ΑΡΧΗ ΤΕΛΟΥΣ ΓΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥΣ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Ο πόλεμος ξεκίνησε και σίγουρα θα έχει μεγάλη διάρκεια. Το δε διακύβευμά του είναι απίθανο. Από την μια μεριά υπάρχουν οι δυτικές χώρες, που έχουν συνολικό δημόσιο χρέος κάπου 50 τρισεκατομμύρια δολλάρια και, από την άλλη, υπολογίζεται ότι στους ανά τον κόσμο φορολογικούς παραδείσους «αναπαύονται» κάπου 40 τρισεκατ. δολλάρια, αν όχι περισσότερα.

Συμβαίνει όμως και κάτι άλλο, εξαιρετικά ενδιαφέρον. Ενώ για την περίοδο 1985-2006 οι παγκόσμιες κινήσεις-ροές κεφαλαίων –των συναλλαγματικών πράξεων συμπεριλαμβανομένων– αντιπροσώπευαν κάπου 300 τρισεκατ. δολλάρια ετησίως, μετά την κρίση του 2007 στις ΗΠΑ το ποσό αυτό σταδιακά μειώθηκε αισθητά και σήμερα η Παγκόσμια Τράπεζα το εκτιμά σε 115 τρισεκατ. δολλάρια περίπου. Η μείωση αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο στις δυνατότητες δανεισμού των δυτικών κρατών, τα οποία βλέπουν να καταρρέουν στο εσωτερικό τους και τα ποσοστά της αποταμίευσης σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν τους. Χωρίς αμφιβολία δε, η εξέλιξη αυτή επηρεάζει αρνητικά και την παγκόσμια διατραπεζική αγορά –με ό,τι αυτό σημαίνει για την υγεία του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος.

Στο πλαίσιο της κατάστασης αυτής, οι δυτικές τράπεζες δύσκολα μπορούν να δανείσουν, διότι προσπαθούν να μειώσουν το χρέος τους, τα δε κράτη δεν μπορούν να δράσουν λόγω έλλειψης ρευστότητας, άρα δεν μπορούν να δανειστούν. Έτσι, όπως υπογραμμίζει και ο γνωστός Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Ατταλί, σταδιακά η Δύση γίνεται φάντασμα του εαυτού της. Σε μεγάλο δε βαθμό, ο δανεισμός της εξαρτάται από το ύψος της αποταμίευσης στις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες. «Πρόκειται για μία παράξενη κατάσταση όπου οι Κινέζοι, που κερδίζουν λιγότερα από 1.000 ευρώ τον μήνα, διαθέτουν τα μισό εισόδημά τους για να πληρώνονται οι μισθοί των Αμερικανών δημοσίων υπαλλήλων, στρατιωτικών και ερευνητών, οι οποίοι τελικά κερδίζουν δέκα φορές παραπάνω από τον μέσο Κινέζο εργαζόμενο. Έχουμε επίσης το φαινόμενο οι αποταμιεύσεις των αναπτυσσομένων χωρών να χρηματοδοτούν την κατανάλωση των πλούσιων, ενώ οι ηλικιωμένοι ζουν εις βάρος των νέων και οι οργανωμένες συντεχνίες της Δύσης εκμεταλλεύονται την εργασία των φτωχών του αναπτυσσόμενου κόσμου…», γράφει ο Ζακ Ατταλί.

Ένας κόσμος, ωστόσο, που σήμερα θέλει και αυτός να ενισχύσει την εσωτερική του ζήτηση και έτσι έχει αρχίσει να περιορίζει τις δανειοδοτήσεις του προς την Δύση. Συνεπώς, για τον δυτικό κόσμο ήδη υπάρχει σοβαρό πρόβλημα χρηματοδότησης της ευημερίας του, δεδομένου ότι ο πλούτος που παράγεται στις χώρες του είναι χαμηλότερος από την δυνητική κατανάλωσή του. Θεωρείται έτσι βέβαιον ότι, ακόμα και χωρίς άνοδο των επιτοκίων, οι τόκοι που θα κληθούν να καταβάλλουν οι υπερχρεωμένες δυτικές χώρες μέχρι το 2017 θα είναι υπερδιπλάσιοι από τους σημερινούς. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες των αναπτυγμένων χωρών μέσα στα τρία προσεχή χρόνια θα πρέπει να διαθέσουν το ετήσιο εισόδημά τους για να χρηματοδοτήσουν το δημόσιο χρέος.

Δεν χρειάζεται να έχει κανείς υψηλό δείκτη ευφυΐας για να καταλάβει ότι η κατάσταση αυτή είναι κοινωνικά εκρηκτική και απειλεί ευθέως και τους δημοκρατικούς θεσμούς τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Βόρεια Αμερική, χωρίς, βεβαίως, να ξεχνάμε και την από δεκαετίας προβληματική Ιαπωνία.

Παρόλα αυτά, η Δύση έχει στα χέρια της ένα σοβαρό ατού: αυτό της αποταμίευσης δικών της πολιτών στους φορολογικούς παραδείσους. Πρόκειται δε για αποταμίευση η οποία, μεταξύ άλλων, αποσταθεροποιεί και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, παράλληλα όμως τροφοδοτεί και το ήδη παγκοσμιοποιημένο οικονομικό έγκλημα. Την ώρα λοιπόν που οι, δυτικές κυρίως, κυβερνήσεις θέλουν να ενισχύσουν την εξουσία τους έναντι των αγορών, ένας τρόπος για να πετύχουν τον στόχο τους είναι να «βάλουν χέρι» στις καταθέσεις που βρίσκονται στους φορολογικούς παραδείσους –ή, πιο επιστημονικά, σε υπεράκτιες περιοχές.

Από καιρό, έτσι, ορισμένες δυτικές κυβερνήσεις, με πρώτες την Γερμανία και την Γαλλία, ετοιμάζουν ένα σχέδιο αντιμετώπισης του υπεράκτιου συστήματος, στο οποίο εκτιμάται ότι υπάρχουν περί τα 35 τρισεκατ. δολλάρια, ήτοι το 45% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, όπως λένε έγκυρες πληροφορίες μας, εντάσσεται η μεγαλύτερη συλλογή στοιχείων στην ιστορία.

Ανώνυμοι πληροφοριοδότες παρέδωσαν σε δίκτυο δημοσιογράφων 2,5 εκατομμύρια αρχεία για τους φορολογικούς παραδείσους του κόσμου. Όπως αναφέρει σε δημοσίευμά της η Deutsche Welle, τα στοιχεία αποκαλύπτουν 120.000 «εταιρείες-γραμματοκιβώτια», offshore λογαριασμούς και άλλες σκοτεινές επιχειρηματικές δραστηριότητες σε περισσότερες από 170 χώρες του κόσμου, όπως επίσης τα ονόματα 130.000 προσώπων που έχουν τα χρήματά τους σε φορολογικούς παραδείσους. Μεταξύ αυτών πολιτικοί, επώνυμες προσωπικότητες, έμποροι όπλων και ολιγάρχες.

Στόχος του εγχειρήματος, όπως τονίζεται σε ρεπορτάζ της Deutsche Welle, είναι να αποκαλυφθούν οι απόκρυφοι μηχανισμοί της υπεράκτιας οικονομίας, αλλά και οι πραγματικοί ιδιοκτήτες των offshore εταιρειών που κρύβονται πίσω από την ανωνυμία που προσφέρει ο μηχανισμός των φορολογικών παραδείσων. Η έρευνα θα δώσει την ευκαιρία να εξακριβωθεί ποιες από αυτές τις εταιρείες και τους ιδιοκτήτες τους επιδίδονται σε παράνομες δραστηριότητες. «Οι έρευνες αυτές ξεδιπλώνουν το πέπλο του offshore συστήματος και τον μυστικό κόσμο των φορολογικών παραδείσων», σημείωσε ο Τζέραρντ Ράϊλ, διευθυντής της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists –ICI), η οποία διηύθυνε την διεθνή αξιολόγηση των στοιχείων. «Γνωρίζαμε ότι η υπεράκτια οικονομία είναι δύσκολα προσβάσιμη, εντούτοις μάς εξέπληξε πόσο μεγάλη και εκτενής είναι», σημείωσε.

Η ICI διεξήγαγε την 15μηνη έρευνα μαμούθ σε στενή συνεργασία με 86 δημοσιογράφους από 46 χώρες. Ανάμεσα στα μέσα ενημέρωσης που συνεργάστηκαν βρίσκονται το BBC, η Guardian, η Washington Post, η Le Monde, η ελβετική Sonntagszeitung, η γερμανική Suddeutsche Zeitung, το επίσης γερμανικό NDR, ενώ από την Ελλάδα συμμετείχε η εφημερίδα Τα Νέα. Τα αρχεία που δόθηκαν στην σύμπραξη των δημοσιογράφων αφορούν χρονικό διάστημα 30 ετών και αποκαλύπτουν αριθμούς και στοιχεία για κινήσεις κεφαλαίων, λόγους ίδρυσης υπεράκτιων εταιρειών, καθώς και διασυνδέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων. Επίσης, μέρος των αρχείων παραδόθηκε και στην Ιντερπόλ –που σημαίνει ότι θα υπάρξει πλέον και διεθνής παρέμβαση στον χώρο του οικονομικού εγκλήματος, που εκτιμάται ότι από μόνος του αντιπροσωπεύει τζίρο άνω του 1 τρισεκατ. δολλαρίων ετησίως.

Το πρόβλημα που υπάρχει, όμως, με τις υπεράκτιες περιοχές έχει και πολλές θεσμικές πτυχές, οι οποίες, αν δεν αντιμετωπισθούν και αυτές επίσης, ο θόρυβος που γίνεται σήμερα δεν θα καταλήξει πουθενά –ειδικά δε στην Ευρώπη όπου υπάρχουν και οι ισχυρότεροι πολιτικά φορολογικοί παράδεισοι. Όπως επισημαίνει ο Νικολά Σαζόν στο βιβλίο του για τα υπεράκτια κέντρα, οι ευρωπαϊκοί φορολογικοί παράδεισοι είναι από τους ισχυρότερους παγκοσμίως, με το Σίτυ του Λονδίνου να κατέχει την πρώτη και πιο ισχυρή θέση.

Το υπεράκτιο δίκτυο του Σίτυ περιλαμβάνει τρία στρώματα. Δύο εσωτερικοί δακτύλιοι –τα Εξαρτημένα Εδάφη του Βρεταννικού Στέμματος: Τζέρσεϊ, Γκέρνσεϊ και Νήσος του Μαν και τα Υπερπόντια Εδάφη της Βρεταννίας, όπως τα Νησιά Κεϊμάν– ελέγχονται ουσιαστικά από την Βρεταννία και συνδυάζουν φουτουριστικά υπεράκτια μέσα χρηματοδότησης με μεσαιωνική πολιτική. Ο εξωτερικός δακτύλιος αποτελεί μία διάταξη από διαφορετικούς μεταξύ τους παραδείσους, όπως το Χονγκ Κονγκ, που βρίσκονται έξω από τον άμεσο έλεγχο της Βρεταννίας αλλά παρόλα αυτά είχαν και έχουν ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με την χώρα και το Σίτυ. Σύμφωνα με έγκυρη ανάλυση, σε αυτόν τον βρεταννικό σχηματισμό αναλογεί συνολικά πάνω από το ένα τρίτο του διεθνούς τραπεζικού ενεργητικού. Αν προσθέσουμε σε αυτά και το Σίτυ, το εν λόγω μέγεθος ξεπερνά το ένα δεύτερο.

Είναι λοιπόν σαφές ότι το Λονδίνο, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα αντιδράσει σθεναρά σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή πρωτοβουλία που θα έχει ως αντικείμενο ουσιαστικές θεσμικές αλλαγές στα καθεστώτα των υπεράκτιων κέντρων. Έτσι, κατά την εκτίμησή μας, μπορεί σήμερα να γίνεται πολύς θόρυβος για τα αποκαλούμενα «νησιά των θησαυρών», πλην όμως τα αποτελέσματα που θα έχει προαναγγέλλονται περιορισμένα. Εκτός και αν ασκήσουν ισχυρή πίεση προς την κατεύθυνση αυτή οι αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες διαθέτουν πανίσχυρα κρατικά επενδυτικά ταμεία και στην ουσία μάλλον πλήττονται από την χρηματοπιστωτική δύναμη του υπεράκτιου χρήματος. Το όλο θέμα, συνεπώς, αναμένεται να έχει πολύ ενδιαφέρουσα συνέχεια.