Ένα εξαιρετικό πόνημα εθνικής αυτογνωσίας και εμβάθυνσης στις πολιτικές μας διαιρέσεις

του Γιώργου Σταμάτη*

Με αυτό το πάντοτε επίκαιρο και φλέγον θέμα ασχολείται ο Καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος, στη σειρά των βιβλίων, με τίτλο: «10 και Μία Δεκαετίες Πολιτικών Διαιρέσεων. Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα, την περίοδο 1910-2017». 

Ξεφυλλίζοντας το 1ο τεύχος της σειράς, με τίτλο: Η Δεκαετία του 1910 – Εθνικός Διχασμός, ξύπνησαν μέσα μου αναμνήσεις παιδικές, από τις έντονες πολιτικές συζητήσεις στο οικογενειακό τραπέζι, με πρωταγωνιστές τους δύο μου παππούδες. Βενιζελικός ο ένας, με ιστορία διώξεων από τους Βασιλικούς, Βασιλικός ο άλλος, με αντίστοιχες ιστορίες διώξεων από τους Βενιζελικούς. Αντίστοιχες «διαιρέσεις» κυριαρχούν μέχρι σήμερα. Έννοιες όπως δεξιοί – αριστεροί  η μνημονιακοί – αντιμνημονιακοί, κυριαρχούν και απ’ ό,τι μας δείχνει το ιστορικό «βάθος», οι ίδιες ή παρεμφερείς, θα μας διαιρούν και στο μέλλον!

Η χρησιμότητα του βιβλίου, πέρα από την ιστορική και επιστημονική του αξία, είναι πολύ μεγάλη. Μας θυμίζει από ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν τελικά, πράγματα που είναι χαραγμένα στη συλλογική μας μνήμη, κάτι που λογικά θα έπρεπε να μας οδηγεί σε σκέψεις και διδάγματα για πιο συναινετικές πολιτικές πρακτικές. 

Η ομοιότητα με τη σημερινή εποχή, χωρίς ευτυχώς ακραία εμφυλιοπολεμικά χαρακτηριστικά (πόλεμοι, εγκλήματα, εξορίες), είναι εμφανής. Ίδια πάθη, ίδια ρητορική, ίδιος φανατισμός, ίδιες διαιρέσεις. Το μόνο ίσως που διαφέρει, είναι τα πρόσωπα και οι πολιτικές παρατάξεις. 

Είναι μεγάλη και σε πολλά επίπεδα η χρησιμότητα του βιβλίου. Μας συνδέει με το σήμερα, βάζοντάς μας να αναλογισθούμε παραδείγματα προς αποφυγήν.

Μας παρουσιάζει την όχι και τόσο αυτονόητη, δυστυχώς, αξία της εξωστρέφειας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο: «Η αποκρυστάλλωση της αντιπαράθεσης μεταξύ εξωστρεφούς και εσωστρεφούς Ελλάδος, κάθε μία εκ των οποίων είχε διακριτική πολιτική έκφραση….» 

Μας παρουσιάζει ανάγλυφα τις συνέπειες του διχασμού, του φανατισμού, της έλλειψης στοιχειώδους συνεννόησης. 

Μήπως, εξάλλου, ο εμφύλιος του 1943-1949, δεν παραμένει ζωντανός μέχρι σήμερα;

Το βιβλίο διαθέτει παράλληλα μία μεγάλη γκάμα από αρετές:

Απευθύνεται σε όλους και όχι μόνο σε «ειδικούς».

Παρουσιάζει με γλαφυρό και κατανοητό τρόπο, χωρίς να στερείται όμως της επιστημονικής προσέγγισης, τα εθνικά μας «πολιτικά» ελαττώματα: διχόνοια, πελατειασμός, λαϊκισμός, εξάρτηση (ιδεολογική, συναισθηματική, ακόμη και υλική) από ξένες δυνάμεις.

Ανατρέπει μύθους, τοποθετώντας τα πράγματα σε ρεαλιστική και όχι εξιδανικευμένη βάση, με κυρίαρχο παράδειγμα την προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Εδώ μάλιστα αναλύεται ο ρόλος μεγάλων ιστορικών προσωπικοτήτων και ηγετών, ως καθοριστικός παράγων διαίρεσης και διχασμού: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, λυτρωτής του Έθνους για κάποιους Έλληνες, τύραννος της κοινωνίας για κάποιους άλλους [……] να καταστεί και να αποτελεί πλέον από μόνος του απόλυτη διαιρετική πολιτική τομή!» …

Παρουσιάζονται και ερμηνεύονται ανάγλυφα, κάτω από το πρίσμα της πολιτικής επιστήμης, οι διαιρετικοί όροι πόλωσης, όπως: Βενιζελισμός – Παλαιοκομματισμός, Βελιζελικοί – Βασιλικοί, Εκσυγχρονιστές – Λαϊκιστές, Αγγλόφιλοι – Γερμανόφιλοι, που η δυναμική τους παραμένει ισχυρή μέχρι τις μέρες μας. 

Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση του βιβλίου –λες και δεν πέρασε μία μέρα– όσον αφορά το διαφορετικό ιδεολογικό προσανατολισμό των τότε παρατάξεων: «Εθνικισμός οικονομικών ρόλων και αντίστοιχων στοχεύσεων του Βενιζελισμού, Εθνικισμός συμβόλων ή εθνικών απωθημένων και αναπολήσεων του Κωνσταντινισμού»...

 Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι αναλύεται ο ρόλος και η εξέλιξη της πρώιμης τότε Αριστεράς. Καθώς μάλιστα, όπως αναφέρει το βιβλίο, η πολιτική συμπόρευση ή και ενσωμάτωση στη Βενιζελική παράταξη ορισμένων εκ των πρώτων Ελλήνων σοσιαλιστών, οδηγεί στη σκέψη πως ο σοσιαλισμός εισήχθη στην Ελλάδα αρχικά ως κίνημα ιδεολογικής ενσωμάτωσης της χώρας στη Δύση και λιγότερο ως κίνημα κοινωνικής χειραφέτησης του ατροφικού εργατικού προλεταριάτου, κάτι που έγινε πολύ αργότερα. 

Εντέλει, το βιβλίο αυτό λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. 

Πρώτον, περιγράφει και αναλύει ιστορικά γεγονότα.

Δεύτερον, εστιάζει στο πάντα επίκαιρο για την Ελλάδα θέμα του πολιτικού και κατ’ επέκτασιν εθνικού και κοινωνικού διχασμού. Εξετάζονται το κοινωνικό, ιδεολογικό, πολιτικό και ψυχολογικό υπόστρωμα των διαιρετικών της κοινωνίας αντιπαραθέσεων που προσδιόρισαν κάθε δεκαετία της πολιτικής μας ζωής. 

Τρίτον, μας δίνει την ευκαιρία να παραλληλίσουμε την τότε με τη σημερινή εποχή, αντλώντας χρήσιμα διδάγματα.

Ίσως θα έπρεπε να διδάσκεται ως ένα απαραίτητο εγχειρίδιο εθνικής αυτογνωσίας,  στους τόσο στερημένους από ιστορικά χρήσιμη γνώση και από εργαλεία ανάπτυξης κριτικού πνεύματος, Έλληνες Μαθητές. 

*O Γιώργος Σταμάτης είναι συγγραφέας των βιβλίων : «Ποια Ανάπτυξη;», μαζί με τον Α.Ζαΐρη (  Ι.Σιδέρης,2014 ) και «Ελληνοπάθεια» ( Emg,2013 ).