του Erion Veliaj*
Ένας αιώνας ζωής για μια πρωτεύουσα δεν είναι πολύς… Ωστόσο, τα γενέθλια αυτά ήταν μια στιγμή προβληματισμού για το ταξίδι της σχεδόν 400 χρόνων πόλης, για να καταλάβουμε τι έχει μείνει πίσω και να κάνουμε το καλύτερο για αυτό που έχουμε ακόμα μπροστά μας.
Από το ξεκίνημά τους, τα Τίρανα, διάσημα σήμερα για τα πολύχρωμα κτίρια, τις ηλιόλουστες μέρες, το αυθεντικό φαγητό και την πολιτιστική ποικιλομορφία – που πηγάζει από μια πλούσια ιστορία, όπως και οι επιρροές της Οθωμανικής, της Ιταλικής και όχι λιγότερο της κομμουνιστικής περιόδου – ήταν ένα πλέγμα μεταξύ δρόμων και ανθρώπινων πεπρωμένων.
Ως πρωτεύουσα, το ξεκίνημα ήταν ταπεινό αλλά φιλόδοξο. Οι πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί δεσμοί με την Ιταλία επηρέασαν την αστική ανάπτυξη. Έχουμε ακόμα τα αποτυπώματα των κορυφαίων αρχιτεκτόνων εκείνης της εποχής, όπως οι Bosio, Brasini και Fausto, και είμαστε υπερήφανοι για τη μεταμόρφωση που έκαναν σε αυτό το μέρος με κατοίκους που απηχούν μια ήπια φύση γεμάτη φως. Εκείνη την εποχή σχεδιάστηκε η περίφημη λεωφόρος μας, σε μια περιοχή εκτός της πόλης, γεννώντας μια έκφραση που έγινε δημοφιλής: «λεωφόρος χωρίς πόλη». Στην πραγματικότητα, όταν εγκαινιάστηκε η λεωφόρος «Deshmoret e Kombit» –σχεδιασμένη από οραματιστές–, ήταν κάτι παραπάνω από ένα συν για την πόλη. Αργότερα, η πόλη απλώθηκε γύρω από τη λεωφόρο πολύ γρήγορα, όπως και δεν θα αργήσει να συμβεί χάρις στην προέκτασή της που εγκαινιάσαμε πριν από λίγο… Το να προβλέπεις δεν σημαίνει να βλέπεις πέρα από την άκρη της μύτης σου, αλλά να κοιτάς μακριά, μέχρι εκεί που μπορεί να δει το μάτι.
Η περίοδος που χωρίζει τις δύο λεωφόρους των Τιράνων ήταν εποχή δικτατορίας, με άλλα λόγια, περίοδος αγωνίας για την πόλη. Ευτυχώς, οι δικτατορίες πάντοτε καταρρέουν. Η μετάβαση στην επιθυμητή δημοκρατία ήταν ταυτόχρονα δραματική και χαοτική. Ελλείψει σωστού πολεοδομικού σχεδιασμού, ο καθένας μπορούσε να κάνει ό,τι θέλει και να χτίσει όπου ήθελε. Η πόλη δεν ήταν πια πόλη.
Κάτω από αυτές τις μακράς διάρκειας συνθήκες, αναλάβαμε τα καθήκοντά μας πριν από επτά χρόνια, κληρονομώντας μια πόλη χάος. Ήμασταν πολύ εξοικειωμένοι με αυτό. Είχαμε επίγνωση του φόρτου εργασίας που μας περίμενε. Αυτό όμως που ξέραμε με βεβαιότητα ήταν ότι δεν θα μπορούσε να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση σε μια πρωτεύουσα, η οποία ήταν κάτι περισσότερο από μια πόλη στην καρδιά της Ευρώπης. Δεν είχαμε προτεραιότητα σε βάρος άλλου. Οι εργασίες ξεκίνησαν προωθώντας ταυτόχρονα όλα τα έργα σε ένα μέτωπο.
Αδυνατώντας να τα αναφέρω όλα, θέλω να τονίσω την Πλατεία Σκεντέρμπεη, πλήρως μεταμορφωμένη πλέον, αποκλειστικά για τους πεζούς. Ο κάποτε κυκλικός κόμβος 40.000 m² για οχήματα, αποτελεί πλέον την μεγαλύτερη πλατεία στα Τίρανα, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν μόνο τη δυνατότητα για περίπατο, αλλά και για αναψυχής σε μίνι πάρκα με το πράσινο που τα περιβάλλει και τους υδάτινους σπινθήρες που ρυθμίζουν το μικροκλίμα. Δεν είναι άξιο απορίας που το 2018, αυτή η πλατεία κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δημόσιου Αστικού Χώρου στη Βαρκελώνη. Ομοίως, μεταμορφώσαμε το Νέο Παζάρι και το Κάστρο της Πόλης σε δημόσιους χώρους: μια μοντέρνα εμφάνιση με έντονα παραδοσιακά μοτίβα.
Τώρα είναι η σειρά νέων έργων: Ο Ζωολογικός Κήπος, που λείπει εδώ και χρόνια από τους ανθρώπους καθώς είχε καταλήξει να είναι φυλακή ζώων, θα εγκαινιαστεί σε λίγους μήνες. Η Πυραμίδα των Τιράνων, κάποτε σύμβολο του κομμουνισμού, θα είναι κέντρο καινοτομίας και εκμάθησης των βασικών τεχνολογιών και προγραμματισμού για παιδιά και νέους.
Υπάρχουν πάντα περισσότερα να κάνουμε, ειδικά σε μια πόλη όπως τα Τίρανα. Τα εμπόδια δεν μας πτόησαν παρόλο που συναντήσαμε πολλά. Για να μην αναφέρουμε την πανδημία που επηρέασε όλο τον κόσμο, περάσαμε μέσα από τις κακουχίες ενός καταστροφικού σεισμού. Αλλά είδαμε τις κρίσεις ως ευκαιρίες. Αν πρόκειται να μιλήσουμε για τις θεμελιώδεις αλλαγές στον αστικό ιστό της πόλης – συνέπεια των κρίσεων που ανέφερα – θα πω ότι βρισκόμαστε στα χνάρια του αρχιτέκτονα Jean Nouvel που δήλωσε ότι: «Κάθε νέα κατάσταση απαιτεί μια νέα αρχιτεκτονική».
Μετά τον σεισμό, αρχίσαμε να εργαζόμαστε σε δύο μεγάλες γειτονιές, την 5 Maj και την Kombinat, σχεδιασμένες από τους Ιταλούς αρχιτέκτονες Stefano Boeri και Marco Casamonti. Θα στεγάσουν χιλιάδες οικογένειες που έχασαν τα πάντα, αλλά δεν είναι μόνο η στέγη πάνω από το κεφάλι τους: οι γειτονιές μετατρέπονται σε νέα πολυκεντρικά κέντρα όπου οι πολίτες θα συνυπάρχουν με χώρους πρασίνου και όλες οι υπηρεσίες δεν θα βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη από «15 λεπτά» με περπάτημα ή με ποδήλατο. Χτίζουμε επίσης πολλά νέα σχολεία με σύγχρονα πρότυπα. Μόνο πέρυσι ανοίξαμε 14 από αυτά, με πολλά άλλα έτοιμα για την τελετή κοπής της κορδέλας!
Τα οικολογικά έργα ανέδειξαν μια άλλη πτυχή της πόλης. Σήμερα, οι πολίτες μπορούν να περπατούν περισσότερο ή να κάνουν ποδήλατο με ασφάλεια σε ένα δίκτυο 45 χιλιομέτρων που είναι αφιερωμένο μόνο σε ποδηλάτες, αποθαρρύνοντας έτσι τη χρήση αυτοκινήτων για μικρές αποστάσεις εντός της πόλης. Μια επένδυση που μειώνει, τουλάχιστον, λίγο την οξυμένη κρίση των διογκωμένων τιμών του πετρελαίου που περνάει όλος ο κόσμος!
Οι εξελίξεις αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες από τα διεθνή ΜΜΕ, όπως οι Financial Times, που φέτος θα αξιολογούσαν τα Τίρανα ως έναν μικρό παράδεισο με την πιο μαγική μεταμόρφωση στην Ευρώπη τις τελευταίες τρεις δεκαετίες! Είμαστε σε εξέλιξη. Επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω την ιστορία της αρχιτεκτονικής για μια σύγκριση: η «La Sagrada Familia» του Γκαουντί, ένα έργο πάντα σε εξέλιξη, ακόμα ημιτελές, μου φέρνει στο μυαλό τα Τίρανα, τα οποία είναι περισσότερο σε εξέλιξη παρά σε διαδικασία. Ας το παραδεχτούμε: βρισκόμαστε ήδη σε μια πιο βιώσιμη, πιο καθαρή πόλη, με πολλές φορές καλύτερες υποδομές, όπου το ακίνητο αξίζει πολύ περισσότερο από ό,τι πριν από επτά χρόνια.
Μιλάμε για έργα και εργασία, σκεφτόμαστε την ειρήνη, αλλά στην άλλη πλευρά της Ευρώπης υπάρχει πόλεμος! Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στο Κίεβο και δημοσιεύτηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με συγκίνησε: ήταν ένα παράθυρο που ενισχύεται από έναν τοίχο βιβλίων. Ποιος θα φανταζόταν ότι θα εξυπηρετούσαν και αυτόν τον σκοπό! Λοιπόν, οι κάτοικοι ενός σπιτιού στο Κίεβο ήλπιζαν για σωτηρία στα βιβλία μιας βιβλιοθήκης… Η φωτογραφία μου θύμισε μια άλλη παλαιότερη, το παράθυρο ενός σπιτιού στην Πρίστινα που κάηκε από τις φλόγες. Ήταν η εποχή ενός άλλου πολέμου. Ο πόλεμος στο Κόσοβο δεν ήταν μόνο κοντά μας, ήταν ανάμεσά μας… Αλλά, μέσα μας, στα σύνορα ή μακριά από τα γεωγραφικά σύνορα, με παράθυρα ενισχυμένα με βιβλία ή παράθυρα καμένα από τις φλόγες, το κοινό σε όλες τις περιπτώσεις είναι ο πόλεμος ως κίνδυνος για τον άνθρωπο και κατά συνέπεια η ανάγκη για βοήθεια των ανθρώπων που τον υφίστανται.
Δεν διστάσαμε λοιπόν να προβληματιστούμε: ναι, έχουμε τη δουλειά και τις έγνοιες μας, αλλά δεν μπορούμε να αφήσουμε τους άλλους να υποφέρουν. Όχι επειδή ο αντίκτυπος του πόνου τους μας βαραίνει, αλλά για τον ανθρωπισμό, για αυτό που μας προσδιορίζει ως ανθρώπινα όντα. Έτσι, η πόλη μας, Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας για το 2022, ένωσε τις δυνάμεις της για να συγκεντρώσει και να στείλει όσο το δυνατόν περισσότερη βοήθεια στους Ουκρανούς. Είμαστε επίσης έτοιμοι να τους υποδεχτούμε με ανοιχτή καρδιά. Να προσφέρουμε λοιπόν, με κάθε μορφή, φιλία, να τους δώσουμε κουράγιο. Το τελευταίο γίνεται και με συμβολικές χειρονομίες, από αυτές που μιλούν πολύ και που σίγουρα επηρεάζουν τους άλλους να δράσουν. Ονομάσαμε «Ελεύθερη Ουκρανία» τον δρόμο όπου βρίσκεται η πρεσβεία της Ουκρανίας. Σε αυτόν τον δρόμο βρίσκονται και οι πρεσβείες της Ρωσίας, της Σερβίας και του Κοσόβου! Εάν είστε μικρή χώρα για να μιλάτε τη γλώσσα των κυρώσεων, τότε μπορείτε να μιλήσετε τη γλώσσα των συμβόλων. Και έτσι θα συνεχίσουμε να παρέχουμε βοήθεια και αλληλεγγύη. Είμαστε Αλβανοί από μια κοιτίδα όπου γεννήθηκε η Μητέρα Τερέζα. Πάντα θα βαδίζουμε το ιερό μονοπάτι.
Το να είσαι Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας σημαίνει υψηλό βαθμό εκτίμησης, που μας απονεμήθηκε ακριβώς για τα καλά και μεταμορφωτικά έργα, για τη διαδικασία μέσα στην οποία ξεκινήσαμε τους κινητήρες. Τα Τίρανα ως Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας συμπίπτουν με τη φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αναδείξει το 2022 Έτος Ευρωπαϊκής Νεολαίας. Εδώ είναι ένας ακόμη λόγος για να δούμε τη φετινή χρονιά ως μια μοναδική ευκαιρία σύνδεσης των νέων. Αυτών στα Τίρανα με αυτούς από την περιοχή, την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Το επίκεντρο θα είναι εδώ ως πλατφόρμα για την προβολή ιδεών, έργων και καινοτομιών. Να ακούσουμε τις φωνές των νέων και να αναλογιστούμε τις προοπτικές τους για τον μετασχηματισμό των κοινωνιών μας· να δουν με τα μάτια τους, τα πιο επείγοντα ζητήματα που επηρεάζουν το παρόν και το μέλλον του πλανήτη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υλοποιούμε ένα πλούσιο πρόγραμμα 1000 εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια αυτής της χρονιάς. Αλλά εστιάζουμε σε περισσότερα. Θέλουμε να οικοδομήσουμε τους ηγέτες του αύριο, αυτούς που θα ξέρουν πώς να ασπάζονται τις δημοκρατικές αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία της έκφρασης. Αυτούς που θα πάρουν τολμηρές αποφάσεις, δύσκολες αλλά δίκαιες, που θα αποστασιοποιούνται από τη γλώσσα του μίσους, του αποσχιστισμού, του εθνικισμού.
Τα Τίρανα σήμερα, μόλις 102 ετών ως πρωτεύουσα, έχουν ακόμη πολλή δουλειά και έργα μπροστά τους. Ωστόσο, με τις εξαιρετικές αλλαγές που συντελούνται μέρα με τη μέρα, έχουν γίνει τουριστικός προορισμός για πολίτες από γειτονικές χώρες, την περιοχή και τον κόσμο που επισκέπτονται τα Σαββατοκύριακα για να απολαύσουν καλό φαγητό ή να επισκεφθούν τις γκαλερί τέχνης, τα μουσεία που φέρνουν πιστά αντίγραφα από την κομμουνιστική εποχή, τη νυχτερινή ζωή και τις γειτονιές με παραμυθένια ατμόσφαιρα. Τα Τίρανα έχουν γίνει επίσης όαση για πολλούς νέους που θέλουν να ξεκινήσουν μια ψηφιακή start-up ή ψηφιακούς νομάδες που επιλέγουν να κάνουν στα Τίρανα – με το χαμηλό κόστος διαβίωσης και το μεσογειακό κλίμα – το νέο τους γραφείο. Αυτό εξηγεί γιατί τα Τίρανα έχουν μετατραπεί από τουριστικός προορισμός σε μόνιμη κατοικία για πολλούς Ιταλούς. Το έτος 2022, ως Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας, είναι μια ανοιχτή πρόσκληση για τους νέους της Ευρώπης που θέλουν να αγγίξουν τη μεταμόρφωση των Τιράνων, να βιώσουν την ενθουσιώδη ατμόσφαιρα και γιατί όχι να μετατρέψουν τα όνειρα και τις ιδέες τους σε συγκεκριμένες πράξεις.
*δήμαρχος των Τιράνων
**πρώτη δημοσίευση: www.europeaninterest.eu
