Η νοσταλγία πεθαίνει τελευταία

του Edoardo Campanella*

Πριν από την πανδημία, η νοσταλγία ήταν μια σημαντική δύναμη στην παγκόσμια πολιτική. Ο Ντόναλντ Τραμπ ανέβηκε στην εξουσία υποσχόμενος να «κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά» και οι υπέρμαχοι του Brexit κέρδισαν την πολιτική τους μάχη εν μέρει εξιδανικεύοντας το αυτοκρατορικό παρελθόν της Βρετανίας. Ενώ ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ζήτησε «μεγάλη αναζωογόνηση του κινεζικού λαού», ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιδίωκε νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες και ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν θρηνούσε για τις εδαφικές απώλειες του Βασιλείου της Ουγγαρίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτές οι τάσεις ανεστάλησαν όταν η πανδημία ανάγκασε όλους να επικεντρωθούν σε μια πιο άμεση κρίση. Αλλά τώρα που η COVID-19 σταδιακά ξεθωριάζει, η νοσταλγία επέστρεψε. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει φτάσει αυτή τη μορφή πολιτικής στα άκρα, δικαιολογώντας τον επιθετικό του πόλεμο κατά της Ουκρανίας με το ψευδές σκεπτικό ότι ο γείτονας της Ρωσίας «είναι αναφαίρετο μέρος της δικής μας ιστορίας, πολιτισμού και πνευματικού χώρου».

Η πολιτική της νοσταλγίας

Η πολιτική της νοσταλγίας ποικίλλει σημαντικά μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών πλαισίων. Σε αντίθεση με τον Πούτιν, οι υπέρμαχοι του Brexit έπρεπε να πείσουν την πλειοψηφία των ψηφοφόρων να υποστηρίξουν τον σκοπό τους. Στις δημοκρατίες, τα κυρίαρχα κόμματα μπορούν να αμφισβητήσουν την προσπάθεια των νοσταλγικών λαϊκιστικών κινημάτων να μονοπωλήσουν την ιστορία της χώρας. Μπορούν να αντιμετωπίσουν την επανορθωτική νοσταλγία με αντανακλαστική νοσταλγία, επισημαίνοντας, για παράδειγμα, ότι η βρετανική αυτοκρατορία είχε άφθονο αίμα στα χέρια της.

Σε αυταρχικά συστήματα, όπου η αντιπολίτευση – αν υπάρχει καθόλου – δεν μπορεί να ανταποκριθεί ανοιχτά στους ιστορικούς ισχυρισμούς ενός καθεστώτος, η νοσταλγία γίνεται πιο επικίνδυνη, ειδικά όταν η συναισθηματική της απήχηση τροφοδοτεί τον ίδιο τον ηγέτη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μία από τις μοναδικές λύσεις είναι η διεθνής δέσμευση με την αλλοτριωμένη δύναμη για να τη βοηθήσει να απαλύνει την αίσθηση της απώλειας. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί επίσης να είναι απαραίτητη για μια αναδυόμενη δύναμη όπως η Κίνα, η οποία αισθάνεται ότι ο κόσμος την κρατά περιθωριοποιημένη και δεν αποδίδει τον δέοντα σεβασμό στη μακρά ιστορία της.

Μια ανερχόμενη δύναμη

Ωστόσο, σε αντίθεση με τις φθίνουσες δυνάμεις, μια ανερχόμενη δύναμη μπορεί να αντλήσει πνευματική βοήθεια από την υπόσχεση αποκατάστασης μιας χαμένης πατρίδας. Αυτός είναι ο λόγος που ο Σι συχνά επιβεβαιώνει μια συνέχεια στην κινεζική ιστορία, συνδέοντας το αρχαίο αυτοκρατορικό παρελθόν με τη Λαϊκή Δημοκρατία. Η ιδέα μιας μεγάλης αναζωογόνησης παρέχει έναν οδικό χάρτη για ένα καλύτερο μέλλον χωρίς την ανάγκη ρήξης με το παρόν.

*senior fellow στο Mossavar-Rahmani Center for Business and Government στο Harvard Kennedy School
**πρώτη δημοσίευση: www.ot.gr