Ο νέος ασύμμετρος εμπορικός πόλεμος

του Ηλία Καραβόλια

Ζούμε εποχή αθέατων τεκτονικών μετατοπίσεων στην διεθνή οικονομική σκηνή. Παράλληλα με την αναδιάταξη ισχύος στο εμπόριο και στην παραγωγή διεξάγεται μια κούρσα ανταγωνισμού εταιρικών και εθνικών συμφερόντων αποκορύφωμα της οποίας είναι η επιβολή δασμών απο τις ΗΠΑ για προιόντα χάλυβα-αλουμινίου απο άλλες χώρες παραγωγούς. 

Θα πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα απ όλα ότι η δυναμική του εξελισσόμενου ανταγωνισμού δεν είναι ξεχωριστή απο την δυναμική του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, το οποίο διέρχεται μια περίοδο μετάλλαξης όσον αφορά τις αλυσίδες παραγωγής-κατανάλωσης και κυρίως τις συναρτησιακές συσχετίσεις μισθών-κέρδους.Επίσης φαίνεται σε πρώτη φάση ότι ο νεο-προστατευτισμός που προωθείται απο τον Λευκό Οίκο θα αποτύχει μεσομακροπρόθεσμα τόσο σε επίπεδο εγχώριων αποτελεσμάτων για την οικονομία των ΗΠΑ όσο και σε επίπεδο ''ισορροπίας'' στις διεθνείς αγορές και στο εμπόριο. 

Αφορμή για το παρόν κείμενο είναι η εξαιρετική ανάλυση του Sarajevo Magazine (http://www. sarajevomag.gr/wp/2018/03/emporikos-polemos1/, http:// www.sarajevomag.gr/ wp/ 2018/03/ emporikospolemos2/, http://www.sarajevomag.gr/wp/2018/03/emporikos-polemos-3/) στις 24/3, όπου πληροφορούμαστε ότι οι ΗΠΑ περιορίζουν τους δασμούς στους Κινέζους γύρω στα 50-60 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Ο συντάκτης της ανάλυσης μας παραθέτει ότι το κινεζικό καθεστωτικό ειδησεογραφικό πρακτορία Xinhua ανέφερε μόλις πρόσφατα μεταξύ άλλων τα εξής :

''... το να ανεβάζεις τους δασμούς στα Κινεζικά εμπορεύματα είναι σα να χρησιμοποιείς εργαλεία του 20ου ή ακόμα και του 19ου αιώνα για να αντιμετωπίσεις προβλήματα του 21ου, της εποχής της παγκοσμιοποίησης. Τέτοια μέτρα θα διαταράξουν την διασυνδεδεμένη εφοδιαστική αλυσίδα πολλών βιομηχανιών και θα αυξήσουν τα κόστη για τους αμερικάνους επιχειρηματίες και καταναλωτές. Σκεφτείτε μόνο τα δημοφιλή iPhones της Apple, που συνδυάζουν αμερικανικό σχεδιασμό με hardware από διεθνείς προμηθευτές και κινεζικές αλυσίδες συναρμολήγησης. Η παγκόσμια παραγωγή σήμερα έχει εκμηδενίσει τα εθνικά σύνορα.Ενώ υπολογίζονται σαν Κινεζικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, τα i Phones παράγονται από αμερικανικές πολυεθνικές που έχουν εργοστάσια στην Κίνα...''

Θα προσπαθήσω να παραθέσω τα βασικά σημεία της διεισδυτικής ανάλυσης του Sarajevo Magazine με τα οποία συμφωνώ πλήρως. Είναι σημαντική η κατανόηση της έννοιας των ''παγκόσμιων γραμμών εφοδιασμού'' ώστε να αντιληφθούμε την δυναμική απο τις ροές κεφαλαίου και εμπορίου στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό γίγνεσθαι. Κομβικό ρόλο θα παίξει το να κατανοήσουμε την διεθνοποίηση της παραγωγής προιόντων στο σημερινό διεθνές ανταγωνιστικό σκηνικό. Ο συντάκτης μας παραθέτει το παράδειγμα ενός κινέζικου εργοστασίου εκτός Κίνας (π.χ. Αιθιοπία) όπου γίνεται:

''....μια τελευταία συναρμολόγηση εμπορεύματος Π.χ. ράβει ένα κουμπί σε πουκάμισα ή βάζει ένα μάτι σε λούτρινα κουκλάκια και, στη βάση διακρατικής συμφωνίας, το εμπόρευμα εξάγεται απο εκεί στις ΗΠΑ και οπουδήποτε αλλού σαν “Made in Ethiopia”.

Ανακαλύπτουμε με το παράδειγμα αυτό πόσο έχει συμβάλλει η παγκοσμιοποίηση στην μετάλλαξη της αλυσίδας παραγωγής και πώς μπορεί να αποφευχθούν οι δασμοί των ΗΠΑ σε ''κινέζικα'' προιόντα. Οι ''προμηθευτικές γραμμές'' έχουν παίξει το ρόλο τους. Ένα νέο σκηνικό αντικαθιστά τις άμεσες εξαγωγές, απο κράτος σε κράτος. Το outsourcing έχει μετατραπεί σε ''τοπική παραγωγή''. Νέα φθηνά μέσα παραγωγής στις αφρικανικές, κυρίως, χώρες και φυσικά νέο φθηνό ανθρώπινο κεφάλαιο διοχετεύεται στην παραγωγική διαδικασία απο εταιρείες που έχουν την μητρική τους βάση στις μεγάλες χώρες.

Αλλά ας δούμε τι συμβαίνει στον πυρήνα της επιθετικής εμπορικής πολιτικής που προωθεί με τα νέα δασμολόγια ο Trump. Ας ακολουθήσουμε για λίγο το σκεπτικό της ανάλυσης :

''...Το αμερικανικό κράτος, στριμωγμένο μέσα στο κόλπο που το ίδιο προώθησε, την «απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου», απειλούμενο στα σοβαρά όχι στην ουρά αλλά στην αιχμή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, τι άραγε επιδιώκει; Επιδιώκει τον επαναπατρισμό μεγάλων τμημάτων της παραγωγής, που στα ’90s έγιναν outsourcing στην Ασία με κριτήρια χαμηλών μεροκάματων , αλλά έναν επαναπατρισμό υψηλής (ρομποτικής) παραγωγής, όπου η μαζική ανάγκη για χαμηλά μεροκάματα θα εκλογικευτεί, και θα καλύπτεται απ’ τους (παράνομους) μετανάστες στο αμερικανικό έδαφος...''

Είναι απολύτως εύστοχη, κατά την γνώμη μου, η συλλογιστική περί στριμώγματος του αμερικανικού ηγεμονικού status στο διεθνές εμπόριο. Διανύσαμε δύο δεκαετίες έντονης απορυθμιστικής πολιτικής απο τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ με συνέπεια σήμερα να έχει μετατοπιστεί το σημείο ισορροπίας στις διεθνείς ροές εμπορίου προς την μεριά των ασιατικών αγορών: φθηνό κόστος παραγωγής και υψηλή εξειδίκευση ακολουθούν τους εμπορικούς κύκλους και τις νομισματικές ανισορροπίες με συνέπεια να έχει αλλάξει η φύση του εμπορίου, αρχής γενομένης απο την ίδια την φύση της παραγωγής. Αυτό θα το καταλάβουμε καλύτερα διαβάζοντας μια συμπερασματική παράγραφο στην ανάλυση του Sarajevo Magazine, όπου ουσιαστικά υιοθετείται το προφανές: 

''... οι εμπορικοί δασμοί της Ουάσιγκτον δεν αποσκοπούν στον επαναπατρισμό των ίδιων εργοστασίων (αμερικανικών εταιρειών) απ’ την Ασία στις ΗΠΑ, αλλά στη δημιουργία καινούργιων, ακόμα πιο αυτοματοποιημένων / ρομποτικών απ’ ότι τα υπεργολαβικά ασιατικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπάρχει η ελπίδα μείωσης του μοναδιαίου κόστους (του «κόστους παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος») και, άρα, ανάκτησης σοβαρών τμημάτων της παγκόσμιας αγοράς...''

Καλύτερα δεν μπορεί να περιγραφεί η ουσία της σημερινής παγκόσμιας εμπορικής πραγματικότητας. Μείωση του μοναδιαίου κόστους παραγωγής, ρομποτοποίηση, αυτοματισμός και φυσικά έπεται η μισθολογική υποτίμηση. Ξεσκονίζοντας τα βιβλία της Πολιτικής Οικονομίας, νομίζω οτι θα βρούμε παρόμοιες ιστορικές περιόδους αναδίπλωσης του συστήματος όπου αναδιατάσσονται τα μερίδια αγοράς εταιρειών και κρατών ενώ εμπλέκεται στο εμπορικό παίγνιο και η γεωπολιτική δυναμική. Η δομική αυτή προσέγγιση είναι η μόνη που μπορεί να μας οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα για την ανάλυση της παρούσας ανασυγκρότησης σε επίπεδο παγκοσμιοποιημένων ροών κεφαλαίου και εργασίας.

Μπορεί ο συντάκτης του κειμένου στο Sarajevo Magazine να συσχετίζει τα τύμπανα του πολέμου, ιστορικά, με τις εμπορικές ανισορροπίες και την δομική αναδίπλωση των εθνικών συμφερόντων απο τις ΗΠΑ (και όχι μόνο), εν τούτοις μένω στο επίπεδο της προσέγγισης που οδηγεί σε συμπεράσματα σχετικά με την απασχόληση, την παραγωγή, την κατανάλωση. Έχουμε χρέος να κατανοούμε και να παραθέτουμε στο κοινό μας όλη εκείνη την ''εσωτερική δυναμική'' του παγκόσμιου καπιταλιστικού γίγνεσθαι, κάθε φορά που οι μεγάλες δυνάμεις είτε μέσω των νομισμάτων τους, είτε μέσω του δημόσιου χρέους και κυρίως μέσω των εμπορικών τους πρακτικών, προσπαθούν να διασφαλίσουν τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών τους. Εδώ είναι που προβάλλει ως απολύτως αναγκαία η εμπεριστατωμένη ανάλυση των δεδομένων μετασχηματισμών στην παραγωγικότητα της εργασίας. 

Ουσιαστικά, η προσπάθεια ανίχνευσης των εστιών ανισορροπίας στις υπερ-μοχλευμένες ροές κεφαλαίων διεθνώς, σκοντάφτει πάνω στα νέα δεδομένα που έχουν ήδη απεικονισθεί στο εξαιρετικά κομβικό μέγεθος της παραγωγικότητας της εργασίας. Είναι τέτοια η μετάλλαξη των όρων παραγωγής και απόδοσης που τόσο το ανθρώπινο όσο και το ''τεχνολογικό'' κεφάλαιο στην παραγωγή είναι αναγκασμένα να ακολουθούν τις ''προσταγές'' που οι βασικές νόρμες της δικτυακής παραγωγής επιβάλλουν στην άυλη οικονομία. 

Τα προιόντα παράγονται και διατίθενται πλέον με όρους που προσομοιάζουν στην ''παραγωγή'' και διάθεση υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου. Η νέα πραγματικότητα δημιουργεί συνθήκες επείγουσας αναδιάταξης προτεραιοτήτων για παραγωγούς και χρηματοδότες. Οι όροι παραγωγής στο παραδοσιακό οικονομικό μοντέλο  σε χώρες υψηλής τεχνολογίας και εξειδίκευσης, όπως οι ΗΠΑ, αποτελούν πλέον συγκριτικά στοιχεία επικράτησης στο διεθνές γήπεδο του ανταγωνισμού (σημ: χρήσιμη εδώ είναι η έννοια της «συνολικής παραγωγικότητας» και η προσέγγιση της, με μια εξαιρετική ανάλυση, απο τον Γ.Ευσταθίου εδώ https:// bestimmung.blogspot.gr/2015/10/blog-post_12.html)