του Κώστα Μποτόπουλου*
Την πρόσφατη ενώπιον των δύο νομοθετικών σωμάτων ομιλία του ο πρόεδρος Μπάιντεν χρησιμοποίησε δύο πρωτόγνωρες εκφράσεις. Η πρώτη – «Κυρία Αντιπρόεδρε και κυρία Πρόεδρε της Βουλής» - δεν είχε ειπωθεί ποτέ, γιατί οι ΗΠΑ δεν είχαν ποτέ άλλοτε δύο γυναίκες σε αυτά τα αξιώματα. Η δεύτερη – «δεν μπορούμε να σταματήσουμε, γιατί βρισκόμαστε σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή (a great inflection point) για ολόκληρη την ανθρωπότητα» - φανερώνει συνείδηση όχι μόνο της κρισιμότητας των περιστάσεων αλλά και της μοναδικής ευκαιρίας αλλαγής που προσφέρει. Η συνείδηση των προκλήσεων και των δυνατοτήτων, όταν δεν μένει στα λόγια, δίνει νόημα στην κατά τα άλλα ατελή δημοκρατία.
Οι εξελίξεις των καιρών δείχνουν ανάγλυφα γιατί δεν υπάρχει επιστροφή. Η πανδημία, τρίτη, μετά τους Δίδυμους Πύργους και τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση, μείζων κρίση μέσα στον 21ο αιώνα, ταρακούνησε κάθε βεβαιότητα, σάρωσε την κυριαρχία της οικονομικής αποκλειστικά «παγκοσμιοποίησης» επί της κοινωνικής και πολιτιστικής διάστασής της, έφερε ως αδήριτη ανάγκη στο προσκήνιο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των ανισοτήτων, μετακίνησε τους γεωπολιτικούς άξονες, αποκατέστησε τα δημόσια αγαθά και τις δημόσιες παρεμβάσεις, ανέδειξε τη σημασία της συνεργασίας σε υπερεθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Με δυο λόγια, που δεν πρέπει να δειλιάζουμε να τα λέμε, είτε συμπίπτουν με τις πολιτικές πεποιθήσεις μας είτε όχι, οι συνεχείς κρίσεις, που δεν τελειώνουν με την πανδημία, «σοσιαλδημοκρατικοποίησαν», και πάντως σίγουρα «Κοινωνικοποίησαν», την αντίληψή μας για τον κόσμο. Η παγκόσμια κοινότητα θα μπορούσε να το αρνηθεί, να συνεχίσει στον δρόμο της οικονομικής ορθοδοξίας», των διαχωρισμών και των κατακερματισμών, των εθνικών εγωισμών και προτεραιοτήτων, του κυνηγιού του κέρδους με κάθε μέσο και σε βάρος του περιβάλλοντος, της υγείας, της ποιότητας ζωής, δηλαδή, τελικά, της ίδιας της ζωής. Και ίσως έτσι να συνέχιζε, αν το υγειονομικό πλήγμα δεν είχε και τόσο βαθιές οικονομικές συνέπειες και αν η ισχυρότερη χώρα του κόσμου επέλεγε να ανανεώσει τη θητεία του προηγούμενου προέδρου της. Από μια διπλή ειρωνεία της Ιστορίας, η εμφάνιση της σημασίας της οικονομίας έκανε πολλούς να καταλάβουν ότι η οικονομία δεν πρέπει να αφήνεται να διαφεντεύει την πολιτική και τη ζωή, ενώ η θητεία του ανθρώπου που περισσότερο ταπείνωσε τη δημοκρατία ανέδειξε τη σημασία προστασίας της δημοκρατίας σε κάθε γωνιά της Γης.
Ήδη, και παρότι η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμη γυρίσει σελίδα, τα στοιχεία της νέας πραγματικότητας, θετικά και αρνητικά, είναι μπροστά στα μάτια μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μιμείται την Αμερική, αλλά έκανε, παρά τις αγκυλώσεις και τις αντιστάσεις, το δικό της «χαμιλτόνειο», δηλαδή φεντεραλιστικό, άλμα - ένα άλμα από το οποίο, όποιες και να είναι οι ενωσιακές και εθνικές απόρροιες, δεν υπάρχει επιστροφή, από τη στιγμή που έπεσε, και έπεισε, ο σπόρος των κοινών σχεδίων και των νέων προτεραιοτήτων. Από την άλλη, η επιμονή των λαϊκιστικών και αυταρχικών δυνάμεων, σε κάθε ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της Ευρώπης (με πιο εύγλωττο παράδειγμα τη συζήτηση περί πιθανότητας να εκλεγεί η Λεπέν πρόεδρος της Γαλλίας του Χρόνου), καθώς και η εμφάνιση καινοφανών προβλημάτων δημοκρατίας και ελευθεριών (όρια «υγειονομικής ασφάλειας», ισορροπία δημόσιας και ιδιωτικής ζωής, χρήση τεχνικών παρακολούθησης και ελέγχου, επιταγή ορθής και σφαιρικής πληροφόρησης για περίπλοκα ζητήματα, προστασία των μειοψηφιών χωρίς διακινδύνευση δημόσιων αγαθών και συλλογικών προσπαθειών) καθιστούν επιτακτική την υπέρβαση της «τυπικής δημοκρατίας» (απλώς ψηφίζω και μιλώ ελεύθερα) και την τόνωση του πλουραλισμού, της συμμετοχής, της ουσίας. Η υστέρηση, τέλος, πολλών χωρών και πολιτών σε όλους τους τομείς, από την Υγεία ως τα πολιτικά δικαιώματα και από τις ευκαιρίες ως τις ελευθερίες, θέτει τη (συντονισμένη) αντιμετώπιση των ανισοτήτων στο επίκεντρο της πολιτικής, της Οικονομίας αλλά και της ηθικής.
Ας μην ξεχνάμε: το ότι ο δρόμος είναι ανεπίστρεπτος δεν σημαίνει πως θα τον διανύσουμε κιόλας. Το κλειδί ωστόσο είναι στα χέρια μας - και είναι συλλογικό.
*συνταγματολόγος, πρώην ευρωβουλευτής
