Του
Michael Burleigh*
Μέσα στο 2018 οι αναλογίες μεταξύ του σήμερα και της δεκαετίας του 1930 έγιναν ανησυχητικά συχνές.
Βιβλία όπως αυτό της πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ «Φασισμός; Μια προειδοποίηση;» και του ιστορικού του πανεπιστημίου Γέιλ Τίμοθι Σνάιντερ «Περί τυραννίας» γίνονται μπεστ-σέλερ και σίγουρα εμφανίζεται στον αέρα η απειλητική οσμή του ρατσισμού, της βίας και του ολοκληρωτισμού.
Στις ΗΠΑ, αντισημίτες πλέον διαδηλώνουν ανοιχτά στους δρόμους και στέλνουν βόμβες στον πρώην πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, στον Μπιλ και τη Χίλαρι Κλίντον και άλλους διάσημους που επικρίνουν τον πρόεδρο Τραμπ. Στη Γερμανία, οι επικεφαλής της Εναλλακτικής πιστεύουν ότι οι Γερμανοί θα πρέπει να είναι «στενοί φανοί» για τη δράση της Γερμανίας και στους δύο παγκοσμίους πολέμους. Και η λίστα συνεχίζεται.
Οι λαϊκιστές οργανώνουν ένα πανευρωπαϊκό κίνημα για τις ευρωεκλογές τον Μάιο του 2019. Αντίπαλοι στο να αναλάβουν το τιμόνι αυτής της προσπάθειας είναι ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν και ο Ιταλός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ματέο Σαλβίνι.
Συντονιστής τους όμως είναι ο Αμερικανός Στιβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ μαζί με τον Βέλγο πολιτικό Μισέλ Μοντρικάμεν.
Ο Μπάνον είχε μια μεικτή υποδοχή στους εθνικιστικούς και νεοφασιστικούς κύκλους. Ως Αμερικανός «δεν έχει θέση σε ένα ευρωπαϊκό πολιτικό κόμμα», παραπονέθηκε ο Ζερόμ Ριβιέρ του Εθνικού Συναγερμού της Γαλλίας (Πρώην Εθνικό Μέτωπο). Άλλοι, όπως οι Φλαμανδοί εθνικιστές του Vlaarns, υποπτεύονται ότι ο Μπάνον προσπαθεί απλώς να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τους φίλους του, μεταξύ των οποίων ι Νάιτζελ Φάρατζ, πρώην επικεφαλής του βρετανικού UKIP.
Η ιστορία δεν προμηνύει καλά για τις προσπάθειες του Μπάνον να διχάσει και να ελέγξει την Ευρώπη για λογαριασμό του Τραμπ και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η Comitati d'Azione per l'Universalità di Roma (CAUR) που ιδρύθηκε το 1933 για να συντονίσει τα φασιστικά κινήματα της Ευρώπης κατέρρευσε δύο χρόνια αργότερα. Στο τέλος την μποϊκοτάρισαν τόσο οι ναζί όσο και οι Ιταλοί φασίστες που τη δημιούργησαν.
Από τη στιγμή που ο Χίτλερ ξεπέρασε τον Μουσολίνι ως ο κυρίαρχος φασίστας στον Κόσμο, δεν ενδιαφερόταν για κάτι άλλο πέρα από το να αποκτήσει σατράπες. Προτιμούσε να έχει να κάνει με «αξιοσέβαστες» παλιές ελίτ όπως ο ναύαρχος Μίκλος Χόρθι της Ουγγαρίας ή ο στρατάρχης Φιλίπ Πετέν στη Γαλλία.
Στην Ευρώπη σήμερα, η αναζωπύρωση του εθνικισμού οφείλεται εν μέρει στην εξάπλωση μιας υστερικής και ανακριβούς ρητορικής που συγκρίνει την ΕΕ με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα. Και, φυσικά, ο όρος «παγκοσμιοποίηση» έχει γίνει ένα ύπουλο συνώνυμο για τους Εβραίους, όπως ήταν ο «κοσμοπολιτισμός» παλαιότερα.
Ας μη μείνουμε όμως κολλημένοι στον φασισμό. Η σημερινή Ευρώπη δεν προέρχεται από έναν καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο που κατέστρεψε 4 αυτοκρατορίες. Και η σημερινή πολιτική δεν κυριαρχείται από παραστρατιωτικές οργανώσεις βετεράνων και σπουδαστών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε δεν είναι η αναβίωση του φασισμού αλλά η ύπουλη μεταστροφή του παραδοσιακού συντηρισμού προς την ακραία εθνικιστική/λαϊκίστική Δεξιά. Από ιστορική σκοπιά, άρα θα ήταν καλύτερα να επικεντρωθούμε λιγότερο στην απειλή του φασισμού και περισσότερο στον εκφυλισμό του συντηρισμού πριν και μετά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όταν η παραδοσιακή συντηρητική Δεξιά μολύνθηκε από αυταρχικές και συντεχνιακές ιδέες, καθώς και μίσος προς την Αριστερά, τους Εβραίους και τις κοσμοπολίτικες μητροπόλεις όπως το Βερολίνο, η Μαδρίτη και η Βιέννη. Τότε, αυτές οι πόλεις ήταν κέντρα μοντερνισμού σε μια θάλασσα επαρχιωτισμού.
Εάν ζούσε σήμερα ο μεγάλος συντηρητικός διανοητής Έρικ Βέγκαλιν, θα κοιτούσε με μισό μάτι τους συντηρητικούς που σήμερα αγκαλιάζουν την οχλοκρατία, όπως το έκανε και με τις γερμανικές ελίτ της εποχής του. Και θα επιτιμούσε την Μπεατρίξ φον Στορτς του AfD, τον βουλευτή Τζέικομπ Ρις Μογκ και άλλα μέλη της ανώτερης τάξης που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τον μέσο πολίτη.
Παρομοίως, ο σύγχρονος του Βέγκελιν Καρλ Κράους, θα είχε πολλά να πει για την επίθεση που κάνουν συντηρητικές εφημερίδες σε δημόσιες λειτουργούς και δικαστές ως «σαμποτέρ» και εχθρούς του λαού.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση. Αν και το πολιτικό εκκρεμές βρίσκεται στην πλευρά της «ταυτότητας» θα επιστρέψει σύντομα στην «οικονομία» καθώς θα αρχίσουμε να αισθανόμαστε τις επιπτώσεις της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Βασικά ερωτήματα για το μέλλον της εργασίας και των μισθών θα επανέλθουν στο τραπέζι.
Είναι προφανές ότι η μορφωμένη μεσαία τάξη έχει κουραστεί να δέχεται μαθήματα από τους αυτοδιορισθέντες εκπροσώπους της ανώτερης τάξης με την επαρχιακή άγνοια. Αυτό σίγουρα εξηγεί τις τεράστιες διαδηλώσεις υπέρ της ΕΕ τον περασμένο Οκτώβριο καθώς και τις εκλογικές επιτυχίες των Πρασίνων στη Γερμανία.
Ήρθε η ώρα οι φιλελεύθεροι να σταματήσουν να ασχολούνται στο Twitter μόνο με τον φασισμό και την τυραννία και να αρχίσουν να ξεμπροστιάζουν τους απατεώνες και όσους θέλουν να καπελώσουν την πολιτική μας ζωή. Η συζήτηση που θα πρέπει να κάνουμε καλά θα είναι να επικεντρωθούμε κυρίως στην παρακμή του σύγχρονου συντηρητισμού, την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας και την αυγή της εποχής της τεχνολογικής διαταραχής.
* Ιστορικός και συγγραφέας
