του Κώστα Χριστίδη*
Ο Blaise Pascal έχει πει : "Η καρδιά έχει τους λόγους της, που ο Λόγος δεν κατανοεί" (le coeur a ses raisons que la Raison ne connait pas). Παραφράζοντας τη διατύπωση αυτή μπορεί κανείς να πει ότι η πολιτική έχει τους λόγους της που … ο Λόγος (η λογική) δεν κατανοεί!
Πράγματι, κάθε άνθρωπος, κάθε οργανισμός και κάθε κοινωνία πρέπει να κάνει τα σωστά πράγματα με τον σωστό τρόπο τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μεσομακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα προκειμένου να μεγιστοποιήσει τον επιδιωκόμενο στόχο ή αποτέλεσμα. Ο στόχος μπορεί να είναι η μεγιστοποίηση της προσωπικής ικανοποίησης (utility) για ένα άτομο, των κερδών (για μία επιχείρηση) της πνευματικής και οικονομικής προόδου για μία κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να προσδιορισθούν με σαφήνεια το ‘’τι’’ (ποιοι είναι οι επιδιωκόμενοι στόχοι) και το ‘’πώς’’ (με ποια μέσα και με ποιους τρόπους θα επιτευχθεί η υλοποίηση των στόχων). Το ‘’πώς’’ είναι κατά κανόνα δυσκολότερο από το ‘’τί’’, ιδίως εάν ληφθεί υπόψη ότι η επίτευξη των στόχων πρέπει να έχει διατηρήσιμο χαρακτήρα, αλλιώς είναι ίσως προτιμότερο να μη πραγματοποιηθεί, καθόσον η πτώση ή η απώλεια μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση, πτώχευση, μόνιμη υποβάθμιση.
Οι πολιτικοί, όμως, έχουν διαφορετικό στόχο: τη μεγιστοποίηση των ψήφων. Διακρίνονται για … απληστία ψήφων, επιδιώκοντας ‘’καθαρή εντολή’’, την οποία προσπαθούν να εξασφαλίσουν υποσχόμενοι (περίπου) τα πάντα στους ψηφοφόρους τους. Οι πολιτικοί και, γενικότερα, οι δραστηριοποιούμενοι στον δημόσιο τομέα (όπως στρατιωτικοί, εκπαιδευτικοί, γραφειοκράτες κ.α.), οι οποίοι θα μπορούσαν να αποκληθούν περιληπτικά ‘’δημόσιοι επιχειρηματίες’’, επιδιώκουν και αυτοί το συμφέρον τους, όπως το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι. Οι δημόσιοι επιχειρηματίες αμείβονται με φόρους, δηλαδή με ποσά που αποσπώνται αναγκαστικά από το εισόδημα κάθε ατόμου και που, κατά κανόνα, δεν βρίσκονται σε άμεση αντιστοιχία με κάποιο παραγόμενο αγαθό ή υπηρεσία. Έτσι, οι δημόσιοι επιχειρηματίες έχουν μπροστά τους ολόκληρη την κλίμακα των ανθρώπινων αναγκών, φόβων και ελπίδων για να αναπτύξουν τη δραστηριότητά τους. Η παιδεία είναι, ασφαλώς ένα πολύτιμο αγαθό. Το ίδιο και η εξασφάλιση στα γηρατειά. Το ίδιο και η απαλλαγή από τον φόβο ή την ανάγκη. Πέστε μας τί θέλετε (και αν δεν μας το πείτε εσείς, θα σας το πούμε εμείς) και θα σας το προμηθεύσουμε, αυτή είναι η τακτική των πολιτικών / δημόσιων επιχειρηματιών.
Ατυχώς, ο μέσος πολίτης θεωρεί ότι το δημόσιο είναι ένας γιγαντιαίος μηχανισμός διά του οποίου μπορεί να ικανοποιούνται οι δικές του ανάγκες δαπάνες όλων των άλλων. Δεν αντιλαμβάνεται ότι οι δημόσιες δαπάνες, - στις οποίες περιλαμβάνονται οι μισθοδοσίες βουλευτών (γιατί 300 και όχι 200 ;), υπουργών (γιατί 63 και όχι 23 ;), δικαστικών (γιατί τρία και όχι ένα ανώτατο δικαστήριο ;) κ.ο.κ. – χρηματοδοτούνται από φόρους και δανεισμό που βαρύνουν, άμεσα και έμμεσα, τον ίδιο και τους απογόνους του.
Τί θα έπρεπε και θα μπορούσε να γίνει; Όπως ο Οδυσσέας διέταξε όλο το πλήρωμα του πλοίου του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το γοητευτικό αλλά επικίνδυνο τραγούδι των Σειρήνων, ενώ ο ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε όταν ακούσει το τραγούδι να μην παρασυρθεί από την γοητεία τους, έτσι και οι σοβαρότεροι πολιτικοί μας πρέπει να προχωρήσουν στη θέσπιση συνταγματικών διατάξεων με κεντρική κατεύθυνση την υποβάθμιση του διαβόητου πολιτικού κόστους. Συνταγματική θέσπιση πάγιου εκλογικού νόμου με κατάργηση του σταυρού προτίμησης. Πλήρες ασυμβίβαστο μεταξύ υπουργικών και βουλευτικών καθηκόντων. Σταθερή κυβερνητική / κοινοβουλευτική θητεία. Ανώτατο όριο δύο θητειών στις θέσεις της εκτελεστικής εξουσίας. Αλλαγή του τρόπου ανάδειξης της ηγεσίας της δικαστικής εξουσίας. Θέσπιση δημοσιονομικών περιορισμών (ως προς το έλλειμμα, το ανώτατο ύψος φορολογικής επιβάρυνσης κλπ.).
Ευτυχώς, σήμερα συντρέχουν δύο ευνοϊκές συνθήκες : πρώτον, πλησιάζει ο χρόνος μιας νέας συνταγματικής αναθεώρησης, η οποία πρέπει να αξιοποιηθεί όσο το δυνατόν τολμηρότερα και επιτυχέστερα. Περί αυτής, ασφαλώς, θα πούμε περισσότερα προσεχώς. Δεύτερον, η χώρα μας διαθέτει μία από τις ικανότερες κυβερνητικές ηγεσίες, σε σύγκριση με αντίστοιχες προηγούμενες αλλά και με σύγχρονες διεθνώς. Έχει, βεβαίως, και αυτή τους ‘’λόγους‘’ της, τους οποίους ο Λόγος ενίοτε αδυνατεί να κατανοήσει. Πάντως, η σπουδαιότερη κληρονομιά που μπορεί να αφήσει είναι η θέσπιση συνταγματικών κανόνων που θα αναβαθμίζουν το πολιτικό σύστημα. Μία σωστή προτροπή προς όλους (νομίζω ότι) θα ήταν η εξής : ‘’Μη σκέφτεστε μόνο πως διαχειρίζεται την κρατική μηχανή η σημερινή κυβέρνηση. Σκεφθείτε, καλύτερα, τί θα έκαναν με αυτή τη ‘’μηχανή’’ οι πολιτικοί που φοβόσασθε περισσότερο στην περίπτωση που κέρδιζαν τις εκλογές’’.
*Νομικός - Οικονομολόγος
