Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Μπορεί η Ελλάδα του 2019 να μην είναι η ίδια με την αντίστοιχη της εποχής του Εμμανουήλ Ροΐδη, ωστόσο πολλές πτυχές της ελληνικής ζωής παραμένουν οι ίδιες, αν όχι χειρότερες, συγκρινόμενες λόγου χάρη με τις αντίστοιχες του 1875.
Εκείνη τη χρονιά, δηλαδή πριν 144 έτη, ο Εμμ. Ροΐδης έγραφε στο Ασμόδαιο τα ακόλουθα, αναφερόμενος στο πολιτικό σύστημα της χώρας και στην αναδυόμενη, τότε, μαζί με αυτό, φαυλοκρατία:
«Εις μεν τας άλλας χώρας η δύναμις του βουλευτού έγκειται εις το να ανατρέπει κυβερνήσεις, ενώ η Ελλάδι ουδείς υπάρχει υπάρχει της παντοδυναμίας του περιορισμός. Εκ του βουλευτού εξαρτάται όχι μόνο της κυβερνήσεως ο βίος, αλλά και η τιμή, η περιουσία, η ασφάλεια, η απονομή της δικαιοσύνης και ο επιούσιος άρτος, ή τουλάχιστον η πλήρωσις πόθου τίνος των πλείστων Ελλήνων.
Ο κύκλος αρμοδιότητος και ενεργείας του είναι δεκάκις ευρύτερος παρά εις πάσαν άλλην χώραν. Περί όλων των ζητημάτων δια τα οποία εις άλλα χώρας αποφασίζει ο νόμος, η προτίμηση της ικανότητας και το κοινόν συμφέρον παρ’ ημίν εκ μόνο του θελήματος του βουλευτού εξαρτώνται. Τα πάντα τα απορροφά και τα εκμηδενίζει η πολιτική δια τον λόγον ότι ουδέν ημπορεί να υπάρχει ανεξάρτητον απ΄αυτής. Αλλαχού τα κόμματα γεννώνται, διότι εκεί υπάρχουν διαφωνούντες και έκαστος άλλα θέλοντες.
Εν Ελλάδι, συμβαίνει το ανάπαλιν, αιτία της γεννήσεως και της πάλης των κομμάτων είναι η θαυμάσια συμφωνία μεθ΄ ης πάντες θέλουσι το αυτό πράγμα, να τρέφονται δαπάνη του δημοσίου».
Εναργέστερη περιγραφή του ελληνικού πελατειακού πολιτικού συστήματος είναι δύσκολο να υπάρξει. Ταυτοχρόνως, όμως, ο Εμμ. Ροΐδης μας εξηγεί –εμμέσως πλην σαφώς- πως η πολιτική στην χώρα μας έχει τελικά εκπέσει σε προσωπική συναλλαγή, όπου ο μεν πολιτικός βλέπει την εξουσία ως αυτοσκοπό για την κάλυψη ποικίλων μειονεξιών του, ο δε πολίτης ως μέσο για την πρόσκαιρη ή μη τακτοποίηση του. Συνεπώς, το πελατειακό κράτος αποπολιτικοποιεί την πολιτική κατάσταση, η οποία επιδεινώνεται και από τον κυνικό σκοταδισμό μιας σταλινογενούς αριστεράς.
Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτής της οδυνηρής πραγματικότητας – η οποία κατά κόρον συσκοτίζεται από ραδιοτηλεοπτικά μέσα μαζικής ενημερώσεως- η χώρα πάσχει, υπό όρους πολιτικής επιστήμης, από μία σοβαρή ασθένεια που ονομάζεται θεσμική αναποτελεσματικότητα. Συνέπειες αυτής της καταστάσεως είναι, κατά δρα Ιωάννη- Διονύση Σαλαβράκο, η τεχνολογική αναποτελεσματικότητα και η αποκαλούμενη χωρική αναποτελεσματικότητα.
Αυτό το πλέγμα αναποτελεσματικοτήτων είναι και το θεμέλιο της οπισθοδρομήσεως, ή ακόμα και της καταρρεύσεως χωρών και αυτοκρατοριών. Η θεσμική αναποτελεσματικότητα είναι τόσο υψηλή, όσο ευρεία είναι σε μια χώρα η φαυλοκρατία –διότι, ατελείς φορείς επιζούν μεγάλο χρονικό διάστημα.
Έτσι, υπάρχουν στον κόσμο μας χώρες και κοινωνίες οι οποίες, παρά τις οποιεσδήποτε κρίσεις -ηθικές, πολιτικές, οικονομικές-εξακολουθούν να αδιαφορούν, να αδρανούν και άρα να μηδενίζουν την προοπτική μεταρρυθμίσεων. Κατά τον δρα Ι.Δ Σαλαβράκο υπάρχουν τέσσερις λόγοι για την εξέλιξη αυτή.
Πρώτα απ΄όλα, τα κόστη συναλλαγών για τη δημιουργία νέων θεσμών θεωρούνται υψηλά από την κοινωνία. Φυσικά, αυτό αποτελεί πλάνη. Αφού η κοινωνία δεν έχει την εμπειρία της αλλαγής, η προσπάθεια της εκ των προτέρων αποτίμησης του κόστους και του οφέλους αυτών είναι λανθασμένη. Η κοινωνία που φοβάται τις μεταρρυθμίσεις, προτιμά να υιοθετεί ένα αποτελεσματικό πλαίσιο ινστιτούτων και φορέων. Επιπρόσθετα, τυχόν αλλαγές συνδέονται με επιπρόσθετα κόστη συναλλαγών λόγω των νέων τεχνολογιών, των τεχνικών παραγωγής, του είδους των επενδύσεων, της καμπύλης εκμάθησης, κλπ.
Ο δεύτερος λόγος που εξηγεί την θεσμική αναποτελεσματικότητα συνδέεται με το προσωπικό κόστος και όφελος των ατόμων που λαμβάνουν αποφάσεις. Ακόμη και αν οι σχεδιαστές πολιτικής –πολιτικοί, στρατιωτικοί κλπ.- αντιλαμβάνονται την ανάγκη αλλαγής, μπορεί να εξακολουθούν να προβάλλουν βέτο ή να διαφωνούν δημοσίως, επειδή πιστεύουν ότι οι αλλαγές θα τους επηρεάσουν δυσμενώς. Σε μία τέτοια περίπτωση, η αντίθεση στις αλλαγές θα υπερισχύσει.
Ο τρίτος λόγος που εξηγεί την θεσμική και την κοινωνική αδράνεια συνδέεται με τον νέο τρόπο σκέψης και τις νέες στρατηγικές σε σχέση με τον υπάρχοντα τρόπο σκέψης και τις υπάρχουσες στρατηγικές. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι σχεδιαστές πολιτικής θα προβάλλουν βέτο σε κάθε αλλαγή.
Η τέταρτη ερμηνευτική μεταβλητή του φαινομένου συνδέεται με την έννοια της πεπερασμένης σκέψης. Εδώ, κοινωνίες και άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις είναι… τυφλά. Δεν βλέπουν τις αλλαγές που συμβαίνουν ολόγυρά τους. Ακόμα χειρότερα, μπορεί να πιστεύουν ότι οι αλλαγές αφορούν σε διαφορετικές απομακρυσμένες κουλτούρες και πολιτισμούς. Έτσι δεν αντιλαμβάνονται ότι οι αλλαγές λαμβάνουν χώρα λόγω ευρύτερου κοινωνικού γίγνεσθαι.
Επίσης, οι αλλαγές αυτές χαρακτηρίζονται «ξενόφερτες» από λαϊκιστές και δημαγωγούς, συνεπώς θα πρέπει να απορρίπτονται γιατί, τάχα, «μολύνουν» την περιρρέουσα κουλτούρα της αδράνειας.
Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το περιβάλλον η ελληνική κοινωνία υπερχρεωμένη, αντιπαραγωγική, γραφειοκρατική, διεφθαρμένη και πέρα για πέρα αποπροσανατολισμένη, έχει χάσει τον βηματισμό της και ενώ, με αφετηρία του Ολυμπιακούς αγώνες, θα μπορούσε να απογειωθεί – όπως η Καταλωνία μετά το 1992- σήμερα μέγα θέμα της είναι η επιστολή του κ. Θεοδ. Ρουσόπουλου προς τον πρωθυπουργό και η ανακοίνωση του ότι αποσύρεται από την πολιτική. Αφού, όμως, εκεί φθάσαμε, τίποτε δεν θα μας εκπλήξει στο μέλλον…
