλληλα, η χρήση νανοσωματιδίων ως επίστρωση των εμφυτευμένων αβιοτικών συσκευών προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για τη βελτίωση της ανοσολογικής αποδοχής της επεμβατικής διαγνωστικής. Η εμπνευσμένη από τον εγκέφαλο νευρομορφική μηχανική αποσκοπεί στην ανάπτυξη νέων συστημάτων πληροφορικής με χαρακτηριστικά που προσομοιάζουν σε αυτά του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας, της επαρκούς ανοχής σε σφάλματα, της «αυτο-μάθησης ικανοτήτων», και κάποιου είδους νοημοσύνης. Σε αυτή την περίπτωση, ο συνδυασμός της νανοτεχνολογίας με την νευροεπιστήμη θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη δημιουργία τσιπ υπολογιστών εμπνευσμένα από τους νευρώνες, δηλαδή διασυνδέσεις των τεχνητών εγκεφάλων με ρομπότ μέσω συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.

Οι μελλοντικές δυνατότητες για τη γνωστική ενίσχυση, για τη βελτίωση της προσοχής και της μνήμης, τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο μέσω, για παράδειγμα, μη επεμβατικής διέγερσης του εγκεφάλου και νευρικών εμφυτευμάτων έχουν αυξηθεί, και θα συνεχίσουν να θέτουν, βαθιά ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα. Τι είναι όμως τελικά κοινωνικά αποδεκτό και επιθυμητό, τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον;

Σε μια πρόσφατη ημερίδα του ΟΟΣΑ, εντοπίσαμε πέντε πιθανές συστημικές αλλαγές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην επιτάχυνση των εξελίξεων της νευροτεχνολογίας για την κάλυψη πιεστικών προκλήσεων της υγείας και των κοινωνικών αναγκών.

1. Υπεύθυνη έρευνα

Καθώς αναπτύσσονται οι σχετικές τεχνολογίες και εφαρμογές, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη συζήτηση και την εξέταση των ηθικών και κοινωνικών πτυχών της επιστήμης του εγκεφάλου. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από άλλες εμπειρίες στην διασπαστική καινοτομία. Το διεθνές Πρόγραμμα του Ανθρώπινου Γονιδιώματος (1990-2003), για παράδειγμα, ήταν μία από τις παλαιότερες πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας στο οποίο οι κοινωνικοί επιστήμονες εργάστηκαν παράλληλα με τις φυσικές επιστήμες, προκειμένου να εξετάσουν ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα του αντικειμένου τους.

Η διαβούλευση σχετικά με τα ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα και την υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία στις νανοτεχνολογίες είναι άλλο ένα παράδειγμα του πώς οι κοινωνίες, έχουν προσεγγίσει τις δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, και ποιος είναι ο ρόλος του κοινού στη διαμόρφωση, ή τουλάχιστον ενημέρωση, της πορείας τους. Η υπεύθυνη έρευνα και τεχνολογία πλέκει μαζί δραστηριότητες που προηγουμένως φαίνονταν σποραδικές και μεμονωμένες. Σύμφωνα με τον Jack Stilgoe, Ανώτερο Λέκτορα στο Τμήμα Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας, στο University College του Λονδίνου, ο στόχος της υπεύθυνης καινοτομίας είναι να συνδέει την πρακτική της έρευνας και της καινοτομίας του παρόντος με τη μελλοντική εκπλήρωση που υπόσχεται.

Σε τέτοιου είδους πλαίσια εργασίας, όπως τα ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα όπως και η υπεύθυνη έρευνα και τεχνολογία, θα πρέπει να συμμετάσχουν πιο ενεργά από νωρίς στον κύκλο ανάπτυξης τους, ασθενείς και οργανώσεις ασθενών, και μάλιστα με ουσιαστικό τρόπο. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω διαρκούς διαλόγου και πολιτικής συζήτησης -αντί των παραδοσιακών ευκαιριακών δεσμεύσεων-, με τη διαβούλευση της επιστημονικής προόδου καθώς και της υπεύθυνης έρευνας και τεχνολογίας μέσω του πολιτισμού και της τέχνης.

Οι χορηγοί της έρευνας, - δημόσιοι φορείς, ιδιώτες επενδυτές, ιδρύματα, καθώς και τα ίδια τα πανεπιστήμια - είναι σε ιδιαίτερα πλεονεκτική θέση ώστε να χαράξουν δρόμους για την κοινή πορεία της τεχνολογίας και της κοινωνίας. Μέσω της δύναμης που τους προσφέρει η δυνατότητα χρηματοδότησης, έχουν τη μοναδική ικανότητα να βοηθήσουν να πραγματοποιηθεί επιστημονική εργασία εντός κοινωνικών, ηθικών και κανονιστικών πλαισίων.

Είναι η κατάλληλη στιγμή για τους χρηματοδότες ερευνών: 1) Να ενισχύσουν την ποικιλία των προσεγγίσεων και μηχανισμών για την οικοδόμηση ενός ισχυρού και αποτελεσματικού πεδίου νευροτεχνολογίας που να εμπλέκει ουσιαστικά ανθρώπινες αξίες και να ενημερώνεται από αυτό 2) Να συζητήσουν τις επιλογές για την προώθηση της ανοικτής και υπεύθυνης καινοτομίας 3) Να κατανοήσουν καλύτερα τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις για την οικοδόμηση κοινών πρωτοβουλιών στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης προϊόντων.

2. Προληπτική Διακυβέρνηση

Η κοινωνία και η βιομηχανία θα ωφεληθούν από προηγούμενες και πιο περιεκτικές συζητήσεις σχετικά με τις ηθικές, νομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της ανάπτυξης των νευροτεχνολογιών και την είσοδό τους στην αγορά. Για παράδειγμα, ο αντίκτυπος των νευρορυθμιστικών συσκευών που υπόσχονται να ενισχύσουν τη γνωστική λειτουργία, να αλλάξουν τη διάθεση ή να βελτιώσουν τη σωματική απόδοση για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ιδιωτική ζωή και την ισότιμη πρόσβαση θα μπορούσε να θεωρηθεί προγενέστερο στάδιο της διαδικασίας έρευνας και ανάπτυξης.

3. Ανοικτή καινοτομία

Δεδομένων των σημαντικών επενδυτικών κινδύνων και τα υψηλά ποσοστά αποτυχίας των κλινικών δοκιμών για τις διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος, οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μια πιο ανοικτή προσέγγιση της καινοτομίας, στην οποία δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς θα συνεργάζονταν ενεργά, και σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, επενδύοντας από κοινού.

4. Αποφεύγοντας τη «διαφημιστική εκστρατεία της νευροεπιστήμης»

Δημοφιλή μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι γεμάτα από πολύχρωμες εικόνες εγκεφάλων που χρησιμοποιούνται για να προβάλλουν θέματα σχετικά με τη νευροεπιστήμη. Αναπόδεικτοι ισχυρισμοί για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προκαλούν τη λεγόμενη «διαφημιστική εκστρατεία της νευροεπιστήμης» και τους μύθους για θέματα νευροεπιστήμης. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα παραπληροφόρησης όπου το επιστημονικό έργο δυνητικά φέρει σημαντικές κοινωνικές συνέπειες (για παράδειγμα, μελέτες για την ψυχική ασθένεια, τις ικανότητες, την ευφυΐα, κλπ).

Δημιουργείται έτσι η πιθανότητα να οδηγηθούμε σε δημόσια δυσπιστία και να υπονομευθεί ο σχηματισμός αγορών. Υπάρχει ανάγκη για πολιτικές και τεκμηριωμένες κατευθυντήριες γραμμές για να βοηθηθεί η υπεύθυνη ανάπτυξη και χρήση της νευροτεχνολογίας στην ιατρική πρακτική και τα προϊόντα ελεύθερης χορήγησης. Οι φορείς χάραξης πολιτικής και οι ρυθμιστικές αρχές θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μιας σαφούς διαδρομής ώστε να μετατρέψουν τις ανακαλύψεις της νευροτεχνολογίας σε ανθρώπινα πλεονεκτήματα για την υγεία, όντας εμπορικά βιώσιμες.

5. Πρόσβαση και δικαιοσύνη

Οι φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να συζητήσουν τις κοινωνικο-οικονομικές ερωτήσεις που τέθηκαν από την νευροτεχνολογία. Η αύξηση των ανισοτήτων όσον αφορά στην πρόσβαση σε συχνά ακριβή ιατρική καινοτομία απαιτεί προσαρμοσμένες λύσεις για τις φτωχότερες χώρες. Η ανάπτυξη της συνεργασίας του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και η απλοποίηση της τεχνολογίας βοηθούν την πρόσβαση στην καινοτομία σε χώρες με περιορισμένους πόρους.

Εκτός από τη βοήθεια που προσφέρουν σε άτομα με νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές, τις μεγαλύτερες αιτίες αναπηρίας σε παγκόσμιο επίπεδο, οι νευροτεχνολογίες θα διαμορφώσουν κάθε πτυχή της κοινωνίας στο μέλλον. Ένας οδικός χάρτης για την καθοδήγηση της υπεύθυνης έρευνας και καινοτομίας στην νευροτεχνολογία μπορεί να έχει εκπληκτικά αποτελέσματα και να αλλάξει πολλά δεδομένα.

*Murali Doraiswamy - Καθηγητής, Duke University Health System, Hermann Garden - Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη, David Winickoff - Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη

**Πρώτη δημοσίευση στο www.weforum.org