Οικονομικός αλφαβητισμός: Αλλαγή πορείας

του Παναγιώτη Παπάζογλου*

Τι είδους χαρακτηριστικά και δεξιότητες αναζητά μια εταιρεία όταν προσλαμβάνει έναν νέο εργαζόμενο; Θα απαντούσα, χωρίς ενδοιασμό, ότι το κυριότερο είναι μια καλή κατανόηση βασικών οικονομικών εννοιών. Όταν μιλούμε για οικονομικό αλφαβητισμό, αναφερόμαστε στο σύνολο των δεξιοτήτων και γνώσεων και της κατανόησης των οικονομικών προϊόντων, εννοιών και κινδύνων, που επιτρέπουν σε ένα άτομο να λαμβάνει τεκμηριωμένες και αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τον ίδιο, την επιχείρησή του και την κοινωνία.

Μια πρόσφατη μελέτη της S&P επιχείρησε να μετρήσει τον οικονομικό αλφαβητισμό ανά τον κόσμο, με βάση τις απαντήσεις σε μια σειρά από απλές ερωτήσεις για τις έννοιες του πληθωρισμού, των επιτοκίων και του ρίσκου. Τα ευρήματα για τη χώρα μας είναι απογοητευτικά, καθώς κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

Το βιώσαμε, άλλωστε, έμπρακτα την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς, χωρίς αμφιβολία, η οικονομική κρίση, ήταν αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και λανθασμένων οικονομικών μας επιλογών. Προσωπικών επιλογών, αλλά και συλλογικών αποφάσεων, που σε μία κοινωνία ενημερωμένων και υπεύθυνων ατόμων, όπου οι πολίτες αντιλαμβάνονται πώς λειτουργεί η οικονομία, θα είχαν αποφευχθεί.

Η συζήτηση για το ασφαλιστικό μας σύστημα, για το οποίο αλλεπάλληλες κυβερνήσεις δίστασαν να προχωρήσουν σε μια δραστική μεταρρύθμιση, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ελλιπούς κατανόησης βασικών οικονομικών εννοιών, όπως η διαφορά κεφαλαιοποιητικού και αναδιανεμητικού συστήματος. Το ίδιο ισχύει και για το τραπεζικό μας σύστημα, όπου πολλοί δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε ότι δεν μπορεί να υπάρχει χρηματοδότηση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, χωρίς να επιλυθεί το πρόβλημα των κόκκινων δανείων.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι μια σειρά από έρευνες, παγκοσμίως, αποδεικνύουν ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ του επιπέδου του οικονομικού αναλφαβητισμού, και του ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Μια σχέση, όμως, για την οποία μιλούμε λιγότερο συχνά, είναι αυτή μεταξύ οικονομικού αλφαβητισμού και των προσπαθειών για τη δημιουργία μιας οικονομίας χωρίς αποκλεισμούς. Η σχέση αυτή – financial literacy & economic inclusiveness – έχει επίσης τεκμηριωθεί από πολλές μελέτες, και αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα, καθώς το αίτημα για βιώσιμη ανάπτυξη γίνεται όλο και πιο επιτακτικό. H σχέση αυτή, οικονομικού αλφαβητισμού και συμπερίληψης, συνδέεται, προφανώς, τόσο με την πρόσβαση στον τραπεζικό σύστημα, όσο και με την οικοδόμηση ενός αποτελεσματικού και βιώσιμου ασφαλιστικού συστήματος σε μια εποχή σταδιακής γήρανσης του πληθυσμού. Ωστόσο, ο οικονομικός αναλφαβητισμός λειτουργεί αρνητικά και ως προς την επίτευξη άλλων κρίσιμων στόχων, όπως η εξάλειψη της φτώχιας, και η αντιμετώπιση των ανισοτήτων, του κοινωνικού αποκλεισμού και της κοινωνικής στασιμότητας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι, καθώς οι άνθρωποι γίνονται πιο καταρτισμένοι οικονομικά, παίρνουν καλύτερες αποφάσεις, σχετικά με την αποταμίευση και τα δάνειά τους, είναι πιο πιθανό να προγραμματίσουν σωστά τη συνταξιοδότησή τους, και επενδύουν τις αποταμιεύσεις τους με μεγαλύτερη προσοχή και διασπορά κινδύνου. Παράλληλα, μπορούν να επηρεάσουν τις κυβερνητικές πολιτικές προς την κατεύθυνση μιας πιο μετρημένης και υπεύθυνης διαχείρισης. Σε μια εποχή που το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα γίνεται όλο και πιο περίπλοκο, και τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα και οι κοινωνίες, συλλογικά, πιο σύνθετα, ο οικονομικός αναλφαβητισμός μπορεί να αποτελέσει νάρκη για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή.

Ανατρέχοντας στην ιστορία μας, βλέπουμε ότι οι μεταπολεμικές γενιές που μεγάλωσαν σε συνθήκες πολέμου, φτώχιας και στερήσεων, είχαν εξ ανάγκης συνειδητοποιήσει ότι μπορούσαν να βασιστούν μόνο στις δικές τους δυνάμεις, ότι δεν μπορούν να ξοδέψουν λεφτά που δεν έχουν, ότι κανείς δεν τους χρωστούσε, ότι το μέλλον συχνά επιφυλάσσει αναποδιές και εκπλήξεις, καθώς και ότι κάθε απόφαση και κάθε πράξη έχει συνέπειες. Η ραγδαία αύξηση του εισοδήματος που ακολούθησε, άμβλυνε αυτές τις αντιλήψεις και δημιούργησε νέες αξίες.

Σήμερα, η ανάκτηση του οικονομικού αλφαβητισμού περνά, κυρίως, μέσα από την εκπαίδευση, και, ιδιαίτερα, την πρωτοβάθμια. Οφείλουμε, όμως, όλοι, επιχειρήσεις, πνευματική και πολιτική ηγεσία, μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και οι γονείς και εκπαιδευτικοί, να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος και να συμβάλουμε, στον βαθμό που μας αναλογεί, στην αντιμετώπισή του.

*Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδος
**πρώτη δημοσίευση: Oικονομικός Ταχυδρόμος