H κρυφή γοητεία του Λαϊκισμού στο ασυνείδητο της Πολιτικής

Του Ηλία Καραβόλια

Στην εποχή των fake news και της μετα-αλήθειας (post truth) αξίζει τον κόπο να στοχαστούμε πάνω στην έννοια της μεταβλητής αλήθειας του Lacan. Έτσι θα προβληματιστούμε για την φρουδική καταγωγή του λαϊκισμού που θεριεύει διεθνώς. Η αλήθεια λοιπόν μεταβάλλεται αλλά και μεταβάλλει το σώμα της κοινής γνώμης.

Ο λαϊκιστής πολιτικός παίζει με την μεταβλητή αλήθεια αφού σφετερίζεται την έννοια του Λαού. Χρήσιμη παρατήρηση που μας υποδεικνύει ο Blanchet; Στόχος της πολιτικής είναι να αποσπάσει εθελοντικά ή με το ζόρι τη συναίνεση των υποκειμένων ώστε να υπαχθούν στα καίρια σημαίνοντα που καθιερώνει.

Το κύριο σημαίνον φυσικά είναι η Δημοκρατία. Για τον Πλάτωνα ήταν η Πολιτεία. Για τον Hegel η Ιστορία. Για τον Marx η Οικονομία. Οι λαϊκιστές χρησιμοποιούν το όποιο κύριο σημαίνον ταιριάζει κάθε φορά στην ιδεολογία τους και φυσικά εξιδανικεύουν τον μεγάλο ηγέτη: τον Λαό.

Να τι είναι λοιπόν ο βαθύς υπόκοσμος του λαϊκισμού ως έννοια : η εξιδανίκευση του Λαού ως μιας υπαρκτής οντότητας, ως συλλογικού υποκειμένου που ο δημαγωγός πολιτικός έχει προ-καταλάβει τον ψυχισμό του και κωδικοποιεί τον Λόγο στα μέτρα και τα σταθμά που κινητοποιούν την μάζα και τις συγκινήσεις, τα ερεθίσματα για ομαδική συγκάλυψη του προφανούς.

Το πολιτικό πεδίο είναι εξ ορισμού μεταβιβαστικό πεδίο και γι’ αυτό και ο Lacan μας δίδαξε ότι το ασυνείδητο είναι η Πολιτική. ‘’Ο-Λαός πρέπει να γίνει αντιληπτός με την έννοια της φαντασιωτικής πραγματικότητας.

Είναι στην ουσία μια πραγματικότητα μεταβλητή, ένα κυμαινόμενο σημαίνον’’, γράφει ο Blanchet (στo Πολιτικές του Ψυχαναλυτή, εκδ. Εκκρεμές). Και συνεχίζει τονίζοντας ότι ο Λαός αποτελεί δείκτη μιας διαμαρτυρίας και μιας προσδοκίας. Θα πρόσθετα ότι ο Λαός είναι υποχρεωμένος να αποτινάσσει την δυσφορία μέσα στον πολιτισμό που μας δίδαξε ο Freud.

Είναι το συλλογικό υποκείμενο που υποτίθεται ότι ξέρει. Συντελείται έτσι μια μεταβίβαση στον Λαό από το σώμα της Πολιτικής. Οι δρώντες εντός αυτής συγχέουν το δημοκρατικό δικαίωμα του πλουραλισμού με την δήθεν ισχύ της αυθεντίας του Λαού στο όνομα του οποίου ομνύουν σχεδόν οι πάντες.

Στις σύγχρονες κοινωνίες της υπερδικτύωσης, τόσο η Ευρώπη όσο και οι ΗΠΑ, βρίσκονται αντιμέτωπες με τον λαϊκισμό και λόγω της έξαρσης του μεταναστευτικού ρεύματος από Μ. Ανατολή και Αφρική αλλά και λόγω της εξτρεμιστικής τρομοκρατίας. Ένα φαινόμενο που αδρανοποιεί την σκέψη και τον τρόπο ζωής του δυτικού πολίτη .

Η δε πολιτική επιτυχία αντιελιτίστικων και αντισυστημικών λόγων είναι η αποδεδειγμένη έκφραση μιας αρνητικής μεταβίβασης της Δημοκρατίας. Τα ΜΜΕ και τα social media γίνονται το ντιβάνι της κοινωνικής ψυχανάλυσης που οδηγεί στο μόνιμο πολιτικό ασυνείδητο, στο νεφελώδες συλλογικό υπερεγώ μιας καντιανής προσταγής συμμόρφωσης με την πραγματικότητα.

Το αντισυστημικό αίτημα θέτει την απόλαυση της κοινής γνώμης, την έκσταση της επικοινωνίας, στο πρώτο πλάνο της πολιτικής σκηνής. Εθνικισμοί, μισαλλοδοξία, θρησκευτικός φονταμενταλισμός κυκλοφορούν στις λεωφόρους της πληροφορίας στο διαδίκτυο και οι κάθε λογής λαϊκιστές εκμεταλλεύονται το θυμικό της υπερσυνδεδεμένης μάζας του ψηφιακού χωριού.

Το ωστικό κύμα του λαϊκισμού φθάνει μέχρι τα άκρα της Δεξιάς και της Αριστεράς. Από-ιδεολογικοποιεί και ταυτόχρονα κοινωνικοποιεί την οργή, την αμφισβήτηση, τον θυμό, την οργή. Εκμεταλλεύεται την οικονομική κρίση και τα ανθρώπινα δράματα, προτάσσοντας τον φόβο του Άλλου, του Ξένου. Ο εχθρός του λαϊκισμού είναι ο ουμανισμός, όχι μόνο η δημοκρατία. Και αυτό γιατί η ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι βαθιά ριζωμένη στον ατομικό ψυχισμό ενώ το συλλογικό ασυνείδητο είναι πάντα καθοδηγούμενο όπως μας έδειξε ο Le Bon.

To μίσος που ενώνεται με το πάθος της ατομικής άγνοιας για τα δρώμενα στον κόσμο και με την υποβάθμιση της γνώσης, δεν είναι η τροφή του λαϊκισμού αλλά το καύσιμο του ώστε να πυροδοτεί ακραία φαινόμενα και μια διαφάνεια του κακού (Baudrilliard) ικανή να βάλει σε τροχιά περιδίνησης τις κοινωνίες της υπερσυνδεσιμότητας.