του Πέτρου Ι. Παραρά*
Σε πρόσφατο κείμενό του, ο έγκριτος δημοσιογράφος της ?Καθημερινής? κ. Σάκης Μουμτζής (βλ. « Η Βουλή θα είναι αναθεωρητική», 5.11.2022) διερωτάται γιατί, αφού βρισκόμαστε κατ’ουσίαν σε προεκλογική περίοδο, κανένα κόμμα δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να εγγράψει στο πρόγραμμά του και προτάσεις για ενδεχόμενη αναθεώρηση ορισμένων συνταγματικών διατάξεων, όπως, π.χ., του άρθρου 16Σ για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, θέμα (προσθέτω εγώ) που ταλανίζει για πολλά χρόνια την ελληνική κοινωνία, η οποία αναγκάζεται να στέλνει τα παιδιά της για σπουδές στο εξωτερικό με σημαντική απομείωση του συναλλάγματος. Θεωρεί, λοιπόν, ο κ. Μουμτζής ότι η επόμενη Βουλή θα πρέπει να είναι αναθεωρητική για να ξεκινήσει την σχετική διαδικασία, ώστε να αντιμετωπισθούν συνταγματικά ζητήματα που εκκρεμούν επί χρόνια.
Η πολιτική αυτή θέση έχει και πλήρη νομική κάλυψη, διότι ήδη από του έτους 2014 έχω υποστηρίξει την θέση ότι το άρθρο 110 παρ. 6Σ, που ορίζει ότι «Δεν επιτρέπεται η αναθεώρηση του Συντάγματος πριν περάσει πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης», εννοεί, προδήλως, την υποχρεωτική πάροδο πενταετίας μόνον για τις διατάξεις εκείνες που πρόσφατα αναθεωρήθηκαν και πρέπει να δοκιμασθούν, ενώ για όλες τις άλλες η επόμενη Βουλή μπορεί να ξεκινήσει άμεσα την διαδικασία αναθεώρησης, αφού γι’ αυτές η πενταετία έχει προ πολλού συμπληρωθεί, όπως συμβαίνει και με το πλείστον των διατάξεων του Συντ. που ισχύουν άθικτες από το 1975!(βλ. Παραρά, Ανάλεκτα, εκδ. Σάκκ., 2021, σελ. 237 επ., σελ. 325 επ.). Και ναι μεν και η διάταξη της παρ. 6 του άρθρου 110Σ δεν αναθεωρείται, διότι «αυτοπαραπέμπεται» στις μη αναθεωρητέες διατάξεις του Συντ. (Alf. Ross), προφανώς όμως επιτρέπει την ως άνω δοθείσα «ερμηνεία» της, άποψη που αποπνέει «αμερικανικό νομικό ρεαλισμό» που δεν πρέπει να υποτιμάται.
Εντεύθεν, εφόσον στο αμέσως προσεχές διάστημα μετά τις εκλογές σχηματισθεί, τελικώς, κυβέρνηση (έστω συνεργασίας) που θα απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής, αυτή έχει πλήρη νομιμοποίηση να προτείνει για αναθεώρηση άλλες συνταγματικές διατάξεις, πλην βέβαια εκείνων που αναθεωρήθηκαν το 2019 (οι Γερμανοί αναθεωρούν το Σύνταγμα σχεδόν ανά τριετία).
Καλούνται λοιπόν οι ομότεχνοι, που δικαίως όλοι θεωρούν την πενταετία (η οποία καταλήγει σχεδόν σε δεκαετία αφού απαιτείται παρεμβολή δύο Βουλών) ως υπέρμετρα δεσμευτική για τον εκσυγχρονισμό του Συντάγματος, να τοποθετηθούν, απορρίπτοντας τον φορμαλισμό, στο παραπάνω ζήτημα, διότι κατά την ερμηνεία των κανόνων δικαίου δεν επιτρέπεται να παραβιάζονται οι κανόνες της λογικής (Pescatore), αφού ο ορθολογισμός είναι συνταγματική αρχή, όποια δε ερμηνεία γίνεται, πρέπει να συμπλέει με τις ανάγκες της κοινωνίας, την οποία το δίκαιο είναι ταγμένο να υπηρετεί.
Η ως άνω θέση ενισχύεται ακόμη περισσότερο, όταν υπάρχει άμεση ανάγκη να εισαχθεί στο Σύνταγμα μια καινούργια διάταξη, π.χ. για την οριστική λύση του ζητήματος της άμβλωσης που σήμερα διχάζει φορείς που δρουν στο πλαίσιο της δημόσιας σφαίρας, εφόσον βέβαια το όποιο κόμμα απαγκιστρωθεί από πολιτικές σκοπιμότητες. Δηλαδή, και στην περίπτωση αυτή ή και άλλη, θα πρέπει να περιμένουμε άλλα δέκα χρόνια; Η μη αναθεώρηση δεν σημαίνει και μη ερμηνεία της ίδιας διάταξης.
*Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και Επίτιμος Αντιπρόεδρος ΣτΕ
