Η Ελληνική αντίληψη του Κράτους

του Ηλία Καραβόλια

Όλοι έχουμε ανεβοκατεβεί τους ορόφους στην εφορία, στον ΕΦΚΑ, σε ένα νοσοκομείο. Έχουμε στηθεί με τις ώρες στην ουρά στη ΔΕΗ ή σε μια δημόσια υπηρεσία. Και όλοι αγανακτούμε καθημερινά με αυτή την ’’επαφή’’ με το κράτος που χάρη στην πανδημία άρχισε να γίνεται επιτέλους ψηφιακό. Ένα κράτος που στα δίχτυα της γραφειοκρατίας μπορεί να σε στείλει αδιάβαστο στον άλλο κόσμο ή να σε τρελάνει στην καλύτερη περίπτωση.

Ας μην γελιόμαστε: η σχέση μας με το Δημόσιο είναι σχέση σχιζοειδής. Παρανοικές διατάξεις, αντινομία, υποκειμενικές ερμηνείες νόμου και κανονιστικών οδηγιών από έναν και μόνο υπάλληλο, συμβάλλουν στην εδραίωση της πεποίθησης ότι ο πολίτης ταλαιπωρείται καθημερινά. Πληρώνει τους φόρους, τις εισφορές του, τα χαράτσια, αλλά δεν εξυπηρετείται στην ώρα του και σχεδόν πάντα κάτι μένει σε εκκρεμότητα, κάποιο χαρτί θα λείπει. Tώρα ελπίζουμε ότι τα emails θα στείλουν στα συρτάρια αυτά τα καταραμένα χαρτιά.

Άραγε όμως πόσο εδραιωμένη στο παρελθόν είναι αυτή η αταίριαστη σχέση του πολίτη με το Δημόσιο ; Πόσο βαθιές είναι οι ρίζες της παράλογης αυτής ’’συμβίωσης’’ στην Ελλάδα ; Όλοι ξέρουμε ότι ποτέ δεν ’’ιδρύθηκε’’ το κράτος σε αυτό τον τόπο. Ποτέ δεν οργανώθηκε σε δυτικά πρότυπα. Δέσμιο μιας ανατολίτικης λογικής, συμπεριφέρεται ενίοτε σαν κράτος-αφέντης και ενίοτε σαν φέουδο που αφού κατακτηθεί αρχίζει να μοιράζει προνόμια σε λίγους. Και εδώ είναι που θέλω φίλε αναγνώστη να επικεντρωθούμε. Το κράτος είναι το Ταμείο που εποφθαλμιούν τα κόμματα- και κυρίως οι ηγετικές τους ομάδες- ώστε να μοιράσουν χρήμα στους πελάτες-ψηφοφόρους τους. Είναι η πηγή χρηματοδότησης ανορθολογικών συλλογικών συμπεριφορών και μη παραγωγικών επιδοτήσεων. Είναι το φέουδο που ποτέ δεν έπαψε να δημιουργεί ανισότητες, μίση, φθόνο, ανταγωνισμό.

Παντού στον κόσμο τις ανισότητες τις γεννάει ο μανιακός καπιταλισμός. Εδώ στην Ελλάδα, τις θρέφει ο κρατικοδίαιτος καπιταλισμός των εθνικών εργολάβων, των προμηθευτών, των προνομιούχων κρατικών λειτουργών, της διαπλοκής ΜΜΕ-κομμάτων-τραπεζών. Η δε πατερναλιστική λογική αρχίζει και τελειώνει στην ισχύ της εξουσίας που κάθε φορά αντλούν οι εκάστοτε κυβερνώντες ακόμα και στην τοπική αυτοδιοίκηση, οικοσύστημα επίσης κρατικοδίαιτης εκδοχής και παράγοντας μικροοικονομικής ανισορροπίας που τελικά προκαλεί μακροοικονομικό χάος.

Ας μην χαθούμε στις φιλοσοφικές και ιδεολογικές αναλύσεις για το τι εστί Δημόσιο και τι εστί Κράτος. Να δούμε την πραγματικότητα. Επί δεκαετίες η χώρα αυτή είχε μια κακή δημόσια διοίκηση. Μια κρατική μηχανή που το μόνο λιπαντικό της ήταν το γρηγορόσημο.

Πολλοί φυσικά επαγγέλονταν την επανίδρυση αλλά ουδείς τελικά τόλμησε στην ουσία να θίξει ιερά προνόμια, να απολύσει υπεράριθμους, να κόψει περιττές δαπάνες και υπέρογκες αμοιβές σε μισθούς και επιδόματα. Ούτε καν οι ξένοι μπόρεσαν να επιβάλλουν στα χρόνια των μνημονίων αναγκαστικές πολιτικές μείωσης δημοσίων υπαλλήλων και περικοπής εξώφθαλμων δαπανών. Η αλήθεια είναι ότι το Δημόσιο θράφηκε τόσο πολύ ώστε δεν μπορεί πλέον να νικηθεί. Δεν μπορεί να υποκύψει στην λογική του εξορθολογισμού, της συνετής διαχείρισης, της ουσιαστικής προσφοράς στον πολίτη. Η προ της πανδημίας θετική ταμειακή του εικόνα είναι γνωστό ότι οφειλότανε σε υπερφορολόγηση και μόνο.

Οι δημόσιες επιχειρήσεις αποδείχθηκαν φορείς κομματικών διορισμών, σπατάλης και διαφθοράς. Και σήμερα που χρειαζόμαστε ένα καθοδηγητικό παραγωγικό κράτος κινήτρων( απο την στιγμή που αυτό είχε γίνει και πλεονασματικό) ώστε να συμπράξει αποδοτικά με τον ιδιωτικό τομέα, βλέπουμε την ηδονική απραξία, την αέναη αδράνεια και αναβλητικότητα να κρύβεται πίσω απο τις μάσκες της δήθεν διαφύλαξης του κοινού συμφέροντος ( αρχαιολογία, δασαρχείο, πολεοδομία, κ.α)

Φθάσαμε στο σημείο να ζούμε με καταδιωκτικό παραλήρημα και νορμοθυμία απέναντι στο σιδερένιο χέρι του κρατικού Λεβιάθαν κάθε φορά που καλούμαστε να διευθετήσουμε ένα ζήτημα με την δημόσια διοίκηση. Ζούμε με τον τρόμο της τιμωρίας, με την αναμονή της οφειλής και της ταλαιπωρίας. Αντιπαραγωγικό, σπάταλο, αντιαναπτυξιακό, φορέας αντικινήτρων, το Δημόσιο δεν πρόκειται να διορθωθεί ποτέ. Οι φορείς του υπήρξαν για πολλά χρόνια τόποι ελλιπούς ανταποδοτικότητας των φόρων που καταβάλλει ασταμάτητα ο πολίτης. Μπορεί δε να νοικοκυρεύτηκε δημοσιονομικά, όμως εξακολουθεί να παραμένει δέσμιο μιας διπολικής διαταραχής μεταξύ ατομικού και συλλογικού ασυνείδητου. Και αυτό γιατί ’’Δημόσιο’’ είμαστε εμείς. Το ’’Κράτος’’ είμαστε όλοι μας, άσχετα αν το διοικούν κομματικές και συντεχνιακές παρέες. Είναι ο καθρέφτης της αντίληψης μιας ολόκληρης κοινωνίας για το πως θα πιάσουν τόπο οι θυσίες, οι φόροι και οι εισφορές μας.

Σε αυτό τον τόπο φυσικά, ας μην το ξεχνάμε, έχουμε δικαιώματα και υποχρεώσεις που δεν ισορροπούν, δεν αντισταθμίζονται. Και αυτό για έναν απλούστατο λόγο που δεν θα κουραστώ να τον αναφέρω φίλε αναγνώστη: δεν έχουμε αποφασίσει -ακόμα- αν είμαστε στην Δύση ή στην Ανατολή...