Ηθικές αξίες και βιώσιμη προοπτική

του Χρίστου Αλεξόπουλου

Βασική διαπίστωση σε σχέση με την σύγχρονη πραγματικότητα είναι, ότι τόσο η κοινωνική όσο και η πολιτική λειτουργία δεν οριοθετούνται από ηθικές αξίες, οι οποίες υπηρετούν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν την βιώσιμη προοπτική της πορείας της παγκόσμιας κοινότητας.

Οι ηθικές αξίες ως σύνολο κανόνων, που οριοθετούν την συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας και λειτουργούν ρυθμιστικά στις κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες, δεν συμβάλλουν στην οικοδόμηση συνεκτικών συνθηκών στην βιωνόμενη πολύπλοκη και ταχύτατα εξελισσόμενη πραγματικότητα.

Στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες δυστυχώς δεν παράγονται κοινωνικές αξίες με ηθικό φορτίο στις τοπικές κοινωνίες σύμφωνα με τις ανάγκες, που δημιουργεί η συμβίωση πολιτών, οι οποίοι λειτουργούν ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα. Την θέση τους έχουν πάρει τα μαζικά διοχετευόμενα καταναλωτικά πρότυπα, τα οποία υπηρετούν λειτουργικές και οικονομικές ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων. Η ανθρώπινη οντότητα έχει εργαλειοποιηθεί.

Σε αυτό το πλαίσιο η βιωσιμότητα της πορείας προς το μέλλον δεν αποτελεί προτεραιότητα. Σε συνδυασμό δε με την μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης με την αξιοποίηση της τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της ψηφιακής, η διαχείριση της πραγματικότητας από τον ανθρώπινο παράγοντα και η λήψη δεσμευτικών αποφάσεων για το μέλλον υποκρύπτουν πολλούς κινδύνους, διότι παράγονται πολλές σύνθετες ανισορροπίες. Παράλληλα βέβαια αποδυναμώνεται η συνοχή των κοινωνιών στο εσωτερικό τους και μεταξύ τους.

Τα παραδείγματα είναι πολλά και εκτείνονται σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης των πολιτών.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2021 προβλήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο 85 εκατομμύρια φωτογραφίες και video, στα οποία καταγράφεται σεξουαλική βία κατά παιδιών. Το Ίδρυμα Internet Watch διαπίστωσε αύξηση 64% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (2020). Το μεγαλύτερο μέρος της παρουσίασης σεξουαλικής βίας έγινε στο Facebook και ακολουθούν το Instagram, το Snapchat και το WhatsApp.

Είναι λυπηρό αυτό το φαινόμενο και πιστοποιεί με μεγάλη σαφήνεια την παρακμή των αξιών και προτύπων, που διαμορφώνουν αυτής της ποιότητας στάσεις στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες.

Ένα άλλο παράδειγμα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον είναι και η αντιμετώπιση του πολέμου στην Ουκρανία από την παγκόσμια κοινότητα και οι διαφοροποιήσεις, που καταγράφονται, ως προς την επιχειρηματολογία σε σχέση με την νομιμοποίηση ή μη των στάσεων των χωρών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα.

Σίγουρα οι αφρικανικές χώρες διαφωνούν με την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία, όμως βλέπουν με σκεπτικισμό την στάση της Δύσης. Θεωρούν, ότι δεν λαμβάνεται υπόψη ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, αλλά κινητοποιείται η Δύση στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, όπου κυριαρχούν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Ευρώπη.

Αυτή η στάση των αφρικανικών χωρών δεν σχετίζεται με την εποχή της αποικιοκρατίας (Siba Grovogui, διευθυντής στο Africana Studies and Research Center του Cornell University στη Νέα Υόρκη), αλλά με τον 21ο αιώνα και την δράση της Δύσης στην Αφρική (π.χ. εισβολή στην Λιβύη) και την μη συμβολή στην επίλυση προβλημάτων ανθρωπιστικής κρίσης (π.χ. Υεμένη) με σημείο αναφοράς τις ηθικές αξίες, που αξιοποιούνται ως νομιμοποιητική παράμετρος και στην περίπτωση της Ουκρανίας.

Βέβαια η επίκληση ηθικών αξιών στο γεωπολιτικό πεδίο είναι ηθικολογικού χαρακτήρα εργαλείο για την νομιμοποίηση πολιτικών επιλογών στο επικοινωνιακό επίπεδο. Ουσιαστικά εργαλειοποιείται η ηθική. Για αυτό οι αφρικανικές χώρες δεν συμμετέχουν στην επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία.

Η μη οριοθέτηση της κοινωνικής και πολιτικής λειτουργίας από ηθικές αξίες, οι οποίες υπηρετούν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, δεν διασφαλίζει την βιώσιμη προοπτική της πορείας της παγκόσμιας κοινότητας, τονίζεται και στις συνεντεύξεις του Henry Kissinger (υπουργού εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής από το 1973 έως το 1977) και του γερμανού φιλοσόφου Jurgen Habermas σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Ο Henry Kissinger στους Financial Times επισημαίνει «Η έκκληση μου, σε όποια πλευρά και αν ανήκετε, είναι να καταλάβετε, ότι ζούμε σε μια εντελώς νέα εποχή και μέχρι τώρα περιφρονούμε αυτή την πτυχή. Αλλά καθώς η τεχνολογία διασπείρεται σε όλο τον κόσμο, όπως συμβαίνει, η διπλωματία και ο πόλεμος αλλάζουν περιεχόμενο και αυτό θα είναι πρόκληση».

Ο Jurgen Habermas στην συνέντευξη του στην εφημερίδα Suddeutsche Zeitung ζητά επιτακτικά «έναν συμβιβασμό, που θα μπορούσαν να αποδεχθούν και οι δυο πλευρές», διότι η κατοχή πυρηνικών όπλων «δεν αφήνει περιθώρια για επικίνδυνο πόκερ».

Ουσιαστικά γίνεται έκκληση και από τους δυο να ληφθούν αποφάσεις, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την δυναμική της πραγματικότητας και στηρίζονται σε ηθικές αξίες, οι οποίες υπηρετούν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, ώστε η πορεία των κοινωνιών να έχει βιώσιμη προοπτική.

Η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας δείχνουν, ότι στην σύγχρονη εποχή του μονοδιάστατου συστημικού πραγματισμού η σύνδεση της πορείας των κοινωνιών με ηθικές αξίες, που υπηρετούν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, δεν συμπορεύεται με την κυρίαρχη πολιτική οπτική, η οποία έχει μετατρέψει την ηθική σε ηθικολογία.

Η κοινωνική στάση στις χώρες της Δύσης διαπερνάται από την λογική της μαζοποιημένης καταναλωτικής κοινωνίας του θεάματος, ενώ παράλληλα δεν στηρίζεται στον ουσιαστικό διάλογο στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας αλλά στην επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής και στην διαμόρφωση ανάλογων στάσεων στους πολίτες.

Ακόμη χειρότερες είναι οι συνθήκες στις χώρες, οι οποίες κινούνται με αυταρχικού και ολοκληρωτικού προσανατολισμού πολιτικές ηγεσίες, στο πλαίσιο του οποίου η άσκηση βίας στην πολιτική λειτουργία αποτελεί σύνηθες φαινόμενο (π.χ. Ρωσία και Κίνα).

Η εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας σε πλανητικό επίπεδο είναι ζοφερή και δρομολογεί αρνητικές στάσεις στις κοινωνίες σε σχέση με το μέλλον ή ωθεί στην αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της εμπιστοσύνης στην λειτουργικότητα της κοινής αντιμετώπισης των προκλήσεων της εξέλιξης από τους πολίτες.

Αυτές οι συνθήκες δεν διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την λειτουργία των πολιτών ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων στο πλαίσιο ουσιαστικής δημοκρατίας. Και αυτό δεν οδηγεί σε λειτουργική και βιώσιμη διαχείριση της εξέλιξης τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο με σημείο αναφοράς αξίες με ηθικό φορτίο.

Ακόμη δεν είναι διαθέσιμο ένα βασικό εργαλείο για την αλλαγή των δεδομένων της πολιτικής και κοινωνικής δραστηριοποίησης, το οποίο σχετίζεται με τον τρόπο σκέψης και διαχείρισης της πραγματικότητας και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τον σχεδιασμό της εξέλιξης με συνυπολογισμό των αλλαγών, που δρομολογεί σε σχέση με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες μιας ταχύτατης και δυναμικής πορείας προς στο μέλλον, η οποία διαφοροποιεί ακόμη και την ανθρώπινη οντότητα, το σύστημα οργάνωσης των κοινωνιών και την οπτική βίωσης της ζωής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια βιώσιμη προοπτική.

Αρνητικοί παράγοντες σε αυτή την αναζήτηση είναι η βραδύτητα στην διαχείριση του χρόνου τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο και ο μονοδιάστατος πραγματισμός, που διαπερνά την δραστηριοποίηση των κοινωνικών συστημάτων και απενεργοποιεί την ηθική διάσταση.

*πρώτη δημοσίευση: www.metarithmisi.gr