Είχα την τύχη να παρακολουθήσω στο Ίδρυμα Λεβέντη στη Λευκωσία μία εξαιρετική ομιλία του αρχαιολόγου κ. Σοφοκλή Χατζησάββα με αυτόν τον τίτλο.
Έφυγα από την διάλεξη μαγεμένος με τις πληροφορίες που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη αλλά και η εμπεριστατωμένη και επίπονη έρευνά του σχετικά με την παρουσία της ελιάς στην Κύπρο των ελαιοτριβείων, την συμβολή στον πολιτισμό και τις σχέσεις με τα γειτονικά κράτη.
Τις μέρες που ακολούθησαν, σαν να ξεκίνησε μία ανασκαφή στις πνευματικές αποσκευές που κουβαλώ από τα παιδικά χρόνια στην κατεχόμενη τώρα Κερύνεια.
Θυμήθηκα τον πανηγυρικό χαρακτήρα που είχε η συγκομιδή της ελιάς και του χαρουπιού λίγους μήνες νωρίτερα, από τις τρεις γενιές της οικογένειας και των συγγενών που αλληλοβοηθούνταν. Ακολούθως, το φόρτωμα στο γαϊδουράκι τον Μουσολίνι και η μεταφορά στο ελαιοτριβείο του γιατρού στην πάνω Κερύνεια.
Όταν πλησιάζαμε ερχόταν η χαρακτηριστική μυρωδιά που γινόταν πιο έντονη όταν μπαίναμε στο χώρο της ιεροτελεστίας με τους χοντρούς πλίνθινους τοίχους. Στη μέση η μεγάλη πέτρινη λεκάνη γεμάτη με ελιές τις οποίες συνέθλιβαν οι δύο μεγάλες μυλόπετρες που γύριζε γύρω-γύρω η μούλα με τα μάτια κλειστά.
Η ελιόπαστα έμπαινε σε σακούλες που στιβάζονταν η μία πάνω στην άλλη και πιέζονταν από την ξύλινη πρέσα. Σαν να ακούω ακόμα το τρίξιμο από το στρίψιμο της βίδας και το κελάρυσμα του φρέσκου λαδιού. Ο φούρνος του Τσουλούπα ήταν πολύ κοντά και η απόλαυση του ζεστού ψωμιού με το φρέσκο λάδι και λίγο θαλασσινό αλάτι αξέχαστη.
Ρώτησα την αγαπημένη φίλη Τιτίνα, εγγονή του αείμνηστου Σπύρου Χαραλαμπίδη που ήταν στη διάλεξη, αν είχε κάποια φωτογραφία του μύλου για να ελέγξω την πιστότητα των αναμνήσεών μου. Δυστυχώς δεν έχει, αλλά οι φωτογραφίες που βρήκα στο διαδίκτυο ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό.
Εις επικουρίαν, ανακαλώ τους διδακτικούς και πάντα επίκαιρους, εμπνευσμένους στίχους του μεγάλου Κώστα Μόντη.
«Χρόνια σκλαβκιές ατέλειωτες.
Τον πάτσον τζιαί τον κλώτσον τους.
Εμείς τζιαμαί, εληές τζιαί τερατσιές,
πάνω στον ρότσον τους»
