Edition: International | Greek
MENU

Αρχική » Γνώμη

Πόσο ήταν μαρξιστής ο Ανδρέας Παπανδρέου;

Σίγουρα ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ θα είχε διαβάσει αρκετά εδάφια από το έργο του Γερμανού φιλόσοφου, σαφώς δε έτρεφε μεγάλη απέχθεια, όπως και ο Καρλ Μαρξ, για το αποκαλούμενο «κατεστημένο»

Από: Athanase Papandropoulos - Δημοσίευση: Τρίτη, 12 Φεβρουαρίου 2019

Ήδη από την πρώτη υποψηφιότητά του στις βουλευτικές εκλογές του 1964 στην Αχαΐα,, ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλούσε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα από αυτήν του πολιτικού κατεστημένου της εποχής,γεγονός που έφερε κοντά του πολλούς νέους ανθρώπους αλλά και νεοεκλεγέντες τότε βουλευτές της Ένωσης Κέντρου.    Όπως και ο Τρότσκι, ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε ότι σε μια χώρα ελάχιστα βιομηχανική όπως η Ελλάδα της πρώτης μεταπολεμικης περιόδου και η Ρωσία πριν το 1917, οι αγρότες αποτελούσαν σοβαρή πολιτική οντότητα η οποία έπρεπε να ενσωματωθεί σ’ ένα δεδομένο σύστημα πολιτικής εξουσίας
Ήδη από την πρώτη υποψηφιότητά του στις βουλευτικές εκλογές του 1964 στην Αχαΐα,, ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλούσε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα από αυτήν του πολιτικού κατεστημένου της εποχής,γεγονός που έφερε κοντά του πολλούς νέους ανθρώπους αλλά και νεοεκλεγέντες τότε βουλευτές της Ένωσης Κέντρου. Όπως και ο Τρότσκι, ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε ότι σε μια χώρα ελάχιστα βιομηχανική όπως η Ελλάδα της πρώτης μεταπολεμικης περιόδου και η Ρωσία πριν το 1917, οι αγρότες αποτελούσαν σοβαρή πολιτική οντότητα η οποία έπρεπε να ενσωματωθεί σ’ ένα δεδομένο σύστημα πολιτικής εξουσίας

Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Σε άρθρο του στο «Βήμα της Κυριακής» (3.2.2019) , ο κ.Θόδωρος Πάγκαλος, πρώην υπουργός σε διαδοχικές κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, ιχνογραφεί ένα πορτρέτο του ιδρυτού του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινηματος Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος αν ζούσε, φέτος θα ήταν 100 ετών. 

Υπογραμμίζει έτσι ότι «…ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν μέχρι το τέλος μαρξιστής. Δεν ήταν ωστόσο υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου ή της βίαιης επανάστασης. Ήταν όμως οπαδός της μαρξικής ανάλυσης της ιστορίας…».

Όντως, την άποψη του πρώην υπουργού, πριν πολλά χρόνια, σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις μας, μου την είχαν επιβεβαιώσει και δυό «σύντροφοι» του Ανδρέα Παπανδρέου τα χρόνια της δικτατορίας Μεταξά, οι αείμνηστοι φιλόσοφοι Κορνήλιος Καστοριάδης και Κώστας Παπαϊωάννου. 

Ο δε Κώστας Παπαϊωάννου, λίγο πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια τον Νοέμβριο 1981, μου είχε επισημάνει την εγγύτητα των περί Μάρξ αντιλήψεων του ιδρυτού του ΠΑΣΟΚ με τις αντίστοιχες του  δημιουργού του Κόκκινου Στρατού στην Ρωσία  του 1917 Λέοντος Τρότσκι(1879-1940),υπαρχηγό του Λένιν,που μετά τον θάνατο του τελευταίου έχασε την εξουσία από τον Ιωσήφ Στάλιν.

Ίσως δε ο Κ. Παπαϊωάννου να ήταν πολύ κοντά στην ιδεολογική συγκρότηση του νεαρού Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος ως γνωστόν,εξορίστηκε στην Αμερική από το μεταξικό καθεστώς.  Κορυφαίος  αναλυτής των Μαρξ, Λένιν, Τρότσκι, Στάλιν και του ολοκληρωτισμού που αντιπροσώπευαν, ο σπουδαίος Έλληνας φιλόσοφος ειχε μελετήσει σε βάθος τη σχέση μέταξυ της μαρξική θεωρίας και των πρακτικών της εφαρμογών,ήτοι της πραξης και από τις αρχές του 1950, υπήρξε απο τους πρώτους διανοουμενους στην τότε Ευρώπη,που τόνισε τον διασυρμό του Μαρξ απο τους  καιροσκόπους που εφαρμοζαν τις αρχές του.Κάτι παρόμοιο πίστευε και ο Ανδρέας Γ.Παπανδρέου,χωρίς να το φωνάζει βέβαια.

Και υπο αυτό το πρίσμα  ηταν πιό κοντά στον Τρότσκι και την κριτική του για το σταλινικό καθεστώς,Κριτική που οδήγησε και στη δολοφονία του στο Μεξικό το 1940 από πράκτορα του Στάλιν.

Ας δούμε όμως ποια ήταν τα κοινά ιδεολογικά σημεία του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Λέοντα Τρότσκι, ο οποίος αν ζούσε θα ήταν σήμερα 140 ετών. Κοινό σημείο των δύο ανδρών ήταν η απέχθειά τους προς τις κατεστημένες κοινωνικές δυνάμεις. Ο Λέων Τρότσκι απεχθανόταν το τσαρικό καθεστώς και αυτούς που το συνέθεταν, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν είχε σε καμμιά εκτίμηση την ελληνική άρχουσα τάξη. 

Ήδη από την πρώτη υποψηφιότητά του στις βουλευτικές εκλογές του 1964 στην Αχαΐα,, ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλούσε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα από αυτήν του πολιτικού κατεστημένου της εποχής,γεγονός που έφερε κοντά του πολλούς νέους ανθρώπους αλλά και νεοεκλεγέντες τότε βουλευτές της Ένωσης Κέντρου.  

Όπως και ο Τρότσκι, ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε ότι σε μια χώρα ελάχιστα βιομηχανική όπως η Ελλάδα της πρώτης μεταπολεμικης περιόδου και η Ρωσία πριν το 1917, οι αγρότες αποτελούσαν σοβαρή πολιτική οντότητα η οποία έπρεπε να ενσωματωθεί σ’ ένα δεδομένο σύστημα πολιτικής εξουσίας. 

Στο πλαίσιο αυτό, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, όπως επισημαίνει ο Θοδ. Πάγκαλος, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, σε βιβλίο του στην Αμερική είχε αναλύσει τη μικροαστική δομή της ελληνικής κοινωνίας και γνώριζε τη σημασία της πλειοψηφίας των αγροτικών απασχολήσεων. Ασφαλώς δε, είχε και ξεκάθαρη εικόνα για την σημασία της μικροϊδιοκτησίας στην ελληνική ύπαιθρο.

Έτσι ο Ανδρέας Παπανδρέου, «…επίστευε ότι τα επαναστατικά δεδομένα, θα γίνονταν πίστη και όραμα των μικροαστών χάρη στη μεταρρυθμιστική προοπτική της κάθε φάσης. Επίστευε ακράδαντα στην προπαγάνδα και στη χαρισματική του προσωπικότητα. Η άμεση επαφή με τους μικροαστούς αγρότες θα του έδινε τις πλειοψηφίες που χρειαζόταν για να παίρνει κάθε φορά δυσάρεστα για την κοινή γνώμη μεταρρυθμιστικά μέτρα. 

Η εκλογική του πλειοψηφία θα παρέμενε αλώβητη, γιατί θα είχε γενικότερες και πιο μακροχρόνιες προοπτικές, τις οποίες θα επικοινωνούσε στον ψηφοφόρο συναρπάζοντάς τον ο χαρισματικός ηγέτης, δηλαδή ο ίδιος…».
Παρεμφερείς στην εποχή τους ήσαν και οι αντιλήψεις – πεποιθήσεις του Λέοντος Τρότσκι, ο οποίος είχε αναπτύξει επίσης και τη θεωρία του «εισοδισμού», από την εποχή που συνέπλεε με τους Ρώσους μενσεβίκους (σοσιαλδημοκράτες)για λόγους επαναστατικής σκοπιμότητας .

Από την πολιτική του πορεία, γίνεται ξεκάθαρο ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, ως σπουδασμένος στις ΗΠΑ και καθηγητης στη συνέχεια στο  Μπερλευ, σε μια εποχή όπου αναπτύσσονταν στις ΗΠΑ υπόγεια ρεύματα αμφισβήτησης, με βάση και την ελληνική του εμπειρία είχε μια εντυπωσιακά πλήρη εικόνα του ποια στρατηγική θα μπορούσε να έχει απήχηση στην Ελλάδα των τζακιών και των πελατειακών πολιτικών σχέσεων.

Όταν ετσι το 1963 αποφάσισε να πολιτευθεί στην Ελλάδα, ο Ανδρέας Παπανδρέου έβλεπε ξεκάθαρα ότι ένα αίτημα της αλλαγής ήταν όλο και πιο έντονο σε λαϊκό επίπεδο και γνώριζε καλύτερα από τον καθένα ότι η Ένωση Κέντρου ως εκ της συνθέσεώς της και της δομής της δύσκολα, αν όχι καθόλου, μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτή τη νέα τοτε  πολιτική ζήτηση. 

Με την εκλογή του έτσι στην Αχαΐα και την μετέπειτα υπουργοποίησή του, ο Α.Γ.Π. από το 1963 έβαλε σε εκτέλεση ένα σχέδιο προσωπικής του πολιτικής ανέλιξης, αλλά σε βάσεις διαφορετικές από αυτές που ίσχυαν μέχρι τότε στην Ελλάδα.   

Τα παραπάνω ομως σχέδια του Ανδρέα Παπανδρέου ναυάγησαν όταν το 1965 ήλθε στο προσκήνιο η περίφημη υπόθεση του «Ασπίδα», για να ακολουθήσουν τα γεγονότα του Ιουλίου 1965, που κατέληξαν στη δικτατορία. Για τον μετέπειτα ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, η δικτατορία υπήρξε μια μεγάλη ευκαιρία, ασχέτως αν για την Ελλάδα ήταν σκέτη τραγωδία. 

Τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος, ο Α.Γ.Π., στη διάρκεια της επταετίας 1967-1974  κατάφερε να οικοδομήσει την πολιτική του εικόνα, σύναψε πολύτιμες για τις επιδιώξεις του εξωτερικές σχέσεις, απέκτησε πιστούς συνεργάτες και βέβαια έθεσε σε εφαρμογή ιδέες και αντιλήψεις που είχε από τα εφηβικά του χρόνια, εμπλουτισμένες με την αμερικανική ακαδημαϊκή εμπειρία του και όχι μόνον.

Κατά κύριον δε λόγο, την περίοδο της δικτατορίας, ο Α.Γ.Π. ολοκλήρωσε τη ρήξη του με την Ένωση Κέντρου του πατέρα του,γεγονός που ολοκληρώθηκε επισήμως στη Γερμανία το 1968, όταν ο ΓΑΠ ανήγγειλε επισήμως την ίδρυση του ΠΑΚ,ένα τροτσκιστικής εμπνεύσεως πολιτικό μόρφωμα, μέσα από το οποίο αργότερα ξεπήδησε το ΠΑΣΟΚ. Σαφώς δε, ο Α.Γ.Π. προόριζε το ΠΑΚ να γίνει κόμμα εξουσίας, σε μια Ελλάδα την οποιαν ο πολιτικός Ανδρέας Παπανδρέου θεωρούσε πλέον περισσότερο χώρα του τρίτου κόσμου παρά της Ευρώπης.

Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα ότι ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου, ως συνεπής τροτσκιστής, που ζούσε όμως στον αναπτυγμένο κόσμο, είχε υιοθετήσει την Τροτσκιστικής εμπνεύσεως θεωρία των Ιμμανουήλ Βαλλερστάϊν, Σαμίρ Αμίν και Αντρέ Γκούτερ Φρανκ, περί «Παγκοσμίου Συστήματος» (World –System} σύμφωνα με την οποίαν, ο κόσμος χωρίζεται σε χώρες της περιφέρειας,της ημι-περιφέρειας και του κέντρου (μητροπόλεις).

Κατά συνέπεια, υποστήριζε ο ιδρυτής του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ στη συνέχεια, «…ο μητροπολιτικός καπιταλισμός εμποδίζει την καπιταλιστική ανάπτυξη της περιφέρειας. Aρα  ο σοσιαλισμός είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη της. Και αυτό εξηγεί γιατί τα σοσιαλιστικά κινήματα ωρίμασαν και κατέκτησαν την εξουσία στην περιφέρεια [και] όχι στις μητροπόλεις του καπιταλισμού.

Ως εκ τούτου, απαραίτητη προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί ο σοσιαλιστικος μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας ήταν η δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος. Ήταν, λοιπόν, στο πλαίσιο αυτών των δομικών δεδομένων και ιστορικών συνθηκών που το ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε να συμπήξει μια ευρεία κοινωνική συμμαχία με στόχο την “εθνική απελευθέρωση” και την αυτοδύναμη οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Κοντολογίς, σύμφωνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου, οι ευνοϊκές δομικές συνθήκες των αρχών της δεκαετίας του ’70 υπήρξαν, όχι μόνον απαραίτητη, αλλά και επαρκής συνθήκη για την εντυπωσιακή ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ….», γράφει ο Τάκης Παππάς στο εξαιρετικό βιβλίο του «Το χαρισματικό κόμμα» (Εκδόσεις Πατάκη), το οποίο μελετά το ΠΑΣΟΚ και το ρόλο του Α.Γ. Παπανδρέου. 

Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι παραπάνω θέσεις του Α.Γ.Π., ήταν ριζικά διαφοροποιημένες από τις προεκλογικές του τοποθετήσεις το 1964, όταν ως υποψήφιος βουλευτής της ΕΚ στην Αχαΐα, υπεραμυνόταν της συνδέσεώς μας με την ΕΟΚ και πρότεινε ένα κλασσικό κεϋνσιανό πρότυπο ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης.

Είναι προφανές ότι ο Α.Γ.Π., ως μέλος της Ένωσης Κέντρου, φιλοδοξούσε να φέρει στην Ελλάδα καινά δαιμόνια, αλλά στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού της Χώρας. 

Με άλλα λόγια  ο Α.Γ.Π.πρίν τη χούντα, φιλοδοξούσε να ηγηθεί ενός σύγχρονου ελληνικου…σοσιαλ δημοκρατικού κόμματος, εκσυγχρονιστικού και αντιδεξιού. Γι’αυτό και είχε τότε πολύ καλές σχέσεις με τους διανοούμενους που ειχαν συστήσει τον όμιλο Παπαναστασίου.Ολα ομως ανατράπηκαν απο τα γεγονότα της εποχής.Με αποτέλεσμα να έλθει στην επιφάνεια  για πολλούς λόγους  ο τροτσκιστής Ανδρέας Παπανδρέου.

  Το 1974 ετσι, ίδρύθηκε στήν Ελλάδα ένα μαρξιστικό κόμμα, σύνθημα του οποίου ήταν ήδη «18 (Νοεμβρίου) σοσιαλισμός». Το πρωιμο ΠΑΣΟΚ έτσι, ήταν στην ουσία ένα τριτοκοσμικού τύπου πολιτικό μόρφωμα, το οποίο όμως χάρη στην ευφυΐα του ηγέτη του γρήγορα προσαρμόστηκε στην ελληνική πραγματικότητα εκείνης της περιόδου.

Μια πραγματικότητα εξάλλου που ο Α.Γ. Παπανδρέου είχε μελετήσει σε βάθος και ήθελε ριζικά να αλλάξει . Στο επίπεδο αυτό, μπορούμε να πούμε ότι ο Α.Γ.Π. υπήρξε περισσότερο τροτσκιστής παρά μαρξιστής.Στην πορεία ομως επεκράτησε ο πολιτικός ρεαλισμος και ο Α.Παπανδρέου, στην ουσία,προσπάθησε να κάνει, με πολυ υψηλό κόστος, ενα σοσιαλδημοκρατικού τύπου μεταρρυθμιστικό εργο αφήνοντας όμως άθικτες δομές σαθρές που προϋπήρχαν.

Ίσως ομως στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, αυτό να ήταν και το πλεονεκτήματά του για την αναρρίχησή του στην εξουσία και την πολυετή παραμονή του Κινήματος του σε αυτήν.       


ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Γνώμη

Στη μνήμη του Θαλή Κουτούπη

Athanase PapandropoulosΑπό: Athanase Papandropoulos

Ένα από τα βιβλία του Θαλή που είχα προλογίσει, το 1987, ήταν αυτό που είχε τίτλο «Η Διαφήμιση και τα μυστικά της»

Ηλεκτρονική Έκδοση Τρέχοντος Τεύχους: 04/2021 2021

Περιοδικό

Τρέχον Τεύχος

04/2021 2021

Δείτε τα παλαιά τεύχη
Συνδρομή
Διαφημιστείτε
Ηλεκτρονική Έκδοση

Ευρώπη

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Οι κρίσιμες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024

Ας ξεκινήσουμε με μια θετική αισιόδοξη θεώρηση για το θεσμικό όργανο της Ένωσης, το μόνο που εκλέγεται από το 1979 με άμεση καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαίους πολίτες

Οικονομία

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Πάνω από 1,25 δισ.συνδρομητές σε υπηρεσίες περιαγωγής στο 2024

Μια ευρύχωρη δεξαμενή εσόδων για τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους παραμένουν οι υπηρεσίες περιαγωγής (roaming)

EURACTIV.com - Feeds

All contents © Copyright EMG Strategic Consulting Ltd. 1997-2024. All Rights Reserved   |   Αρχική Σελίδα  |   Disclaimer  |   Website by Theratron