Ο Δούρειος Ίππος της ουδετερότητας. Ποιος ο σκοπός της συνταγματικής αναθεώρησης

Του  Λάμπρου Γ. Ροιλού*

Την 21-8-2018 ο πρωθυπουργός κ.Τσίπρας ως άλλος Οδυσσέας, όπως ουσιαστικά αυτοαποκαλέστηκε, δήλωσε ότι οδήγησε την Ελλάδα εκτός μνημονίων στο λιμάνι της Ιθάκης. Φαίνεται ότι συνεχίζοντας αυτή την φαντασίωση, ως «πολυμήχανος» πλέον, κατασκεύασε Δούρειο Ίππο για να πείσει τον Αρχιεπίσκοπο να ανοίξει τις πύλες της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. 

Με δέλεαρ λοιπόν, την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας και την δήθεν εγκατάλειψη του σκοπού αμφισβήτησης της θρησκείας της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως «επικρατούσης θρησκείας», ήλθε σε μία καταρχήν και δια λόγου συμφωνία μαζί του. 

Η συμφωνία όμως αυτή (όπως αναλύεται πιο κάτω) μπορεί να οδηγήσει στον ξεριζωμό του ορθοδόξου χριστιανικού φρονήματος των Ελλήνων από τις μελλοντικές γενιές. Να ανατρέψει σε βάθος χρόνου, την σημερινή πραγματική διαπίστωσητης Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως επικρατούσης θρησκείας.

Πολύς λόγος έγινε και πολλές αντιδράσεις/ αντιρρήσεις εγέρθηκαν για την θεσμική, οικονομική, περιουσιακή αυτή συμφωνία, που έγινε στα πλαίσια της επιχειρούμενης αναθεώρησης του Συντάγματος. Αυτά όμως περιορίστηκαν σχεδόν αποκλειστικά στη νέα θεσμική, μισθολογική θέση των κληρικών και την τύχη της εκκλησιαστικής περιουσίας. Θέματα ασφαλώς πολύ σημαντικά για το αδιατάρακτο έργο της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας της Ελλάδος.

Σκοπός της αναθεώρησης και η διαφορά με το ισχύον άρθρο 3:

Πλην όμως, φαίνεται να παραγνωρίζεται σχεδόν τελείως η επιχειρούμενη, μέσω της αναθεώρησης του άρθρου 3 του Συντάγματος, διαγραφή της Χρ.Ορθ. θρησκείας ως επικρατούσης θρησκείας της Ελλάδος, υποκαθιστάμενη από μια αποκαλούμενη «θρησκευτική ουδετερότητα».

«Η Ελληνική πολιτεία είναι θρησκευτικά ουδέτερη» αναφέρεται στην προτεινόμενη διάταξη. Βεβαίως συνεχίζει αυτή στη διατύπωση της με το: «Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία….». Αυτά σε αντικατάσταση της παραγράφου 1 του άρθρου 3: «1. Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού» (Η τελευταία λέξη παρελήφθη στη νέα διάταξη).

Ποια η διαφορά λοιπόν; Δημιουργική ασάφεια του ΣΥΡΙΖΑ; Ή τι άλλο; (Βλ. σχετικά τον καταστατικό σκοπό του ΣΥΡΙΖΑ και τις θέσεις και στόχους του κ.Τσίπρα στο άρθρο "Θρησκειολογία και  ιδεοληψία".

Η διάταξη ως έχει σήμερα, δεν αποτελεί μόνον απλή διαπίστωση, αναγνώριση ότι στην παρούσα συγκυρία η επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η Αν.Ορθ.Εκκλ.. Είναι θεσμικού και κανονιστικού περιεχομένου, αποβλέπουσα στην συνέχιση της καταστάσεως αυτής για το μέλλον. Εις το διηνεκές. Τουλάχιστον μέχρι να υπάρξει αλλαγή στην συνταγματική αυτή διάταξη. Πράγμα που επιχειρείται τώρα με την αναθεώρηση της.

 Η κανονιστική της ιδιότητα εκρίθη (σε συνδυασμό και με τις διατάξεις των άρθρων 13 και 16.2) από τις αποφάσεις της ολομέλειας του ΣτΕ 660/2018 και 926/2018. Παράγει δε αποτελέσματα κυρίως στο θέμα της Χριστιανικής ορθόδοξης θρησκευτικής παιδείας των Ελλήνων. Βεβαίως, και άλλες συνέπειες όπως π.χ. στην καθιέρωση των χριστιανικών εορτών ως υποχρεωτικών αργιών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. (παραβλ. και Ολομ. ΣτΕ 100/2017).

Αυτά, σε αντίθεση με την προτεινόμενη πιο πάνω διάταξη η οποία απλώς διαπιστώνει μια σημερινή κατάσταση και το ιστορικό της προηγούμενο ως προς την «επικρατούσα σήμερα θρησκεία», την οποία όμως επιχειρεί να αλλάξει από εδώ και στο εξής σε «θρησκευτική ουδετερότητα».

Για να μην αφήνει και αμφιβολίες ως προς αυτό, συνοδεύεται και από «Ερμηνευτική δήλωση: Ο όρος επικρατούσα θρησκεία δεν αποτελεί αναγνώριση επίσημης κρατικής θρησκείας και δεν επιφέρει καμία δυσμενή συνέπεια σε βάρος άλλων θρησκευμάτων και γενικότερα την απόλαυση του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας». Τέτοια όμως προστασία που προβλέπει αυτή η ερμηνευτική δήλωση δεν χρειαζόταν, αφού το άρθρο 13 ήδη καθιερώνει την αρχή της ανεξιθρησκείας (ανοχής δηλαδή) και της ελευθερίας όλων των γνωστών θρησκειών των οποίων οι οπαδοί είναι ελεύθεροι να εξασκούν την λατρεία τους στην χώρα μας. (Άρθρο 13.1.α, 13.2.α).

Η ερμηνεία και η πρόθεση της προτεινόμενης αναθεωρητικής διάταξης ενισχύεται από την σχετική αιτιολογική έκθεση του ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτήν αναφέρεται εμφατικά ότι η αναδιατύπωση του άρθρου 3 γίνεται «προκειμένου να κατοχυρωθεί ρητά η θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους» και ότι η εν συνεχεία αναφορά αναγνώρισης της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ως επικρατούσας θρησκείας γίνεται «για ιστορικούς και πραγματολογικούς λόγους».

 Τα οποία σημαίνουν αναγνώριση μιας ιστορικής και μιας σημερινής πραγματικότητας με χρονική λήξη, αφού θεσπίζει από δω και στο εξής «θρησκευτική ουδετερότητα της Ελληνικής πολιτείας ».

Η άμεση συνέπεια της αλλαγής:

Η πρώτη άμεση συνέπεια της προτεινόμενης διάταξης θα είναι η αλλαγή της κατεύθυνσης της πολιτείας ως προς την θρησκευτική παιδεία στις 2 πρώτες βαθμίδες εκπαίδευσης, που θα στραφεί σε μια ουδέτερη θρησκευτικά παιδεία. Τουτέστιν με αλλαγή του μαθήματος των θρησκευτικών, από ομολογιακού χαρακτήρα σε μάθημα θρησκειολογίας. Επαναφέροντας έτσι την υπουργική απόφαση του κ.Φίλη (που έκριναν αντισυνταγματική οι ανωτέρω αποφάσεις του ΣτΕ), «από το παράθυρο».

Στα αντίστοιχα εύλογα ερωτήματα της κοινής γνώμης οι 2 αποφάσεις του ΣτΕ απαντούν ως εξής:

1ο)Έχει την υποχρέωση το κράτος να παρέχει θρησκευτική παιδεία και δη Χριστιανική Ορθόδοξη στα παιδιά;

«Ηδιάταξη του άρθρου 16 παρ. 2 του Σ/τος, η οποίααναγορεύει την παιδεία ως βασική αποστολή του Κράτους, συγκαταλέγονταςμεταξύ των σκοπών της την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικήςσυνειδήσεως των Ελλήνων, αποτελεί και μέρος της αποστολής του ΥπουργείουΠαιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (βλ. άρθρο 1 παρ. 1 του Οργανισμού του Υπουργείουαυτού, πδ 114/2014, Α ́ 181). Η οποία δεν αφορά σε οποιοδήποτεΈθνος και σε οποιοδήποτεθρήσκευμα. …..

Ως ανάπτυξη δε της «θρησκευτικής» συνειδήσεωςνοείται η ανάπτυξηορθοδόξουχριστιανικήςσυνειδήσεως, εν όψει του ότι η θρησκεία της Α.Ο.Ε.,χαρακτηριζόμενη ως «επικρατούσαθρησκεία στην Ελλάδα» αναγνωρίζεταιαπό τον συνταγματικό νομοθέτη, ως η θρησκεία της συντριπτικήςπλειοψηφίας του ελληνικού λαού.»

2ο) Είναι σε θέση 6χρονα-10χρονα παιδάκια να αντιληφθούν και να επιλέξουν θρησκεία, ή/και αθεΐα;Πρέπει το μάθημα να είναι ομολογιακού χαρακτήρα;

«Ηθρησκευτική συνείδησηγεννάται και διαμορφώνεταισταδιακά, πριν από το σχολείο, στο πλαίσιο της οικογενείας (η οποία, …..τελεί -όπως και η παιδική ηλικία- υπό την προστασία του Κράτους, άρθρο 21 Σ/τος.Από τη διάταξη του άρθρου 16.2 Σ/τος σε συνδυασμό με τις διατάξεις των παρ.1 και 2 του άρθρου 13 αυτού και με τη διάταξη του άρθρου 2 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ συνάγεταιότι ως «ανάπτυξη» της κατα τα ανωτέρω ορθόδοξης χριστιανικής θρησκευτικής συνειδήσεως νοείται η, δια της διδασκαλίας των δογμάτων, ηθικώναξιών και παραδόσεων της ΑνατολικήςΟρθόδοξηςΕκκλησίας του Χριστού, εμπέδωση και ενίσχυση της συγκεκριμένης αυτής θρησκευτικής συνειδήσεως των μαθητών……..

Αντίκεινταισε αυτήν ρυθμίσεις νόμων ή κανονιστικών διοικητικών πράξεων, με τις οποίες, μέσω, του μαθήματος των θρησκευτικών, δεν υπηρετείται ο ως άνωσυνταγματικόςσκοπός,……Ειδικότερα, σχολική διδασκαλία που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή ή την αλλοίωση της θρησκευτικήςαυτήςσυνειδήσεως των μαθητών, όπωςαυτή διαμορφώνεται στο πλαίσιο της οικογενείας, θα συνιστούσεμορφή ομαδικού προσηλυτισμού ιδιαιτέρως σοβαρή, ως επέμβαση στον ευαίσθητοψυχικό κόσμο των μαθητών που δεν διαθέτουν την κριτική αντίληψηκαι ωριμότητα των ενηλίκωνκατά παράβαση του άρθρου 13 του Σ/τος…… προκαλόντας σύγχυση με τη διδασκαλίαάλλων δογμάτων και θρησκειών.

Πρέπει η αγωγή να έχει ως αντικείμενο να εισαγάγει τους μαθητές και να τους εξοικειώσει με την έννοια του ιερού, ως έγκυρης πρότασης νοηματοδότησης του βίου.

Οφείλει να διατηρεί ως προέχουσα και κύρια μέριμνα όχι την παροχή πληροφοριών ή την επεξεργασία γνώσεων ή την ανάπτυξη προβληματισμών ιστορικής, θρησκευτικής ή κοινωνιολογικής φύσεως…., αλλά να μπορεί να μεταδώσει το βίωμα της ιερότητας, όπως αυτό έχει αποτυπωθεί …στην παράδοση της ορθοδοξίας, και τον πολιτισμό της χώρας». 

3ο) Οι ετερόδοξοι, οι αλλόθρησκοι ή και οι άθεοι πώς προστατεύονται στο θέμα της παιδείας; 

«Αυτοί απολαύοντες τηνθρησκευτική ελευθερία, με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 13 του Σ/τος, έχουν ευθέως βάσει αυτής δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών, χωρίς καμμία δυσμενή συνέπεια, εφ' όσον οι γονείς τους υποβάλουν αξιόπιστη δήλωσηότι δεν επιθυμούν, για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως, να παρακολουθήσουν τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών…….(βλ. ΣΕ 2176/1998, 3356/1995, βλ. επίσης ΣΕ Ολομ. 2280/2001……….). Πέραν δε τούτου, μάλιστα, για ετεροδόξους ή αλλοθρήσκους μαθητάς -Καθολικούς, Εβραίους, Μουσουλμάνους- ο νομοθέτης έχει ρητώς προβλέψει δυνατότητα διδασκαλίας του οικείου δόγματος ή θρησκείας, ….. (βλ. άρθρα 19.1 Ν. 3379/1955, 85.4 του Ν. 1566/1985, 55.5 του Ν. 4386/2016 και7.1 Ν. 694/1977)». 

Συμπέρασμα:

Στο άρθρο 1 παράγραφος 1 ορίζεται ότι: «Το πολίτευμα της Ελλάδος είναι η προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία». Πάνω σε αυτή την αρχήν, η οποία δεν είναι απλώς αναγνωριστική, αλλά θεσμική, κανονιστική διάταξη,βασίζονται οι διατάξεις περί του προέδρου, βουλής, κυβέρνησης, δικαστηρίων κ.λπ. Με διαφορετικό όμωςάρθρο 1.1 όλα τα ανωτέρω αλλάζουν. 

Παρομοίως ως προανεφέρθη η διάταξη του άρθρου 3 πργρ.1 που ορίζει τη θρησκεία της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας σαν επικρατούσα δεν είναι απλώς αναγνωριστική μιας κατάστασης, αλλά ταυτόχρονα θεσμική και κανονιστική, επί τη βάσει της οποίας ερμηνεύονται και εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις στα άρθρα 13 (περί «θρησκευτικής ελευθερίας») και 16 («ελευθερίας της παιδείας»), όπως γίνεται στις αποφάσεις του ΣτΕ 660,926/2018. Με «θρησκευτική ουδετερότητα» πιθανότατα θα αλλάξουν στο μέλλον και οι ερμηνείες των άρθρων 13 και 16.2.

Βεβαίως απαιτείται το περιεχόμενο της αναθεώρησης να ψηφιστεί και από την επόμενη βουλή.. Κανείς όμως δεν μπορεί με βεβαιότητα να γνωρίζει ποια θα είναι η σύνθεση της επόμενης βουλής. Γιατί μια βουλή/ κυβέρνηση της 2ης φοράς αριστερά ή «προοδευτική» (με συγκυβέρνηση τον ΣΥΡΙΖΑ) τέτοια αναθεώρηση θα μπορεί να την κάνει, και σε εφαρμογή το περιεχόμενο του «νόμου Φίλη» να ξαναφέρει.

Επίλογος: 

Αν οι Τρώες είχαν πάρει είδηση την απόπειρα εξαπάτησης τους από τους Δαναούς με τον Δούρειο Ίππο, θα τον είχαν κάψει με το περιεχόμενο του, πριν ανοίξουν τις πύλες τους σε αυτόν.

Η δική μας γενιά και η επόμενη μπορεί να μην κινδύνευε από αλλαγή της διαπιστωμένης σήμερα επικρατούσας θρησκείας ως πραγματικότητας.Για τις μεθεπόμενες γενιές όμως, αυτή θα μπορούσε να είναι μια απλή ιστορική ανάμνηση, τόσο παλιά, όσο η άλωση της Τροίας.

*Συντ. δικηγόρος  παρ’ ΑρείωΠάγω-συγγραφέας-ερευνητής