Tο τέλος μιας εποχής, για το οποίο γράφαμε από αυτή τη στήλη τον Νοέμβριο του 2024, επισημοποιήθηκε πριν λίγες μέρες, σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, στη συνάντηση του Αμερικανού προέδρου Τραμπ με τον Κινέζο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ.
Κατά τη διάρκειά της, οι δύο υπερδυνάμεις συμφώνησαν ανακωχή στον εμπορικό πόλεμο μεταξύ τους, μια κίνηση που οδήγησε τους FT να γράψουν στο πρωτοσέλιδό τους ότι οι ΗΠΑ αναγνώρισαν πλέον την Κίνα ως ισότιμο ανταγωνιστή. Η εποχή της «μοναδικής υπερδύναμης», που με τις συμμαχίες της επιβάλλει κανόνες στο εμπόριο και στη γεωπολιτική, έχει πλέον κλείσει και… επισήμως.
Η ανάδυση της Κίνας ως μοναδικής βιομηχανικής υπερδύναμης που παράγει μόνη της περισσότερο απ’ ό,τι παράγουν συνδυαστικά οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη αποτελεί μία μόνο εξήγηση αυτής της εξέλιξης και πλέον ίσως όχι την πιο σημαντική.
Εκτός από τα οικονομικά και παραγωγικά άλματα που έκανε μέσα σε 30 χρόνια η Κίνα, αποκτώντας σχεδόν μονοπωλιακές θέσεις παγκοσμίως (χαρακτηριστικά παραδείγματα οι σπάνιες γαίες και οι πρώτες ύλες των φαρμάκων), έχει καταγράψει ξέφρενη πορεία στην καινοτομία και τις τεχνολογίες αιχμής.
Οι ανατροπές σε καινοτομία, τεχνολογία και ενέργεια
Στον τομέα της «πράσινης» ενεργειακής μετάβασης, είναι πια κυρίαρχη σε πολύ σημαντικούς κλάδους. Σύμφωνα με το Βloomberg, «η Κίνα κατασκευάζει περίπου το 80% των φωτοβολταϊκών πάνελ παγκοσμίως, προμηθεύει γύρω στο 60% των ανεμογεννητριών του πλανήτη, το 70% των ηλεκτρικών οχημάτων (EVs) και το 75% των μπαταριών -όλα σε χαμηλότερο κόστος από ό,τι στη Δύση». Σε αρκετούς από αυτούς τους τομείς, εκτιμούν ειδικευμένοι αναλυτές, δεν υπάρχει πλέον κανένα περιθώριο κερδοφόρων επενδύσεων, από την πλευρά της Δύσης.
Δεν είναι όμως μόνον οι πράσινοι τομείς. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα από τους Financial Times, η Κίνα έχει κάνει γιγάντιο άλμα στις πατέντες, κατακτώντας την πρώτη θέση στην καινοτομία γενικώς.
Ακόμη και στο θέμα της υπολογιστικής ισχύος και της τεχνικής νοημοσύνης, η Κίνα θεωρείται ότι είναι ελάχιστα πίσω από τις ΗΠΑ, έχοντας όμως ένα μεγάλο πλεονέκτημα, πέρα από το χαμηλό κόστος που ανέδειξε η αιφνιδιαστική είσοδος της Deep Seek στην αγορά.
Το σύμπλεγμα υπολογιστικής ισχύος και τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί τεράστιες εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας. Και όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα, η Κίνα καλπάζει ξέφρενα και σε αυτό τον τομέα. Mέσα στο 2024 παρήγαγε περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια απ’ ό,τι ο συνδυασμός ΗΠΑ, Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ινδίας!
Ένα κομμάτι αυτής της ενεργειακής υπερανάπτυξης συνδέεται και με την αλματώδη αύξηση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας. Σύμφωνα με τους New York Times:
«Η Κίνα εξελίσσεται με ταχύτητα σε παγκόσμιο ηγέτη στην πυρηνική ενέργεια, με σχεδόν τόσους αντιδραστήρες υπό κατασκευή όσα ο υπόλοιπος κόσμος μαζί… Κατασκευάζει πυρηνικούς σταθμούς με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς. Έως το 2030, η πυρηνική της ισχύς αναμένεται να ξεπεράσει εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών, της πρώτης χώρας που διέσπασε άτομα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας».
…«Ταυτόχρονα, η Κίνα "διευρύνει τα όρια", σημειώνοντας προόδους σε τεχνολογίες πυρηνικής ενέργειας επόμενης γενιάς που διαφεύγουν της Δύσης. Η χώρα επενδύει επίσης μαζικά στη σύντηξη, μια δυνητικά ανεξάντλητη πηγή καθαρής ενέργειας -αν κάποιος καταφέρει να τη δαμάσει».
Εν ολίγοις, αν το πρώτο «σοκ» στις δυτικές οικονομίες ήρθε από την είσοδο της Κίνας στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, το 2001, και τον κατακλυσμό φτηνών κινεζικών προϊόντων που προέκυψε, τώρα δεν είναι ορθό να συζητούμε για δεύτερο «σοκ» αλλά για πραγματικό «σύνδρομο της Κίνας».
Το οποίο αλλάζει τα δεδομένα στη βιομηχανική πολιτική, την καινοτομία και την ασφάλεια, έχοντας μεγάλες επιδράσεις και σε ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο.
Πώς ήρθαν ανάποδα τα «θέσφατα» της Δύσης
Ειρωνεία, πολιτική και φιλοσοφική, ότι περί τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, όταν διατυπώνονταν οι θέσεις για νομοτελειακή παγκόσμια κυριαρχία της φιλελεύθερης δημοκρατίας, από τον Φράνσις Φουκουγιάμα, έμπαιναν τα θεμέλια για το οικονομικό θαύμα της Κίνας. Που έμελλε μετά από περίπου τρεις δεκαετίες να καταρρίψει αυτό το ιδεολογικό οικοδόμημα.
Το «θαύμα» αυτό, χωρίς ιστορικό προηγούμενο, επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη στην «ελεύθερη αγορά» και την αδυσώπητη εκμετάλλευση του ατομισμού των άπληστων δυτικών CEOs, που προσέφεραν «γη και ύδωρ» (τεχνογνωσία και τεχνολογία) για να εισέλθουν στην τεράστια αγορά της Κίνας.
Κατέληξε όμως να οδηγήσει την ίδια τη Δύση (μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών, που πρωτοστατούν στους δασμούς) στην αμφισβήτηση των κανόνων που η ίδια επέβαλε. Ενα φαινόμενο που αναμένεται να ενταθεί, υπέρ του προστατευτισμού, όσο εμπεδώνεται το χάσμα ανταγωνιστικότητας που έχει δημιουργηθεί.
Ισχυρό όπλο της Κίνας αποδείχτηκε ο συνδυασμός του καπιταλισμού με ένα ανελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο όμως έχει τη δυνατότητα να συγκεντρώνει «εθνικές δυνάμεις» σε συγκεκριμένους στόχους, με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Και να τους φέρνει σε πέρας με αποδεδειγμένη ως τώρα αποτελεσματικότητα.
Ίσως το σημαντικότερο; Η καινοτομία δεν φαίνεται να αποτελεί πλέον προνόμιο που πηγάζει αποκλειστικά από τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως σημειώνει και ο Eric Schmidt, πρώην πρόεδρος και CEO της Google, στο the Atlantic.com (ένα από τα κάστρα του αμερικανικού φιλελευθερισμού), σε άρθρο του με τίτλο «Η Κίνα χτίζει το μέλλον».
«Σύμφωνα με το Nature Index, οκτώ από τα δέκα κορυφαία ιδρύματα παγκοσμίως ως προς την ερευνητική παραγωγή βρίσκονται στην Κίνα. Η Κίνα δεν παρουσιάζει μόνο αυτόνομα ιπτάμενα ταξί (χωρίς πιλότο), αλλά και στρατιές ρομπότ, τον διαστημικό σταθμό Τιανγκόνγκ (Tiangong), το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό έργο στον κόσμο, ένα προηγμένο οπλοστάσιο υπερηχητικών όπλων, και πολλά ακόμη.
Βρισκόμενος στους δρόμους της, μπορεί κάποιος να νιώσει την έντονη φιλοδοξία της χώρας να υπερκεράσει στάδια και να εκτιναχθεί στο μέλλον».
H αντίδραση των ΗΠΑ και το αδιέξοδο της Ευρώπης
Αντιμέτωπες με την υπάρχουσα κατάσταση, οι Ηνωμένες Πολιτείες του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος δεν φαίνεται να κουβαλά ιδεολογικές άγκυρες (οι οποίες ενίοτε οδηγούν στον βυθό), δοκιμάζει κινήσεις που αμφισβητούν ολοκάθαρα το φιλελεύθερο μοντέλο της προηγούμενης εποχής. Είτε πρόκειται για τη μαζική επιβολή δασμών είτε και για την απόκτηση κρατικού μεριδίου σε σημαντικές αμερικανικές εταιρείες. Κάτι που ως τώρα θεωρείτο «απαγορευμένο» για τα δυτικά έθιμα, τουλάχιστον εν καιρώ ειρήνης.
Το ότι δεν προχωρά παραπάνω στην πίεση της Κίνας οφείλεται στο ότι δεν μπορεί πλέον να το πράξει χωρίς να ζημιώσει τραυματικά την αμερικανική οικονομία και τις αγορές της. Αυτό είναι και το νόημα της «ανακωχής» για ένα χρόνο, που σημειώθηκε στη σφοδρή εμπορική διαμάχη με την Κίνα.
Αμφότερες οι πλευρές ελπίζουν ότι ως τότε θα είναι σε καλύτερη θέση, απέναντι στον αντίπαλο.
Οι ΗΠΑ βεβαίως δεν παύουν να είναι ενεργειακοί εξαγωγείς, διαθέτουν πλούσιους φυσικούς πόρους, πρωτοπορία σε ορισμένους τεχνολογικούς τομείς, την πρωτοκαθεδρία στους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, αλλά και στο παγκόσμιο χρηματιστικό σύστημα, κι ένα ημισφαίριο στο οποίο ουδείς αμφισβητεί την κυριαρχία τους.
Η Ευρώπη, όμως, είναι ο ασθενέστερος από τους τρεις μεγάλους οικονομικούς πόλους και κινδυνεύει να συνθλιβεί ανάμεσά τους. Δεν είναι αυτάρκης στην ενέργεια, δεν διαθέτει σημαντικούς τομείς τεχνολογικής/καινοτομικής κυριαρχίας, ενώ η βιομηχανία της βρίσκεται υπό συνεχή πίεση.
Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η Κίνα θα καταγράψει ρυθμούς ανάπτυξης 4,8% το 2025 και 4,2% το 2026, οι ΗΠΑ 2% και 2,1% αντίστοιχα, ενώ η Ευρωζώνη θα περιοριστεί σε 1,2% και 1,1%.
Παρ’ όλα αυτά, οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες δεν φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη τη βιαιότητα των αλλαγών που σταδιακά επέρχονται.
Ιδεολογικά και πολιτικά, οι ηγεσίες της αρνούνται να εξετάσουν έστω και ως ερώτημα το ενδεχόμενο να έχουμε εισέλθει σε μια «μετα-φιλελεύθερη» εποχή. Ίσως διότι το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε ως χαλαρή συνομοσπονδία στις αξίες του φιλελευθερισμού. Στο μεταξύ, όμως, τα λαϊκιστικά κόμματα καλπάζουν ενώ η επίδραση αυτών των αξιών γίνεται ολοένα και μικρότερη, υπέρ του εθνικισμού και του προστατευτισμού.
Οικονομικά, παρά τις πολιτικές μεγαλοστομίες, οι ενέργειες που γίνονται για ανάκτηση της «στρατηγικής αυτονομίας», της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας, είναι απελπιστικά αργές. Τουλάχιστον απέναντι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, όπου η παρουσία ισχυρών κεντρικών μηχανισμών διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή τους.
Ένδειξη του αδιεξόδου μάλλον είναι και οι πρόσφατες δηλώσεις του Μάριο Ντράγκι , που προτείνουν την εξέλιξη της ΕΕ σε ένα μοντέλο «πραγματιστικού φεντεραλισμού», στη βάση των προθύμων να συμμετάσχουν σε αυτό.
Μια ιδέα που ίσως θα έδινε λύσεις, αν δεν ήταν σχεδόν αξεπέραστα σήμερα τα πολιτικά προβλήματα που θα συναντήσει στην εφαρμογή της. Ακόμη κι έτσι όμως, συμβάλλει στον προβληματισμό βάζοντας στο τραπέζι μια θεμελιώδη ομολογία. Το σημερινό μοντέλο λειτουργίας της ΕΕ έχει ξεπεραστεί από τις συνθήκες και αδυνατεί να ανταποκριθεί στις περιστάσεις.
ΥΓ: H καινοτομία της Κίνας αφορά και τον στρατιωτικό τομέα. Ενδεικτικό το αναλυτικό ρεπορτάζ στο twz.com για τις εκδόσεις του stealth μαχητικού/βομβαρδιστικού που δοκιμάζει ήδη. Σε αρκετούς τομείς, όπως τα drones και οι υπερ-υπερηχητικοί πύραυλοι, διαθέτει ήδη την πρωτοπορία.
