Εγγύηση Καταθέσεων: μια παλιά μα πάντα επίκαιρη ιστορία

του Κωστή Χρήστου

Όσο και αν φαντάζει περίεργο, η πρώτη χώρα που θέσπισε σύστημα προστασίας καταθέσεων ήταν η Τσεχοσλοβακία το 1924, για να τερματιστεί αδόξως το 1938. Αυτό όμως που έμελε να αποτελέσει πρότυπο όλων των συστημάτων προστασίας καταθέσεων, ήταν των ΗΠΑ, μιας χώρας που περνούσε την χειρότερη οικονομική κρίση της ιστορίας της. Οδηγός αυτής, ήταν ένας αυτοτροφοδοτούμενος και καθοδικός φαύλος κύκλος τραπεζικών πτωχεύσεων -bank run.

Το 1932, ο Hoover, αποπειράθηκε να ανακόψει την κατάρρευση με την δημιουργία ενός δανειστή της τελευταίας καταφυγής, μέσω της λεγόμενης Χρηματοδοτικής Εταιρείας για την Ανασυγκρότηση (RFC). Η αποτυχία του υπήρξε παταγώδης, καθόσον, ο εν λόγω μηχανισμός, δάνειζε κάποιες τράπεζες, αλλά δεν εγγυόταν τις τραπεζικές καταθέσεις. Έτσι, το ασυγκράτητο κύμα που ξεκίνησε το 1929 με 659 πτωχευμένες τράπεζες, έφτασε τις 4004 το 1933. Όσες τράπεζες επιβίωναν, δεν δάνειζαν, ενώ όσες χρεοκοπούσαν, ρευστοποιούσαν σπασμωδικά τα περιουσιακά τους στοιχεία, με παράλληλη απαίτηση των δανείων τους από τις επιχειρήσεις.

Το μόνο, που θα μπορούσε να σταματήσει το απόλυτο οικονομικό ολοκαύτωμα ήταν, η πρωτοβουλία του νεοεκλεγέντος προέδρου Ρούσβελτ για ένα μηχανισμό εγγύησης καταθέσεων, δημιουργώντας την Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων. Ο FDIC όπως ονομάστηκε, ξεκίνησε από την κάλυψη του ποσού των $2,500 το 1934 για να καταλήξει στο ποσό των $250,000 ανά καταθέτη το 2008. Μάλιστα, το ποσό των $100,000 θεσπίστηκε το 1980 ώστε να αντιμετωπίσει την τότε σοβαρή χρηματοπιστωτική κρίση (S&L crisis).

Διαχρονικά, η επιτυχία του FDIC ήταν τέτοια, που το 1952 η Κούβα του Μπατίστα, έγινε η τρίτη χώρα που θέσπισε ταμείο προστασίας καταθέσεων ως άμεση απάντηση στον FDIC, στην προσπάθεια να ανακοπεί η φυγή καταθέσεων προς τις ΗΠΑ. Ακολούθησαν η Τουρκία το 1960, η Νορβηγία και η Ινδία το 1961 και οι Φιλιππίνες το 1963. Αργά, αλλά σταθερά, οι χώρες άρχισαν να αντιλαμβάνονται την σημασία ενός τέτοιου μηχανισμού και από το Αφγανιστάν (ADIC) ως την Νιγηρία (NDIC), δημιουργήθηκαν ταμεία εγγύησης καταθέσεων.

Πράγματι, κάθε φορά που υπήρξε κίνδυνος, ο FDIC χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά στην ανακοπή μιας πιθανής μαζικής κατάρρευσης. Ενδεικτικά, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, δεν οδήγησε στο αναμενόμενο bank run, που σε συνδυασμό με την επερχόμενη ύφεση θα κατέστρεφε ολοσχερώς την παγκόσμια οικονομία. Βλέπετε, ο μέσος Αμερικανός αναγνώριζε στον FDIC έναν οργανισμό που όλα αυτά τα χρόνια είχε σώσει εκατομμύρια πολίτες από την λεηλασία των καταθέσεων τους.

Την ίδια εποχή στην Ευρώπη, άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η μετάδοση της κρίσης, σε συνδυασμό με την ύπαρξη πολύ χαμηλών εγγυημένων καταθέσεων, μπορούσε άμεσα να διαλύσει το τραπεζικό σύστημα. Πράγματι πριν το 2008, κράτη όπως το Βέλγιο και η Ελλάδα εγγυούνταν μόνο €20.000, ενώ η Φινλανδία και η Πορτογαλία €25.000. Ως εκ τούτου, τα κράτη άρχισαν να ανεβάζουν τα εγγυημένα ποσά των καταθέσεων, προσεγγίζοντας τις €100.000. Μάλιστα η κυβέρνηση της Ιρλανδίας εφήρμοσε εγγυήσεις χωρίς όρια, κάτι που ακολούθησαν, έστω και για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα τα κράτη της Γερμανίας, Δανίας και Γαλλίας. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο τότε Πρόεδρος της Γαλλίας Σαρκοζί, διεκήρυξε ότι δεν θα αφήσει καμία τράπεζα να καταρρεύσει.

Όλα αυτά, οδήγησαν στην δημιουργία ενός ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου, για την εναρμόνιση των εθνικών μηχανισμών προστασίας καταθέσεων στο ισόποσο των €100000 ανά καταθέτη και με διατάξεις αντίστοιχες του αμερικάνικου συστήματος. Η ειδοποιός διαφορά όμως έγκειται, στην ανυπαρξία ενός πανευρωπαϊκού μηχανισμού εγγύησης καταθέσεων και κάθε κράτος αναλαμβάνει να διασφαλίσει τις τράπεζες που εγγράφονται στο μηχανισμό του. Δηλαδή στην πραγματικότητα, πρόκειται για αποκομμένα ταμεία εγγύησης καταθέσεων και μάλιστα χωρίς καμία θεσμοθετημένη εγγύηση από την ΕΚΤ.

Επιπλέον, πολλές φορές ο ευρωπαίος καταθέτης δυσκολεύεται να κατανοήσει από ποίο ταμείο προστατεύεται. Επί παραδείγματι, στην Ελλάδα τα υποκαταστήματα της Αμερικάνικης Bank of America και της Ρωσικής Kedr, καλύπτονται από το ελληνικό ΤΕΚΕ ενώ τα αντίστοιχα καταστήματα των Citibank και HSBC καλύπτονται από τον βρετανικό FSCS. Πολλοί πελάτες της HSBC Expat πιστεύουν ότι καλύπτονται από το αντίστοιχο ποσό του Αγγλικού μηχανισμού εγγύησης FSCS (£85.000) ενώ στην πραγματικότητα καλύπτονται από τον αντίστοιχο μηχανισμό της νήσου Jersey, που όπως και οι άλλοι εξωχώριοι Βρετανικοί νήσοι καλύπτουν το ποσό των £50.000 ανά καταθέτη. Φυσικά, αυτό είναι κάτι που συναντάται σποραδικά και σε άλλες χώρες. Έτσι, πολλές τράπεζες στην Μικρονησία, στα νησιά Μάρσαλ και στο Πούερτο Ρίκο, καλύπτονται από τον Αμερικάνικο FSCS. Σε κάθε περίπτωση όμως, η έκταση της διάσπασης των ευρωπαϊκών ταμείων προστασίας καταθέσεων είναι πρωτοφανές και επιβάλλει έναν πιο συγκεντρωτικό μηχανισμό στήριξης.

Αντιθέτως, με ότι λαϊκώς πιστεύεται, όλα τα συστήματα ασφάλισης, βασίζονται σε ένα ελάχιστο και όχι μέγιστο χρηματικό ποσό διασφάλισης. Με λίγα λόγια κανείς δεν εμποδίζει ένα ευρωπαϊκό κράτος να διασφαλίσει άνω του ποσού των €100.000 ανά καταθέτη. Το γεγονός, ότι σχεδόν κανένα κράτος δεν εγγυάται επιπλέον ποσά, φανερώνει κάτι. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Μασαχουσέτη μέσω του Depositors Insurance Fund (DIF) αποζημιώνει όλα τα ποσά πάνω του ορίου των €250.000 που δεν εγγυάται η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, δηλαδή καλύπτει τον καταθέτη ανεξαρτήτως ποσού.

Ειδική μνεία, πρέπει να γίνει και στην Γερμανία που μόλις το 1966, γινόταν η δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα, μετά την Νορβηγία (υπό την εξαίρεση της προπολεμικής Τσεχοσλοβακίας) που αποκτούσε ταμείο προστασίας καταθέσεων, ενώ 3 χρόνια αργότερα, θα πρόσθετε έναν ακόμη μηχανισμό για τις συνεργατικές τράπεζες. Ο μηχανισμός της Γερμανίας, είναι ίσως ο πιο καλός μαθητής του αμερικάνικου συστήματος εγγύησης, αφού διαθέτει ξεχωριστά κεφάλαια για κάθε σχεδόν τύπο χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. Επιπλέον, οι τέσσερις τραπεζικές ενώσεις της χώρας, που αφορούν τα αντίστοιχα είδη τραπεζών (κρατικές-ιδιωτικές-συνεργατικές και καταθετικές) δύνανται να εγγυηθούν επιπλέον του εγγυημένου ποσού των €100.000. Δηλαδή, η χώρα που τόσο εύκολα, άφησε την Κύπρο να καταρρεύσει και αρνείται έναν ουσιαστικό- ομοσπονδιακό τύπου προστασίας καταθέσεων, γνωρίζει άριστα την σημασία της ύπαρξης μια τέτοιας οντότητας, αλλά και τι, σημαίνει η απουσία αυτής.

Σε κάθε περίπτωση, το 2015 σχεδιάζεται ένα πανευρωπαϊκό ειδικό Ταμείο Εκκαθάρισης Τραπεζών, όπου μαζί με τα εναπομείναντα στοιχεία των χρεοκοπημένων τραπεζών, θα εκκαθαρίζονται και οι μη εγγυημένες καταθέσεις. Ίσως, ακόμη και ένα τέτοιο ευρωπαϊκό ταμείο-κακέκτυπο του αντίστοιχού αμερικάνικου (και γερμανικού), καταφέρει να αποτρέψει ένα γενικευμένο bank run. Το ενδιαφέρον είναι, ότι η ίδια η δημιουργία του FDIC έγινε με αποκλειστική πολιτική βούληση της κυβέρνησης Ρούσβελτ που διαπίστωσε την ανικανότητα της FED να αντιμετωπίσει την ύφεση, αλλά και έκαμψε τις αντιδράσεις τραπεζικών και πολιτικών. Και παρά τις διάφορες επικρίσεις, για το κατά πόσο είναι θεμιτή η παρέμβαση του κράτους για το σώσιμο των καταθετών, όλοι συμφωνούν ότι ο FDIC είναι η αιτία που οι ΗΠΑ έχουν να βιώσουν bank run από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης.

Άλλωστε, το σύστημα προστασίας των καταθέσεων, έχει αποδειχτεί ως ένα από τα ελάχιστα αξιόπιστα εργαλεία των οικονομιών, για να ανακόψουν τον εκτροχιασμό τους αλλά και να ανακάμψουν στην περίπτωση που έχουν ήδη καταρρεύσει. Η άγνοια του συστήματος της εγγύησης καταθέσεων, είναι άγνοια της ίδιας της οικονομικής ιστορίας. Και φήμες θέλουν την ιστορία να τιμωρεί αυστηρά όσους δεν την σέβονται.