Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και ο εταιρικός καπιταλισμός

του David Thomas*

Δεν αποκλείεται τα κόκκαλα του Καρόλου Μαρξ να τρίζουν. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας δεν ενδιαφέρεται πλέον καθόλου για το χρώμα της γάτας, αλλά καίγεται για το αν αυτή μπορεί να πιάνει ποντίκια. Υπό αυτή την έννοια, η κομμουνιστική ηγεσία της αχανούς αυτής χώρας θέλει να αποδείξει με κάθε τρόπο ότι ο κομμουνισμός και ο καπιταλισμός μπορούν να συμβαδίζουν και να έχουν πολύ καλά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο αυτό, έτσι, πολλά αξιοπερίεργα πράγματα σημειώνονται στο κινεζικό επιχειρηματικό τοπίο.

Καθώς οδεύει προς μία σημαντική μετάβαση σε επίπεδο ηγεσίας, η Κίνα επιχειρεί μία σειρά από εταιρικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες απέχουν αισθητά από τις γνωστές μαρξικές αρχές –για να μην πούμε ότι τις ανατρέπουν.

Στο πλαίσιο μίας νέας επιχειρηματικής λογικής, η κινεζική κυβέρνηση αντί να ιδιωτικοποιήσει απευθείας τις κρατικές επιχειρήσεις που επιθυμεί να γίνουν πιο αποτελεσματικές, εξετάζει σε ποιον βαθμό η πώληση μειοψηφικών πακέτων σε ιδιώτες επενδυτές μπορεί να βελτιώσει την απόδοσή τους. Χωρίς, όμως, η είσοδος ιδιωτών σε αυτές να αφαιρεί από το ΚΚ τον έλεγχο της διακυβέρνησης της επιχειρηματικής μονάδας. Με διαφορετικά λόγια, το Κόμμα θέλει να έχει αποτελεσματικότερες καπιταλιστικού τύπου επιχειρήσεις αλλά υπό τον ισχυρό πολιτικό του έλεγχο.

Έτσι, σε αντίθεση με την μαρξική θεωρία περί φθίνοντος κέρδους, το ΚΚ Κίνας επιθυμεί να προσφέρει υψηλές αποδόσεις στους νέους μετόχους, αλλά με μεγαλύτερη δική του επιρροή στις εταιρικές αποφάσεις. Πρόκειται για μεγάλο στοίχημα. Διότι οι κομμουνιστές ηγέτες θα πρέπει να αποδείξουν ότι, υπό την δική τους πολιτική κατεύθυνση, η εταιρική ανταγωνιστικότητα μπορεί να βελτιωθεί με τον ίδιο –αν όχι καλύτερο– τρόπο με αυτόν που πετυχαίνει η αγορά. Οι περισσότεροι παρατηρητές, ειδικά εκείνοι που βρίσκονται εκτός Κίνας, θα σχολίαζαν ότι πλανώνται πλάνην οικτράν. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, η επιδιόρθωση του διογκωμένου, αναποτελεσματικού κρατικού τομέα της Κίνας έχει ανάγκη από λιγότερη παρεμβατική εποπτεία, όχι περισσότερη.

Υπάρχει, ωστόσο, ένα επιχείρημα ενάντια σε αυτή την αντανακλαστική αντίδραση. Πρώτον, το ΚΚ Κίνας, το οποίο επιλέγει προσεκτικά και εκπαιδεύει τα καλύτερα και λαμπρότερα μυαλά της χώρας για να υπηρετήσουν στις εθνικές υπηρεσίες, διαθέτει ένα καλό ιστορικό στην ανάπτυξη ταλέντων. Αυτή είναι η ομάδα, άλλωστε, που κατεύθυνε με επιτυχία την οικονομία της Κίνας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Ενώ κανείς μπορεί να αμφισβητήσει το κατά πόσον οι γραφειοκράτες του πιστωτικού τομέα μπορούν να διεκδικήσουν τα εύσημα γι’ αυτές τις επιδόσεις, τουλάχιστον δεν πρέπει να απορριφθούν γρήγορα οι διοικητικές ικανότητες των μελών του Κόμματος.

Επίσης, έχει πολύ μικρότερη σημασία ποιος κάθεται στην θέση του διευθυντή από το περιβάλλον που έχει γύρω του. Το κυριότερο πρόβλημα με τον κρατικό τομέα της Κίνας είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση τούς θρέφει με επιδοτήσεις, ενθαρρύνει τις κρατικές τράπεζες να παρέχουν φθηνά δάνεια, μετακυλίει τα τοξικά χρέη και τούς προστατεύει από τον ανταγωνισμό. Η φροντίδα εξαλείφει τα περισσότερα από τα κίνητρα που θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να τούς ενθαρρύνουν να περιορίσουν τις μη κερδοφόρες επιχειρήσεις, να εξορθολογίσουν το εργατικό τους δυναμικό και γενικά να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα. Δεν είναι απορίας άξιο που οι κρατικές επιχειρήσεις δεν πλησιάζουν επ’ ουδενί σε κερδοφορία τις ιδιωτικές επιχειρήσεις της Κίνας.

Οι επόπτες του Κόμματος ίσως καταφέρουν να ξεσκεπάσουν μέρος της διαφθοράς και να αναγκάσουν τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων να εργάζονται πιο επιμελώς. Αν όμως η κυβέρνηση δεν κόψει τις επιδοτήσεις και δεν αναγκάσει αυτές τις επιχειρήσεις να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τις κρατικές τράπεζες ως μηχανήματα ATM, θα συνεχίσουν να χάνουν χρήματα. Εάν δεν εκτεθούν στον πραγματικό ανταγωνισμό –τόσο από ξένες όσο και από ιδιωτικές κινεζικές εταιρείες– και στην απειλή πτώχευσης, δεν θα καινοτομήσουν ποτέ. Αναγκασμένος να σταθεί στα πόδια του, ο κάθε διευθυντής, είτε προέρχεται από το Κόμμα είτε από τον ιδιωτικό τομέα, θα υποχρεωνόταν να  βελτιώσει την παραγωγικότητα, το προϊόν και την ποιότητα υπηρεσιών. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αυξηθεί η αξία των μετόχων.

Άλλες χώρες παρέχουν ορισμένες αποδείξεις ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να λειτουργήσουν. Η Σιγκαπούρη, για παράδειγμα, μπορεί να υπερηφανεύεται για ορισμένες άκρως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που συνδέονται με το κράτος, όπως η Singapore Airlines, επειδή οι κρατικοί «αφέντες» τις αναγκάζουν να λειτουργούν ως εταιρείες που κυνηγούν κέρδη, και όχι ως τράπεζες θέσεων εργασίας. 

Θεωρητικά, αυτή είναι η κατεύθυνση στην οποία σχεδιάζει να προχωρήσει η Κίνα. Στο συνέδριο τού 2013, το Κομμουνιστικό Κόμμα δεσμεύθηκε να επιτρέψει στον ιδιωτικό τομέα και στις δυνάμεις της αγοράς να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο στην οικονομία, διατηρώντας ταυτόχρονα τα επίπεδα κρατικής ιδιοκτησίας. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουν οι οικονομολόγοι και οι επενδυτές είναι κατά πόσον το Κόμμα θα ακολουθήσει ή όχι την υπόσχεσή του. Μετά από τέσσερα χρόνια, ασφαλώς, το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν έχει ανοίξει επαρκώς για να δώσει τέλος στις ενέσεις που διατηρούν τον κρατικό τομέα, ούτε και οι αγορές.

Αυτό που έχει επίσης σημασία είναι το πώς σκοπεύουν οι Κομμουνιστές να ασκήσουν την νέα τους εταιρική επιρροή. Εάν επιτραπεί στα μέλη του Κόμματος και στα διευθυντικά στελέχη των κρατικά ελεγχόμενων επιχειρήσεων να διοικήσουν τις επιχειρήσεις τους με ανεξαρτησία, στοχεύοντας σε μεγαλύτερη παραγωγικότητα, διαφάνεια και κερδοφορία, ίσως έχουν μία ευκαιρία να τις μεταμορφώσουν επιτυχώς. Εάν οι αξιωματούχοι του Κόμματος γίνουν απλά το κανάλι για να διοχετεύονται υπαγορεύσεις από την κορυφή, που θα έχουν στόχο να προωθούν τα θέλω των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής αντί των μετόχων, αυτές οι εταιρείες θα συνεχίσουν να είναι γίγαντες που παραπαίουν, βάζοντας τροχοπέδη στην οικονομική πρόοδο.

Τα «εάν» είναι πολλά. Ίσως στο τέλος, οι Κομμουνιστές της Κίνας θα σφυρηλατήσουν έναν νέο τύπο εταιρικής διακυβέρνησης που θα ξεφεύγει από τα παραδοσιακά δυτικά μοντέλα. Για να φτάσουν εκεί, ωστόσο, δεν μπορούν να αγνοήσουν την αγορά.

*Ελεύθερος ανταποκριτής ευρωπαϊκών ΜΜΕ στο Πεκίνο