του Εμανουέλ Μπαρόν*
Η πανδημία του κορονοϊού είναι προφανώς ένα πολύ σοβαρό φαινόμενο που επιταχύνεται στην Ευρώπη και περιλαμβάνει πολλές άγνωστες παραμέτρους. Αποτέλεσμα: τα μέτρα, όσο λογικά κι αν είναι, στηρίζονται σε υποθέσεις. Σε αυτή την επιδημία συναντάμε πάντως ορισμένες σταθερές που βλέπουμε και σε άλλες κρίσεις. Οι σταθερές αυτές είναι σε δύο επίπεδα. Στο επιχειρησιακό, οι κλασικοί περιορισμοί (καθυστερημένη αντίδραση, αναγνώριση της πολιτικής διάστασης, κοινωνική κινητοποίηση, διαχείριση του αγνώστου, ρόλος των μέσων ενημέρωσης, ρόλος των ειδικών). Στο πολιτικό, οι υγειονομικές ανισότητες στον πλανήτη, αλλά και στους κόλπους της Δύσης.
Η υποχρέωση γρήγορων αποφάσεων χαρακτηρίζει κάθε επιδημία. Οι πολιτικοί οφείλουν επίσης να διαχειριστούν τις διαφορετικές αντιδράσεις του πληθυσμού, την περίφημη κινητοποίηση του κοινωνικού σώματος, το μόνο σίγουρο φάρμακο για τη μείωση της μετάδοσης του ιού όταν δεν υπάρχει εμβόλιο. Με έχει εντυπωσιάσει η αδιαφορία ορισμένων, όπως με έχουν εντυπωσιάσει και οι εισβολές στα σούπερ μάρκετ. Οι παράλογες αντιδράσεις είναι οικουμενικές. Τα μέσα ενημέρωσης παίζουν εδώ σημαντικό ρόλο, τόσο στην αποσαφήνιση όσο και στη σύγχυση. Κλειδί είναι ακόμη η εμπιστοσύνη του πληθυσμού προς τους θεσμούς.
Οι κυβερνήσεις έχουν διδαχθεί από προηγούμενα υγειονομικά σκάνδαλα. Αλλά αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να πάψουμε να θέτουμε ερωτήματα για τις προτεραιότητες στον χώρο της υγείας και για τα όσα αποκαλύπτει αυτή η πανδημία για τα συστήματα υγείας και το κοινωνικοοικονομικό μας μοντέλο εν γένει. Επρεπε να εκδηλωθεί μια τόσο μεγάλη κρίση για να καταλάβουμε τους περιορισμούς που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γιατροί και οι νοσηλευτές; Για να αντιληφθούμε ότι η υγεία δεν μπορεί να θεωρείται ένας τομέας εμπορικής δραστηριότητας σαν τους άλλους; Οι καταστροφές, ξαφνικές ή χρόνιες, εκδηλώνονται πάντα σε αποδυναμωμένα συστήματα. Και αυτό είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών.
Ένα άλλο αποκαλυπτικό στοιχείο θα είναι η απάντηση που θα δοθεί στους ανθρώπους που βρίσκονται μακριά από το σύστημα υγείας, όπως είναι οι αποκλεισμένοι πληθυσμοί, οι άστεγοι, οι φτωχοί, οι μετανάστες. Οι πληθυσμοί αυτοί θα χρειαστούν μια διαφορετική πρακτική απάντηση. Και είναι κάτι για το οποίο προετοιμάζονται οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα.
Οι επιδημιολογικές συνθήκες μετάδοσης διαφέρουν ανάλογα με τη φύση του ιού. Ιοί όπως της γρίπης, αλλά και βακτήρια όπως εκείνο της μηνιγγίτιδας (οι μεγάλες επιδημίες συνέβαιναν την ξηρή περίοδο στην υποσαχάρια Αφρική) ή παράσιτα όπως εκείνο της ελονοσίας (τα κρούσματα της οποίας αυξάνονται σε ορισμένες εποχές στο τέλος της περιόδου των βροχών) έχουν εποχικό χαρακτήρα. Ο κλιματικός παράγων ισχύει έτσι για τα μικρόβια, αλλά και για τον ξενιστή, όπως τα κουνούπια, όπως και για εμάς, τους ανθρώπους, που οι κοινωνικές ή διατροφικές μας δραστηριότητες είναι επίσης εποχικές.
Τα κράτη λαμβάνουν μέτρα με στόχο την επιβράδυνση της μετάδοσης του ιού. Όμως οι συνθήκες θα είναι πολύ δύσκολες για τις φτωχές χώρες όπως εκείνες της Αφρικής. Aποκτά λοιπόν ακόμη μεγαλύτερη σημασία η κατασκευή ενός εμβολίου και η αποτελεσματική αντι-ιική θεραπεία. Υπάρχει κίνδυνος να δούμε πολύ οδυνηρές σκηνές, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η παγκοσμιοποίηση όπως είναι οργανωμένη σήμερα δεν είναι φίλη της δημόσιας υγείας και δεν ευνοεί την απάντηση σε έκτακτες καταστάσεις.
Η πρόκληση είναι τεράστια. Πρέπει να τεθούν σε ισχύ μηχανισμοί που επιτρέπουν την ανάπτυξη θεραπευτικών εργαλείων και την πρόσβασή τους όταν οι νόμοι της αγοράς από μόνοι τους δεν επαρκούν. Το να ανατεθούν η έρευνα και η ανάπτυξη αποκλειστικά στον δημόσιο τομέα δεν λειτουργεί για τις μη ανεπτυγμένες αγορές, αυτό το ξέραμε εδώ και καιρό. Το αποδεικνύει η επιτυχημένη συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση των λεγομένων παραμελημένων ασθενειών. Όπως είπε και ο πρόεδρος Μακρόν, η υγεία αποτελεί ένα δημόσιο αγαθό και τα προϊόντα της έρευνας πρέπει να είναι προσβάσιμα στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό πολιτών.
*διευθυντής του Epicentre, μιας ερευνητικής ομάδας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που ειδικεύεται στην απάντηση στις επιδημίες σε αναπτυσσόμενες χώρες
**πρώτη δημοσίευση: www.euractiv.gr
