της Kateryna Pishchikova*
Καθώς η Δύση προσπαθεί να συνέλθει από το σοκ που υπέστη μετά την είδηση για μαζικές θηριωδίες στις πρόσφατα απελευθερωμένες περιοχές βορειοδυτικά του Κιέβου, έχει την ηθική επιταγή να αναθεωρήσει τη θέση της ως προς τον πόλεμο.
Η πρώτη αντίδραση θα πρέπει να είναι η επιπλέον υποστήριξη της Ουκρανίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα, καθώς ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντιμίρ Ζελένσκι προειδοποιεί ότι η Ρωσία έχει ξεκινήσει τη νέα της επίθεση στην περιοχή του Ντονμπάς. Για να αντισταθεί, η Ουκρανία χρειάζεται ποιοτική και ποσοτική αύξηση της στρατιωτικής βοήθειας.
Οι τελευταίες ειδήσεις θέτουν σε δοκιμασία τις προηγούμενες αναλύσεις για το ποια μπορεί να είναι η στρατηγική του Κρεμλίνου στην Ουκρανία. Η Δύση αισθάνεται να βαραίνει από την ευθύνη, επειδή οι λανθασμένες υποθέσεις οδηγούν σε λανθασμένες πολιτικές, και το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο. Είναι καιρός να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να επανεκτιμήσουμε τους στόχους του Κρεμλίνου.
Πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στις 24 Φεβρουαρίου, παρά την ποικιλομορφία των απόψεων, φάνηκε να υπάρχει συναίνεση στην κοινότητα των εμπειρογνωμόνων ότι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος με την Ουκρανία θα έβαζε τέλος στη Ρωσία όπως την ξέρουμε. Και αυτό συνέβη. Το πρόβλημα ήταν ότι η Δύση κατέληξε στο συμπέρασμα κατά την έναρξη του πολέμου ότι αυτό δεν θα μπορούσε παρά να είναι ένας λανθασμένος υπολογισμός εκ μέρους του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και των στενότερων συμβούλων του.
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι πολιτικές συμβουλές που βασίστηκαν σε αυτή τη σκέψη ήταν διττές. Πρώτον, υπάρχει κατανόηση της ανάγκης να ασκηθεί περαιτέρω πίεση στον Πούτιν αυξάνοντας το κόστος αυτού του πολέμου μέσω οικονομικών κυρώσεων. Δεύτερον, υπάρχει συμφωνία για την ανάγκη να υποστηριχθεί η Ουκρανία στην αντίστασή της, ώστε να είναι σε θέση να διαπραγματευτεί έναν συμβιβασμό με τη Ρωσία, χωρίς να απαρνηθεί την κυριαρχία της.
Τα μέτρα αυτά παραμένουν ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, ο τρόπος σκέψης πίσω από την αρχική ανάλυση της Δύσης πρέπει να επανεξεταστεί.
Η ιδέα ότι το Κρεμλίνο υπολόγισε λάθος όταν ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο προϋποθέτει ότι ο Πούτιν επιδίδεται σε τακτικούς ελιγμούς και όχι στην εφαρμογή μιας συνεκτικής στρατηγικής. Χρειάζονται όμως περισσότερες προσπάθειες για να κατανοήσουμε την στρατηγική του.
Τι γίνεται αν η καταστροφή της Ρωσίας όπως την ξέραμε είναι ο νέος στρατηγικός στόχος του Πούτιν; Τι γίνεται αν ο πραγματικός του στόχος είναι η εδραίωση μέσω του πολέμου ενός ανθεκτικού ολοκληρωτικού καθεστώτος; Πώς θα άλλαζε αυτό τους στόχους του στην Ουκρανία και τι πρέπει να κάνει η Δύση γι’ αυτό;
Πρώτον, θα σήμαινε ότι δεν ενδιαφέρεται να τερματίσει γρήγορα αυτόν τον πόλεμο. Είναι αλήθεια ότι στρατιωτικά δεν ήταν μια λαμπρή εκστρατεία. Ωστόσο, ο ρωσικός στρατός δεν βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Έχει το περιθώριο «να τραβήξει» τον πόλεμο, να καταστρέψει τις ουκρανικές πολιτικές και στρατιωτικές υποδομές, και να κερδίσει εδάφη στα ανατολικά και τα νότια.
Κάθε μέρα του πολέμου έχει τεράστιο κόστος για την Ουκρανία και μπορεί, τελικά, να εξαντληθεί οικονομικά. Αντιστεκόμενη μέχρι τέλους, κινδυνεύει να μετατραπεί σε ερημιά. Οποιοδήποτε από αυτά τα σενάρια αντιπροσωπεύει μια απτή νίκη για τον Πούτιν.
Δεύτερον, ένας παρατεταμένος πόλεμος είναι πιθανό να βοηθήσει στην περαιτέρω εδραίωση του εκκολαπτόμενου ολοκληρωτικού καθεστώτος στη Ρωσία.
Σε λιγότερο από δύο μήνες, η ρωσική κοινωνία έχει υποστεί μια μαζική μεταμόρφωση. Η φιλελεύθερη μεσαία τάξη συμπιέζεται συστηματικά από τη χώρα. Η μαζική εσωτερική καταστολή ξεριζώνει ανελέητα κάθε ανεξάρτητη σκέψη, βυθίζοντας τη χώρα καθώς αναβιώνει την σταλινική εποχή.
Άνθρωποι που ήταν πολιτικά απαθείς κινητοποιούνται από τη διάχυτη επίσημη αφήγηση περί υπαρξιακής απειλής για την πατρίδα τους. Οι κυρώσεις έχουν ενισχύσει περαιτέρω το φαινόμενο της συσπείρωσης γύρω από τη σημαία. Στα μάτια του Πούτιν, τα οφέλη από την εδραίωση του καθεστώτος στο εσωτερικό αυξάνουν τα κίνητρα για τη συνέχιση αυτού του πολέμου.
Τέλος, υπάρχουν επιπτώσεις για τη Δύση.
Μια λανθασμένη προσέγγιση θα αποδυναμώσει τη θέση της Δύσης έναντι της Ρωσίας μακροπρόθεσμα. Αν δεν αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας, οι κυρώσεις δεν θα κάνουν θαύματα από μόνες τους. Η ανάπτυξή τους σε τέτοια κλίμακα σημαίνει εμπλοκή σε οικονομικό πόλεμο, ωστόσο οι περισσότερες χώρες της Δύσης αποφεύγουν να παραδεχτούν ότι βρίσκονται σε πόλεμο με τη Ρωσία και να δηλώσουν ότι η νίκη σε αυτόν τον πόλεμο είναι ο στρατηγικός τους στόχος.
Αυτή η ασάφεια θα μπορούσε τελικά να γυρίσει μπούμερανγκ, καθώς θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο να δικαιολογηθεί το κόστος των κυρώσεων. Θα αφήσει επίσης χώρο για φυγόκεντρες δυνάμεις και εσωτερικές διαιρέσεις που θα ακινητοποιήσουν τη Δύση και θα εμποδίσουν τη συλλογική της δράση. Η μη αντιμετώπιση του ευρύτερου ζητήματος της ευρωπαϊκής ασφάλειας θα αφήσει ολόκληρη την ήπειρο επιρρεπή στην αστάθεια και όλο και πιο ευάλωτη σε εξωτερικές απειλές.
Η αρχική αντίδραση στη Ρωσία καθοδηγήθηκε από δικαιολογημένη επιφυλακτικότητα στην αντιμετώπιση μιας πυρηνικής δύναμης. Ο κίνδυνος ανάπτυξης πυρηνικών όπλων είναι υπαρκτός, αν και αναμφισβήτητα πολύ μικρότερος απ’ ό,τι θα ήθελε να πιστεύουμε ο Πούτιν. Βασίστηκε επίσης στην παραδοχή ότι η σθεναρή αντίσταση της Ουκρανίας θα είναι αρκετή για να αλλάξει την στρατηγική του Κρεμλίνου. Αυτή η παραδοχή πρέπει να αναθεωρηθεί.
Το γεγονός είναι ότι μπορεί να γινόμαστε μάρτυρες της ανόδου και της εδραίωσης ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος στην καρδιά της Ευρώπης, ενός καθεστώτος που θα προσπαθήσει να υποτάξει όσους περισσότερους λαούς στη γειτονιά του μπορεί, ενώ παράλληλα θα επιδίδεται σε πυρηνικούς εκβιασμούς. Ένα τέτοιο καθεστώς θα γίνεται όλο και πιο σταθερό με την πάροδο του χρόνου, φτάνοντας σε ένα σημείο όπου οι κυρώσεις της Δύσης θα έχουν προκαλέσει τεράστια ζημιά στις δυτικές οικονομίες χωρίς να κάνουν καμία ουσιαστική διαφορά στη Ρωσία ή στην Ουκρανία.
Η Δύση θα πρέπει να αρχίσει να εξετάζει αυτό το σενάριο ως μια πιθανή πραγματικότητα. Και πρέπει να το κάνει τώρα.
*αναπληρώτρια ερευνήτρια στο Istituto per gli Studi di Politica Internazionale (ISPI), και αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών και διεθνών σχέσεων στο eCampus University στην Ιταλία
**πρώτη δημοσίευση: carnegieeurope.eu
