Για μιαν Ευρώπη πολιτικής προστασίας

του Π.Κ.Ιωακειμίδη*

Καθώς η Ελλάδα αποδεικνύεται ανίκανη –πολύ δε περισσότερο η σημερινή κυβέρνηση– να συγκροτήσει ένα αποτελεσματικό σύστημα πολιτικής προστασίας από τις φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμοί, κλπ.), η σωτηρία ίσως έλθει και πάλι από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). 

Η τελευταία βρίσκεται στο στάδιο της υιοθέτησης ενός νέου συστήματος για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών με την επωνυμία RescEU, το οποίο διευρύνει και συμπληρώνει τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας που ήδη λειτουργούν σε επίπεδο ΕΕ. Το νέο σύστημα αποδίδει πρωταρχική σημασία στην πρόληψη και ετοιμότητα (prevention and preparedness) από πλευράς κρατών και για τον σκοπό αυτόν οι χώρες μέλη θα πρέπει να παρουσιάσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχέδια πρόληψης και προστασίας τα οποία θα έχουν εκπονηθεί με βάση τις «καλές πρακτικές» που ισχύουν στον ευρύτερο χώρο της ΕΕ.

Αλλά το νέο ευρωπαϊκό σύστημα πηγαίνει πολύ πιο πέρα. Πρώτον, θα δημιουργηθεί μία δεξαμενή μέσων –όπως πυροσβεστικά αεροπλάνα, εξοπλισμός άντλησης υδάτων, κ.α.– τα οποία θα διατίθενται άμεσα στις χώρες μέλη σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Δεύτερον, η ΕΕ θα ενισχύει χρηματοδοτικά τις χώρες μέλη σε ποσοστό 75% προκειμένου να αυξήσουν τις ικανότητές τους για αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Τρίτον, θα δημιουργεί ένα Δίκτυο Γνώσεων (Civil Protection Knowledge Network) που θα επιτρέψει σε όλους όσους συμμετέχουν στην διαδικασία πολιτικής προστασίας να έχουν «τις πλέον σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες» και να μιλούν «την ίδια τεχνική γλώσσα».

Όλες οι δαπάνες και οι ικανότητες του RescEU θα καλύπτονται πλήρως από ενωσιακή χρηματοδότηση, στο πλαίσιο της οποίας η Επιτροπή θα διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο των διαφόρων μέσων και θα αποφασίζει για την ανάπτυξή τους. Τούτο είναι σημαντικό, καθώς η ΕΕ δεν μπορεί να εξαναγκάσει νομικά τα κράτη μέλη να συμμορφωθούν, δεδομένου ότι η πολιτική προστασία δεν αποτελεί τυπικά αρμοδιότητα της ΕΕ. Παραμένει στην δικαιοδοσία των κρατών μελών –αν και η Συνθήκη της Λισαβώνας περιέχει το άρθρο 196 για την επικουρική στήριξη των κρατών μελών. 

Παρά ταύτα, με όπλο τις χρηματοδοτήσεις, με βάση το νέο σύστημα πολιτικής προστασίας, η ΕΕ θα μπορέσει μέσω της Επιτροπής να πιέσει τα κράτη μέλη να εκσυγχρονίσουν τα συστήματα πολιτικής προστασίας τους, προκειμένου να αποφευχθούν καταστροφές όπως αυτή που γνωρίσαμε τελευταία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρωτοβουλία για το νέο σύστημα οφείλεται στον Επίτροπο Χρήστο Στυλιανίδη, ο οποίος, ως προερχόμενος από την Κύπρο, γνωρίζει τα προβλήματα της Ελλάδας, των μεσογειακών κρατών, αλλά και τις γενικότερες προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, αύξηση θερμοκρασίας, κ.α.) που αντιμετωπίζουν η Ευρώπη αλλά και το παγκόσμιο σύστημα.

*Ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών