Ποια αντίσταση στον λαϊκισμό;

του Dominique Moisi*

Η επιστροφή του λαϊκισμού και η νέα διάδοσή του στην Ευρώπη δεν είναι μικρή ιστορία. αντιθέτως, μπορεί να αποδειχθεί ένα από τα σοβαρότερα πολιτικά προβλήματα στον 21ο αιώνα για την Γηραιά Ήπειρό μας, με αρνητικές συνέπειες στην οικονομία και στην κοινωνική συνοχή. Πρόκειται δε για ένα θέμα που, με δεδομένη την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, πολύ γρήγορα μπορεί να πάρει απρόβλεπτες και μεγάλες διαστάσεις –με άμεσο αποτέλεσμα την διατάραξη και της διεθνούς τάξης.

Το 1965, ο Χένρι Κίσινγκερ έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «The Troubled Partnership» («Η Ταραγμένη Συμμαχία»), όπου εξέταζε τις εντάσεις που αντιμετώπιζε η διατλαντική συμμαχία στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μία σταθερή διεθνής τάξη, επιχειρηματολογούσε, απαιτεί την ηγεσία των ΗΠΑ (ενός ισχυρού μοντέλου δημοκρατίας στον κόσμο) με την υποστήριξη ισχυρών δεσμών με την Ευρώπη. Ο Κίσινγκερ μάλλον δεν θα μπορούσε να είχε φανταστεί ποτέ ότι, λιγότερο από έξι δεκαετίες αργότερα, οι ΗΠΑ θα έπαιζαν ακριβώς τον αντίθετο ρόλο, καθώς αναδύεται μία νέα, πιο σκοτεινή εκδοχή της διατλαντικής συμμαχίας.

Σκεφτείτε το πρόσφατο συνέδριο του Εθνικού Μετώπου στην Γαλλία. Αμέσως μετά την επανεκλογή της στην ηγεσία, η Μαρίν Λε Πεν ανακοίνωσε την μετονομασία του σε Εθνικό Συναγερμό. Επίτιμος προσκεκλημένος ήταν ο πρώην επικεφαλής σύμβουλος στρατηγικής του Ντόναλντ Τραμπ, Στίβεν Μπάνον.

«Όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα παρουσιάζονται, σαν να πούμε, δυο φορές –την πρώτη φορά σαν τραγωδία, την δεύτερη σαν φάρσα», είχε γράψει ο Καρλ Μαρξ. Θα ήταν εύκολο να τοποθετήσει κανείς το συνέδριο της Λίλλης στην κατηγορία της φάρσας. Θα ήταν όμως επικίνδυνο να απορρίψουμε το όραμα του Μπάνον, την πεποίθησή του πως ο «ρους της Ιστορίας» κινείται αναπόδραστα προς τους λαϊκιστές ως απλή καυχησιολογία. Μπορεί ο Μακρόν να επικράτησε στην Γαλλία, αλλά η εκλογική νίκη του Τραμπ δεν ήταν ατύχημα. Ούτε και η νίκη των λαϊκιστικών κομμάτων στις πρόσφατες εκλογές στην Ιταλία.

Ακόμα και η Γερμανία έχει σε κάποιο βαθμό πέσει θύμα λαϊκιστικών δυνάμεων. Συγκροτήθηκε, βέβαια, νέος μεγάλος συνασπισμός. Χρειάστηκαν, ωστόσο, περισσότεροι από πέντε μήνες και μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης είναι τώρα το ακροδεξιό AfD. Σε μία χώρα που έδειχνε να έχει

εμβολιαστεί κατά του λαϊκισμού από την ναζιστική ιστορία της, αυτή είναι μία ιδιαίτερα θλιβερή εξέλιξη. Η δημοκρατία είναι πιο εύθραυστη από ό,τι νομίζουμε και ποτέ δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Πώς μπορούμε λοιπόν να αναχαιτίσουμε το λαϊκιστικό κύμα; Κατ’ αρχήν, οι πολιτικές ελίτ και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού που εξακολουθούν να πιστεύουν στην φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει να αναγνωρίσουν πως αυτές ευθύνονται για την άνοδο του λαϊκισμού, λόγω της αποτυχίας τους να απαντήσουν επαρκώς στις αγωνίες του εκλογικού σώματος. Πρέπει να εργασθούν ακατάπαυστα ώστε να βρουν πραγματικές λύσεις για τα προβλήματα, από τις ανισότητες έως την μετανάστευση, που έχουν ενισχύσει την στήριξη λαϊκιστικών δυνάμεων.

Φυσικά, το αμερικανικό Δημοκρατικό Κόμμα πρέπει επίσης να βρει έναν ικανό υποψήφιο απέναντι στον Τραμπ το 2020. Και η Γαλλία και η Γερμανία πρέπει να προωθήσουν την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Ας μην τρέφουμε ψευδαισθήσεις: αντίθετα με ό,τι είπε ο Μπάνον στην Λίλλη, είναι ο Μακρόν –όχι η Λε Πεν– αυτός που κρατάει το κλειδί για το μέλλον της δημοκρατίας στην Γαλλία. Αν δεν καταφέρει να κάνει το σύστημα να δουλέψει για μεγαλύτερο κομμάτι του εκλογικού σώματος, η Γαλλία μπορεί εύκολα να πάρει τον δρόμο των ΗΠΑ, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο προηγούμενο για την υπόλοιπη Ευρώπη.

* Γάλλος πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στο Ινστιτούτο Montaigne στο Παρίσι